پایگاه خبری تئاتر: بیش از 9 ماه از سال 92 گذشت. در این ماه‌ها اصفهان و فعالان تئاتر اصفهان چندین رویداد تئاتری را تجربه کردند از جمله بیست و پنحمین جشنواره تئاتر استان اصفهان، چهارمین جشنواره کمدی اصفهان و همایش تئاتر کودک و نوجوان اصفهان. به اینها هم البته به روی صحنه رفتن چند نمایش با تعداد تقریبی 20 اثر مستقل را می‌توانید اضافه کنید.
این یعنی با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت در مدت 9 ماه گذشته چیزی حدود 80 اثر نمایشی صحنه‌ای و یا خیابانی در قالب حضور در جشنواره، همایش و یا اجرا به طور مستقل در اصفهان برگزار شده‌اند. اما در این مدت و در بین تمام نمایشگاه‌هایی که در گالری‌های مختلف اصفهان برگزار شدند (با تعداد تقریبی 150 مورد) فقط یک نمایشگاه عکس تئاتر دیدیم؛ نمایشگاه عکس تئاتر «مردگان مشغول کارند» که همزمان با اجرای عموم این نمایش، برگزار شد.
همه این مسایل حاکی از آن است که عکاسی تئاتر در اصفهان جای کار و توجه بسیار دارد. به همین سبب با خسرو خالقی، که تنها نمایشگاه عکس تئاتر امسال اصفهان را برگزار کرده است، گفت و گویی انجام دادم. خالقی کارش را با عکاسی خبری آغاز کرده و بعد به صورت تخصصی به عکاسی تئاتر و عکاسی ورزشی روی آورده است.
بعد از نمایشگاه عکس تئاتر دو سال پیشش با عنوان «زیر درخت آلبالو»، اسفند ماه گذشته نمایشگاه عکس تئاتر «در انتظار گودو» و در مرداد ماه امسال نمایشگاه عکس تئاتر «مردگان در حال کارند» را همزمان با اجرای این نمایش، برگزار کرد. با او که در سال‌های اخیر عکاسی چند ده اثر نمایشی در اصفهان و تهران را انجام داده، درباره اوضاع عکاسی تئاتر در اصفهان و بایدها و نبایدهای این شاخه از عکاسی صحبت کردیم.
وضعیت عکاسی تئاتر در اصفهان چگونه است؟
وضعیت خوبی ندارد.
چرا؟
برای این که عکاسان راغب نیستند عکاسی تئاتر انجام بدهند.
چرا این رغبت وجود ندارد؟
دلایل مختلفی هست. یکی عدم آشنایی عکاسان با عکاسی تئاتر است. عکاسی تئاتر عکاسی سختی است. دومی بها ندادن مدیران و کارگردانان تئاتر است. نمی‌خواهند هزینه‌ای بابت عکاسی تئاتر پرداخت کنند. بنابراین هر کسی را می‌آورند که عکاسی کند و این به عکاسی تئاتر لطمه می‌زند. دیگر این که خیلی از نمایش‌هایی که اجرا می‌شوند، ضعیف هستند. وقتی یک عکاس می‌رود یک نمایش ضعیف را می‌بیند، چه از لحاظ نور و چه از لحاظ محتوا و اجرا، ناخودآگاه از فضای عکاسی تئاتر دور می‌شود.
شما درباره نور، محتوا و اجرا صحبت کردید، مهمترین عامل برای ایجاد رغبت در عکاسان برای روی آوردن به عکاسی تئاتر از نظر شما چیست؟
برای عکاسان کیفیت یک نمایش خیلی مهم است. یعنی کیفیت اجرایی. ممکن است بعضی از کارها نورپردازی ضعیفی داشته باشند، ولی اگر عکاس، عکاس تئاتر باشد، در همان نور کم هم می‌تواند عکاسی کند.
