پایگاه خبری تئاتر: پروانه ساخت و پروانه نمایش در طول سالیان اخیر، محلی برای ایجاد حواشی بعضا گسترده در پروژههای مختلف بوده است. عدهای از هنرمندان معتقد هستند در بیش از 40 سال گذشته، به تمام قواعد و موارد عرف و شرع نظام واقف شده و دیگر میدانند که چه مواردی را در فیلمنامههایشان لحاظ کنند تا بتوانند فیلمی بسازند که نیاز به جرح و تعدیل چندانی نداشته باشد. بنابراین با این آگاهی، خواستار حذف این شورا شدهاند تا بتوانند فیلمنامههای خود را بلافاصله و درصورت آماده بودن شرایط، جلوی دوربین ببرند.
این تقاضا، در طول سالیان اخیر، با موافقان بسیاری همراه بوده است. گرچه درمقابل، برخی از سینماگران، به مضرات حذف این شورا نیز اشارتی داشتهاند. برخیهای دیگر هم روی این موضوع تاکید دارند که این دو شورا، با یکدیگر تلفیقشده و بدینترتیب، سینماگران، تنها با یک شورا طرف باشند و یکبار برای اثر خود مجوز بگیرند. اما وزارت ارشاد و سازمان سینمایی، هیچگاه در برابر این خواست مخالفان و موافقان، واکنشی نشان نداده است.
درمورد پروانه نمایش، این مخالفتها، تا این اندازه نیست. شمار زیادی از منتقدان به پروانه ساخت، اعتقاد دارند که نظارت بر آن چیزی که قرار است بهصورت عمومی پخش شود، لازم بوده و درنتیجه مخالفت چندانی با پروانه نمایش ندارند. این دسته، از وجود چنین فرآیندی در تمام کشورهای جهان سخن میگویند و اینکه صدور پروانه نمایش، یک اتفاق جهانی است و نمیتوان خواستار انحلال آن شد.
با تمام این استدلالها اما سازمان سینمایی درکنار تمامی ارزشافزودههای این سالیان خود و تسهیلگریهایی که بهزعم خود در حق سینماگران انجام داده، هیچ واکنشی به استدلالهای موافقان و مخالفان پروانه ساخت و پروانه نمایش نشان نداده و این سختگیری را حتی در اندازه یک اظهارنظر نیز منعکس نکرده است. اینچنین است که در تمام این سالها و درحالی که دامنه تغییرات سازمان سینمایی، معطوف به موارد بسیاری است، به جز نفرات این دو شورا، تغییری در ساختار و انضباط آن پدید نیامد و کمتر سینماگری هم از ضوابط و اصول حاکم بر آن مطلع است.
محمد خزاعی در تاریخ هفتم مهر بهعنوان رئیس جدید سازمان سینمایی منصوب شد؛ تهیهکننده و سینماگر بااخلاقی که خیلیها از آمدن او استقبال کردند. خزاعی در تاریخ 16 آبان، اعضای شورای پروانه ساخت آثار سینمایی و هشت روز بعدش هم اعضای جدید شورای پروانه نمایش را معرفی کرد تا نشان دهد حداقل در این مسیر، تابع ساختار و ریلگذاری است که اسلاف او تعبیه کرده بودند.
جالب آنکه حکم اعضای جدید شورای پروانه ساخت سینمایی و غیرسینمایی، توسط خزاعی بهعنوان رئیس سازمان سینمایی زده شد و حکم اعضای جدید پروانه نمایش، به پیشنهاد خزاعی و توسط وزیر ارشاد اعطا شد.
در زمان کوتاهی پس از استقرار اعضای جدید، اظهارنظر یکی از این افراد، موجی از اعتراضها را درمیان برخی سینماگران به راه انداخت. آن اظهارنظر گواه بر سختگیریهایی بود که درقبال آثار جدید گرفته میشد. عدهای هم پیازداغ این ماجرا را زیاد کردند تا پای جمعیت بیشتری به این فرآیند اعتراضی باز شود.
خیلی جالب است که سازمان سینمایی حتی در چنین شرایطی نیز توضیحاتی ارائه نداد تا نشان دهد تا چه اندازه در این مقوله جدی است و با کسی شوخی ندارد. شاید اگر نگاهی به عملکرد این سه شورا در تیم سینمایی جدید بیندازیم، متوجه ابعاد مختلف این موضوع شویم.
عملکرد شورای پروانه ساخت
اعضای این شورا در تاریخ شانزدهم آبانماه معرفی شدند و نخستین خروجی جلسات آنها در 23 همان ماه رسانهای شد. این شورا در آبانماه، یک خروجی، در آذرماه، سه خروجی، در دیماه سه خروجی، در بهمنماه بدونخروجی، در اسفندماه هشت خروجی و در فروردینماه نیز سه خروجی داشته است.