ویژگی‌های عکاسی تئاتر چیست؟
نورسنجی سخت اولین ویژگی است. وقتی دارید نورسنجی می‌کنید اگر عکاس آماتوری باشید یا عکستان خیلی کم نور می شود یا خیلی پرنور. البته اگر کار، نورپردازی فلت داشته باشد که تکلیف عکاس مشخص است. اگر با چند نور مواجه باشیم کار عکاس سخت می‌شود با هر نور و لنزی نمی‌شود عکاسی کرد و باید نورسنجی انجام بدهیم. لازم است که یک عکاس تئاتر تجهیزات خوبی داشته باشد.
پس عکاسان غیرحرفه‌ای در این نورسنجی است که پایشان می‌لنگد و می‌شود عکاس تئاتر را تشخیص داد؟!
البته از ترکیب‌بندی عکس هم می‌شود به این نتیجه رسید که آن عکس، عکس تئاتر است یا نه. حتی با نور فلت هم می‌شود عکاس تئاتر را تشخیص داد. عکاسی تئاتر شبیه عکاسی فوتبال است. در هر دو باید خیلی به ثبت اکشن‌ها و ری‌اکشن‌ها دقت کنید و به موقع شاتر بزنید. زمانی هست که بازیکن حرکتی انجام می‌دهد و پارتنرش هم یک حرکت انجام می‌دهد.
یک موقع هست بازیگر بعد از یک حرکت، اخم می‌کند و این اخم فقط 30 ثانیه طول می‌کشد. پس بهترین حالت را باید درنظر بگیرید و شاتر را بزنید. باید بتوانید این حس‌ها را منتقل کنید. البته کراپ خوب روی عکس‌ها هم خیلی نکته مهمی است. نورسنجی درست، ترکیب‌بندی و کراپ خوب.
یکی از دلایلی که برای عدم توجه به عکاسی تئاتر ذکر کردید، عدم توجه کارگردانان بود. چرا کارگردانان در اصفهان به عکاسی تئاتر بها نمی‌دهند؟
کارگردان‌ها در اصفهان معمولاً به این فکر می‌کنند که همه بودجه‌ای که حالا از هر جایی به دست می‌آورند را برای خودشان داشته باشند. مجبورند به بازیگر و دستیار و گریمورشان پول بدهند ولی مجبور نیستند برای عکاسی از نمایش‌شان پول خرج کنند. هر کسی در خیابان می‌تواند برای این دسته از کارگردانان عکاسی تئاتر کند. حتی گاهی به کسی که قرار بوده کار خدمان را انجام بدهد، یک دوربین کامپکت می‌دهند تا از کارشان عکاسی کند. در حالی که اسم این کار «عکاسی تئاتر» نیست.
این یعنی مشکل اینجاست که کارگردانان به آن درک از عکاسی تئاتر نرسیده‌اند؟
در اصفهان، یکی دو کارگردان هستند که به این درک رسیده‌اند و خب عکاس تئاتر هم خیلی کم داریم.
اصلاً عکاسی تئاتر چه اهمیتی دارد؟
شخصاً فکر می‌کنم ماندگارترین چیزی که از یک اثر نمایشی وجود دارد. عکس تئاتر است. در اصفهان که نه ولی اگر گذارتان به محوطه اداری تئاتر شهر تهران بیفتد، عکس تئاترهای مختلف را می‌بینید و به اهمیت این رسانه پی می‌برید.
چه قدر عکس می‌تواند روایتگر دقیق و صادقی برای یک اثر نمایشی باشد؟
خیلی سخت است که بخواهید روایت کامل یک اثر نمایشی را در یک مجموعه عکس بیاورید. به عبارتی عکس می‌تواند یک روایت کلی از اثر نمایشی ارائه بدهد. بنابراین از روی عکس‌های یک نمایش نمی‌توانید قضاوت کنید که اثر نمایشی خوب بوده یا نه. خیلی وقت‌ها پیش آمده که عکس‌ها خیلی بهتر از اثر نمایشی بوده‌اند و برعکس. ممکن است اثر نمایشی خیلی خوب بوده ولی چون یک عکاس تئاتر از کار عکاسی نکرده، اثر دیده نشده.
شما ابتدا عکاس خبری بودید و بعد به تئاتر روی آوردید؟
من قبل از این که عکاسی خبری انجام بدهم، عکاسی تئاتر می‌کردم. اما عکاسی تئاتر طی 8،9 سال اخیر بیشتر برایم جدی شده است. دلیلش هم این است که می‌روم تا یک سری حرکت‌هایی که خودم دوست دارم را ثبت کنم. برای من عکاسی تئاتر علاوه بر این که شغل است یک تفریح خیلی خوب هم محسوب می‌شود. با این که بعد از عکاسی تئاتر همیشه سردرد می‌گیرم ولی از این کار لذت می‌برم.
پس شما قبل از این که عکاس تئاتر باشید، مخاطب تئاتر هستید.
خب اگر تئاتر را دوست نداشته باشید، قطعاً نمی‌توانید عکاسی تئاتر را ادامه بدهید. برای همین هم هست که ما عکاس تئاتر در اصفهان خیلی کم داریم.
شما قبلاً بیشتر عکاسی خبری و عکاسی ورزشی مخصوصاً فوتبال، را انجام می‌دادید. چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین عکاسی خبری، ورزشی و تئاتر می‌بینید؟
عکاسی خبری ربط زیادی به عکاسی تئاتر و عکاسی ورزشی ندارد. ولی عکاسی تئاتر و عکاسی ورزشی خیلی به هم نزدیک هستند. وقتی بازیکن توی هوا هد می‌زند، کارت می‌گیرد، خطا می‌کند، همه اینها اکشن‌ها و ری‌اکشن‌هایی هستند که عکاس ورزشی باید ثبت کند. در تئاتر هم همین اکشن‌ها و ری اکشن‌ها هستند که مهمند.
انتخاب زاویه دید در عکاسی تئاتر چه قدر اهمیت دارد؟
ببینید حداقل در اصفهان، عکس‌های تئاتری که من می‌بینم دچار یک شلختگی‌هایی هستند. منظورم از شلختگی، مثلاً پرده ناجوری است که پشت بازیگر در کادر عکاس پیداست. این شلختگی‌ها وجود دارد ولی عکاس باید با انتخاب زاویه دید یا بعداً با یک کراپ مناسب اینها را حذف کند. البته هر کسی می‌تواند زاویه دید خودش را داشته باشد. مثلاً ممکن است یک نفر به حرکات سر علاقمند باشد. ولی مهم این است که عکس‌های خوبی خلق شوند.
متاسفانه خیلی‌ها را دیده‌ام که وقتی عکاسی تئاتر می‌کنند، فقط بسته می‌گیرند. نه این که پرتره در عکاسی تئاتر معنا نداشته باشد ولی هر پرتره‌ای قرار نیست عکس تئاتر باشد. اگر یک ری‌اکشن فوق‌العاده خاص با میمیک خاص باشد پرتره قابل قبول است. همه عکاسی تئاتر را با عکاسی فیلم اشتباه می گیرند. بستههایی می‌گیرند که مفهومی ندارند. در حالی که ما، در عکاسی تئاتر صحنه‌ای داریم که جزء به جزءش معنا دارد و میزانسن‌های مختلفی دارد که می‌تواند به عکس ما معنا بدهد. ولی خیلی از عکاسان میزانس‌ها و صحنه‌ها را حذف می‌کنند و از جزئیات عکاسی می‌کنند.
در این سال‌ها که شما در تهران و اصفهان عکاسی تئاتر انجام داده‌اید، کدام نمایش‌ها بوده‌اند که به یادتان مانده‌اند؟
چون خیلی تئاتر می‌بینم و عکاسی تئاتر انجام می‌دهم یادم نیست که کدام‌ها بهتر بوده ولی پرفسور بوبوس آتیلا پسیانی یکی از بهترین کارهایی بود که من عکاسی کردم و مکبث رضا ثروتی که سه سال پیش در تئاتر شهر اجرا داشت. از نظر بصری اینها خیلی جذاب بودند.