بنابراین شورای پروانه ساخت سینمایی در مدت پنجماهونیم از ابتدای فعالیت خود در تیم سینمایی جدید، سرجمع 18 پروانه ساخت صادر کرده است.
البته که این میزان پروانه در طول پنجماهونیم، اندک محسوب میشود اما آنچه امیدواریها را نسبت به تسریع این فرآیند بیشتر میکند، تعطیلیهای بسیاری بوده که در این بازه پنجماهونیمه اتفاق افتاده است که شامل فرآیند جشنواره فیلم فجر و تعطیلات نوروزی میشود و به همین دلیل نمیتوان تاحدودی اظهارنظر دقیقی انجام داد که این شورا با سختگیری فرآیند پروانه ساخت را به جلو پیش میبرد یا با همان عرف تعریفشده و شناختهشده قبلی.
عملکرد شورای پروانه نمایش
اعضای این شورا در تاریخ 24 آبانماه معرفی شدند و نخستین خروجی جلسه آنها در تاریخ 13 آذرماه رسانهای شد. این شورا در آذرماه پنج خروجی، در دیماه 6 خروجی، در بهمنماه یک خروجی، در اسفندماه هشت خروجی و در فروردینماه نیز 6 خروجی داشته است. بنابراین شورای پروانه نمایش درمدت چهارماهونیم از شروع فعالیت در تیم سینمایی جدید، 26 مجوز نمایش صادر کرده است.
البته که نباید به این آمار به چشم فعالیت بالای شورای پروانه نمایش نگریست. بخشی از این پروانه نمایشها متعلق به فیلمهایی بوده که در جشنواره فجر نمایش داشتند. بخشی دیگر نیز متعلق به فیلمهای اکران نوروزی است، مثلا از هشت خروجی شورای پروانه نمایش، چهار مورد آن متعلق به فیلمهای اکران نوروز است، سه مورد آن هم مربوط به فیلمهای برف آخر، شهرک و لامینور که امکان نمایش آنها در اکران نوروزی وجود داشت.
در مواردی دیگر، برخی فیلمها، در دو مورد اقدام به دریافت پروانه نمایش کردهاند که یک مورد مربوط به نمایش جشنوارهای و دیگری مربوط به نمایش عمومی بوده است مثلا فیلم شهرک، یکبار در 13 آذرماه پروانه نمایش گرفت و بار دیگر هم در تاریخ دوم اسفندماه.
بنابراین با حذف این موارد از عملکرد شورای پروانه نمایش متوجه میشویم این شورا، در مدت فعالیت چهارماهونیم خود، بسیار کمتر از شورای پروانه ساخت، برای فیلمهای عادی و خارج از فرآیند اکران نوروز و جشنوارهای، مجوز صادر کرده است.
شورای پروانه ساخت و نمایش غیرسینمایی
اعضای این شورا در تاریخ 16 آذرماه انتخاب شدند و نخستین خروجی رسمی آنها در تاریخ 21 دیماه صورت گرفت. این شورا در دیماه هشت خروجی، در بهمنماه چهار خروجی، در اسفندماه، 13 خروجی و در فروردینماه نیز یک خروجی داشته است.
شورای پروانه ساخت و نمایش غیرسینمایی در سهماهونیم فعالیت خود، برای 10 فیلم بلند غیرسینمایی، 6 مستند و هفت فیلم کوتاه غیرسینمایی، مجوز صادر کرده است.
با نگاهی به این عملکرد متوجه میشویم این شورا، با حاشیه کمتری، فعالیتهای بیشتری به نسبت دو شورای دیگر داشته است.
این آمار پایین نشاندهنده چیست؟
در همان زمانی که عنوان شد شوراهای پروانه ساخت و نمایش قصد ندارند تا مانند گذشته، مجوزها را بهصورت فلهای صادر کنند، حساسیتها روی عملکرد این دو شورا بیشتر شد.
حالا عملکرد چندماه سه شورا را مقایسه کنیم با عملکرد ماههای انتهایی فعالیت تیم سینمایی قبلی. شورای پروانه ساخت تیم قبلی سینمایی در پنج ماه نخست سال 1400، 39 پروانه ساخت صادر کرد یعنی بیش از دوبرابر میزانی که شورای پروانه ساخت جدید صادر کرده. همچنین در پنج ماه نخست سال گذشته، شورای پروانه نمایش برای 20 فیلم مجوز صادر کرد که این آمار با توجه به مصادف نشدن با زمان جشنواره، بسیار بالاتر و بیشتر از عملکرد تیم فعلی است. در همین بازه نیز 342 عنوان فیلم و برنامه ترکیبی غیرسینمایی، مجوز غیرسینمایی دریافت کردند.