یک تئاتر جذاب برای یک عکاس تئاتر چه جور تئاتری می‌تواند باشد؟
ببینید مثلاً اگر بخواهم «پرفسور بوبوس» را مثال بزنم، صحنه‌های مختلفی داشت. نورهای متفاوتی داشت. طراحی صحنه و نورپردازی متفاوتی داشت. جزو اولین کارهایی بود که از ویدئو پروژکتور در کارهایشان استفاده کردند. بازیگران نامی و صحنه‌ها و حرکت‌های مختلفی داشت و فرم‌هایی که به من کمک می‌کرد ترکیب‌های درستی در عکس‌هایم داشته باشم.
در نمایش‌هایی که شما به عنوان عکاس گروه بوده‌اید، روال کار به چه صورت بوده. یعنی عکاس یک نمایش باید یک روایت کلی عکاسانه به کارگردان تحویل بدهند یا طور دیگری است؟
اصلاً کارگردان‌ها از عکاسشان روایت نمی‌خواهند. اگر هم بخواهد حرف اشتباهی است چون باید دنبال فیلمبردار خوبی بگردد نه عکاس خوب. هر چه قدر هم عکاس مهارت داشته باشد نمی‌تواند روایتی که وجود دارد را نشان بدهد. اگر 100 فریم عکس از یک کار را هم کنار هم بگذارید، اگر نمایش را ندیده باشید نمی‌توانید کار را درک کنید. فقط می‌توانید یک سری عکس خوب تحویل بدهید. از روی عکس خوب می‌شود کیفیت کار را به دیگران نشان داد.
در مورد نمایشگاه اخیرتان، چرا تصمیم گرفتید همزمان با احرای «مردگان مشغول کارند» نمایشگاه عکس این نمایش را هم برگزار کنید آیا به یکی از جنبه‌های کارکرد عکس مثلاً به عنوان جذب مخاطب بیشتر، برمی‌گردد؟
من عکاس این کار بودم. پیشنهاد شد که چنین کاری انجام بدهیم و خب این اولین بار است که در اصفهان یک اثر دارد روی صحنه اجرا می‌شود و همزمان با آن یک نمایشگاه عکس هم از آن در جای دیگری به نمایش گذاشته شده. این اول به جذب مخاطب تئاتر کمک می‌کند و دوم این که یک سری عکس تئاتر هم ارائه شده که خب به شناخته شدن موضوع عکاسی تئاتر هم کمک می‌کند.
به نظرتان عکس تئاتر به جز جنبه یادآوری چه کاربردهایی می‌تواند داشته باشد؟
جنبه آموزشی هم می‌تواند داشته باشد. مثلا اگر در نیویورک یک نمایش اجرا می‌شود و یک طراحی صحنه خوب دارد. از روی عکس‌ها می‌توانیم فنون طراحی صحنه‌اش را یاد بگیریم و برای نمایش‌هایمان الگوبرداری کنیم.
شما در کشورهای دیگر هم عکاسی تئاتر انجام داده‌اید. آیا در کشورهای دیگر برای عکس تئاتر کاربردهای دیگری هم تعریف شده؟
معمولاً به صورت کاتالوگ ارائه می‌دهند. کاتالوگی که بیرون از سالن‌ها به فروش می‌رسند و شامل یک سری عکس و اطلاعات نمایش هستند. اینجا بروشورها را می‌بینیم ولی مجموعه عکس را نمی‌بینیم.
البته در تهران چند تا از دوستان، همزمان با اجرای نمایش عکس‌های کوچک کار را هم برای فروش گذاشته بودند اما ما در اصفهان این کار را نمی‌توانیم بکنیم چون حتی خیلی‌ها برای خرید بلیط هم مشکل دارند و ترجیح می‌دهند بلیط مهمان داشته باشند. بنابراین سخت است که بتوانیم عکس تئاتر به این دسته بفروشیم!
خب ما یک صورت مسئله داریم: عکاسی تئاتر در اصفهان ضعیف است. سوال اینجاست که چه باید بکنیم تا این شاخه از عکاسی در اصفهان قوت بگیرد و نگاه جدی به آن بشود؟
ببینید، تا زمانی که مدیران و مسئولان به این نتیجه نرسند که عکاسی تئاتر جزیی از تئاتر است، هیچ کاری نمی‌شود کرد. مثلاً ما در هیچ کدام از جشنواره‌های تئاتری که در اصفهان برگزار می‌شود بخشی به نام عکس نداریم.
پوستر و بروشور و گریم هست. همه چیز هست اما عکس نیست و این نشان می‌دهد که مدیران هم چیزی از این مقوله نمی‌دانند و نمی‌توانند اهمیتش را درک کنند. تا زمانی که مدیران تئاتری متوجه اهمیت عکاسی تئاتر نشوند، هیچ اتفاق مثبتی نمی‌افتد.
کارگردانان و مخاطبان چه قدر می‌توانند در این مسئله تاثیرگذار باشند؟
الان شرایط خیلی بهتر شده. حداقل چند نفر در اصفهان هستند که به عکاسی تئاتر علاقمندند و این کار را تا حدودی انجام می‌دهند و کارشان به مرور بهتر می‌شود. اما کارگردانان، نه. تا زمانی که خودشان نخواهند از عکاس تئاتر استفاده کنند، فایده ندارد. هنوز خیلی‌هایشان حاضر نیستند از بودجه‌ای که دارند، بخشی را به عکاسی تئاتر اختصاص بدهند.
اگر در جشنواره استان، جشنواره کمدی یا هر جشنواره تئاتری که برگزار می‌شود، بخش عکس اضافه می‌شد، یک جایزه برای یک کار محسوب می‌شد. یعنی اگر عکاس کار جایزه ببرد، یک جایزه به جوایز نمایش اضافه می‌شود و یک جایزه برای اعتبار یک کار خوب است. وقتی چنین جایزه‌ای باشد، کارگردانان برای این که کارشان جوایز بیشتری ببرد، سعی می‌کنند از عکاسان حرفه‌ای‌تری استفاده کنند.
الان در اصفهان کارگردانانی که نگاه جدی به عکاسی تئاتر دارند، چه قدر این نگاه بر کارهایشان تاثیر گذاشته؟
من نمی‌دانم تاثیر می‌گیرند یا نه. اما اصولاً کارگردانانی که از عکاس تئاتر در اصفهان استفاده می‌کنند، به این دلیل است که کار با طراحی صحنه بزرگ یا تعداد زیاد بازیگران دارند وگرنه این نیست که کارگردان عاشق عکاسی تئاتر باشد. او هم اگر می‌دید که کارش زیاد مهم نیست. حتماً از یک عکاس معمولی استفاده می‌کرد.
در پوستر نمایشگاه عکس تئاتر که دو سال پیش با عنوان «زیر درخت آلبالوی 2» داشتید، نوشته شده بود که نمایشگاه همراه با ورک شاپ ولی انگار این کارگاه برگزار نشد؟
من امیدوارم که بشود روزی، تعدادی از عکاسانی که علاقمند به تئاتر هستند را دور هم جمع کنیم و ورک‌شاپ برایشان بگذاریم تا به مرور زمان به عکاسان تخصصی تئاتر تبدیل شوند. سال گذشته هم قرار بود این ورک شاپ را برگزار کنیم اما متاسفانه نه حوزه هنری و نه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، هیچ کدام از این قضیه حمایت نکردند.
منبع: روزنامه اصفهان زیبا