این آمار که از افزایش قابلتوجهی نسبت به آمارهای فعلی برخوردار است را باید نشانه چه دانست؟ اینکه به نقلقول برخی حاضران در شورای فعلی بسنده کنیم که تیم سینمایی قبلی با اعطای فلهای مجوزها، قصد داشت نامی نیکو از خود بهجای بگذارد یا بگذاریم به پای سختگیریهایی که بنا بر اظهارات غیررسمی، قرار بود در شوراهای جدید اعمال شود؟!
در دوران کرونا، بسیاری از کارگردانان و حتی تهیهکنندگان سینمایی به سمت پلتفرمهای اینترنتی و ویاودیها سوق پیدا کردند و درنتیجه صف دریافت پروانه ساخت و نمایش کمتر شد. اما با رونق گرفتن تدریجی سینماها، همان کارگردانان سینما که یک سریال را برای شبکه نمایش خانگی تولید کردند، به سینما بازگشتند و این بازگشت، ترافیکی را رقم زد که حالا با هر متر و معیاری که محاسبه میکنیم، باید تعداد پروانههای نمایش و مخصوصا ساخت، بسیار بیشتر از آن چیزی باشد که آمارها نشان میدهند.
نارضایتیهایی که رسانهای نمیشود
نکته قابلتامل ماجرا جایی است که اگر احتمالا سختگیری روی تصویب سوژهها برای ساخت، بیشتر شده باشد، این اتفاق هیچگاه به رسانهها درز پیدا نمیکند. به هرحال یک کارگردان درخواست پروانه ساخت دارد و میداند که با رسانهای کردن مشکل خود، فقط کلاف فیلمسازی خود را پیچیدهتر کرده و کار خودش را سختتر میکند، بنابراین نمیتوان امید داشت که نارضایتیها به رسانهها راه پیدا کند.
یکی از همین سینماگران در گفتوگو با «فرهیختگان» گفت: «سینماگر این ادعا را دارد که جلوتر از جامعه خود در حرکت است و باید به واکاوی دقیقتری از مشکلات و اتفاقهای جامعه خودش بپردازد. بنابراین فیلمنامهای که ما برای پروانه ساخت ارائه میدهیم، گاهی جسورانه و برخلاف خط مستقیمی است که در بسیاری از فیلمهای این روزها مشاهده میکنیم.»
وی ادامه داد: «در تیم سینمایی قبلی، فیلمنامهای ارائه دادم که میدانستم به این راحتیها به من مجوز نمیدهند. وقتی کار بررسی تمام شد، متوجه شدم موارد زیادی به فیلمنامه وارد شده که اساسا اگر بخواهم آن را به شیوهای که دوستان میخواستند تغییر دهم، خروجی کار به یک فیلمنامه دیگر تبدیل میشد بنابراین قید آن کار را زدم و برای تولید آن حتی به سراغ تیم سینمایی جدید هم نرفتم، چون احساس میکنم فشار این گروه جدید، بیشتر از تیم قبلی بوده است.»
این سینماگر در خاتمه افزود: «دورادور از همکاران میشنوم که سختیها و ایرادهای زیادی به فیلمنامهها و فیلمها وارد میکنند. آنها اگر بخواهد حرفی بزنند و گله و شکایتی داشته باشند که فقط کار خودشان را سختتر کردهاند و اساسا نوع برخورد بهگونهای است که القا میکنند در مقام دوستدار و دلسوز ما میخواهند با این تغییرات، به بهترین فیلم در کارنامه ما برسند. برخی از حرفهایی که هیچگاه بیرون نمیآید بهدلیل رودربایستی با این شکل رفتار است و برخی دیگر هم نمیتوانند حرف بزنند چون فیلمساز، کار دیگری جز فیلمسازی نمیداند و نمیخواهد بهخاطر یک درددل، تا سالها خانهنشین شود.»
چرا درمورد پروانه ساخت و نمایش روشنگری نمیشود؟
شاید عجیب باشد اما بزرگترین روشنگری که درمورد شوراهای پروانه ساخت و نمایش وجود دارد، انتشار اسامی اعضای آن است و البته خروجی مجوزهایی که اعطا میکنند. به جز این دو مورد، خبر دیگری راجعبه این دو شورا رسانهای نمیشود. به همین دلیل است که بسیاری از خواستها و علاقهمندیهای آنان همچنان ناشناخته باقی مانده و بسیاری از سینماگران نمیدانند که چرا فیلمنامه یا فیلم آنها مشمول موارد اصلاحی شده است.
این قیف وارونه گویا شرایط را روزبهروز سختتر هم میکند؛ چراکه تاکنون هنرمندان بسیاری اعتراف کردهاند اگر میخواستند فلان فیلم مربوط به دو، سه دهه قبل را امروز بسازند، اصلا به آن فیلمنامه مجوز ساخت اعطا نمیشد چه برسد به اینکه بخواهند آن را بسازند و بعد بخواهند ممیزی روی آن اعمال کنند.
اهالی رسانه در حوزه سینما نیز بهخوبی میدانند که گفتوگو گرفتن با یکی از اعضای این دو شورا، چقدر سخت و درواقع نشدنی است. آرشیو اخبار سینمایی را هم که مرور کنید، مشاهده میکنید اعضای این دو شورا، در زمان عضویت، هیچگاه مصاحبهای انجام نداده و پس از فارغ شدن از این مسئولیت نیز علاوهبر اینکه حرفی در اینباره نمیزنند، علاقهای هم به پرسش در این حوزه ندارند!
بنابراین سالهاست به این نتیجه رسیدهایم که شوراهای پروانه ساخت و نمایش برخلاف ظاهر و اهداف سادهای که در پیش دارند، اصلا شوراهای سادهای نیستند و برعکس، با لایههای پیچیده و تودرتو، اجازه آگاهی چندانی به سینماگران و مخاطبان و سینمادوستان نمیدهند.
بنابراین جا دارد سازمان سینمایی در مسیر روشنگری و شفافیت که جزء شعارهای اصلی این نهاد است، زمینه آشنایی بیشتر سینماگران و منتقدان با عملکرد واقعی این دو شورا را فراهم کرده تا فضا در این حوزه، از شکل امنیتی خود خارج شده و هنری جلوه کند.
نقش پررنگ این دو شورا در مقطع حساس کنونی
هماکنون شرایط بازی برای سینماگران کشورمان در وضع مطلوبی قرار دارد. حداقلش آن است که رئیسجمهور در همین چندماه کوتاه از پذیرش سکان اجرایی کشور، طی چند مرحله با اظهارنظر و دیدار مستقیم، علاقهمندی خود را بهمقوله هنر و بهخصوص سینما نشان داده است. وزیر ارشاد هم از مشتاقان به سینماست که در چندین مرتبه از علایق سینمایی خود سخن به میان آورده و رئیس سازمان سینمایی خود از بچههای سینماست.
در این بین برخی معضلات مانند کمبود سالن، مشکلات جشنواره، فیلمهای آماده اکران، سمفا، مشکلات معیشتی اهالی سینما و... اظهرمنالشمس است و اقداماتی هم درجهت رفع این نقصانها درحال انجام است.
اما آنچه همچنان غبار شکاکیت روی آن وجود دارد و سازمان سینمایی در هیچ دورهای تلاش نکرده تا از این طریق خود را به سینماگران نزدیک کند، روشنگری در زمینه شوراهای پروانه ساخت و نمایش است. درواقع گیر اصلی همینجاست. گلوگاهی که سبب میشود تا حتی سینماگران خودی و متصل به بدنه حکومت نیز رضایت چندانی از آن نداشته باشند.
بخشی از این نارضایتی اما درنتیجه ناآگاهی نسبت به اهداف و منویات این شوراهاست که هنوز روشنگری نشده است. کاری که رئیس سازمان سینمایی جدید باید در این زمینه انجام دهد، انداختن نور روی فعالیتها و تصمیمات این شوراهاست؛ شوراهایی که بسیاری از سینماگران معتقد هستند برای گیر انداختن سینماگران راهاندازی شده و به همین دلیل با یک پیشفرض به سراغ آن میروند و درواقع آن را خودی نمیدانند و زاویه بزرگی با آن دارد و گذر از آن را با هفتخوان برابر میدانند.
اگر سازمان سینمایی بتواند این مشکل ریشهای و دیرینه میان سینماگران و خود را به این طریق حل کند تا حدود زیادی به همگرایی و وحدت در سینما نائل آمده است. اینکه سازمان سینمایی بخواهد خود را درگیر مشکلات همیشگی کند و خواستار رفع و حل آنها باشد، اقدام پسندیدهای است اما آیا اکنون وقت آن فرا نرسیده که برخی مفاهیم و تعاریف سنتی، یکبار برای همیشه درمیان سینماگران و سینمادوستان روشن شود؟
روشنگری و شفافیت واقعی، بیش از آنکه در انتشار آمار هزینهکرد و بودجهها باشد، در این موارد نیز میتواند تعریف شود. کافی است درها را باز کرد و با چند توضیح و شاید چند مصاحبه، به تمام شائبهها در این حوزه پایان داد. آن وقت مشاهده میکنیم این مسیر، تا چه اندازه مبتنی بر رفتوبرگشت و تعامل میان سینماگران و مدیران سینمایی است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
نویسنده: مجتبی اردشیری