از قطعی اینترنت در آبان و اختلال در تبلیغات نمایش‌ها، تا سقوط هواپیما و تعطیلی اجراها و تحریم جشنواره فجر، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌هایی دولتی که در راستای اعمال محدودیت بیشتر برای تئاتر بود، مالیات بر ارزش افزوده و شیوع کرونا و تعطیلی تئاترها و... همه از اتفاقات ناگوار و تلخی بود که سال ۹۸ را به سالی تلخ برای خانواده تئاتر ایران تبدیل کرد.

سال ۹۸ برای فرهنگ و هنر ایران یکی از سال‌های پر افت و خیز بود که تحولات سیاسی و اجتماعی آن بیشترین تأثیر منفی را برای تئاتر ایران در بخش‌های مختلف، به همراه داشت.

در روزهای گذشته هنرمندان و مدیران تماشاخانه‌های خصوصی گفت‌وگوهایی با هنرآنلاین درباره وقفه پیش آمده در اجراهای نمایشی داشته‌‍‌اند که گرچه آنها را متضرر کرده، اما جملگی آنها سلامت جامعه و مردم را اولویت خود دانستند.

همزمان با شیوع ویروس کرونا در کشور همسو با بسیاری از نقاط دیگر جهان، به منظور جلوگیری و مقابله با موج انتشار این بیماری، تمامی فعالیت‌های فرهنگی و هنری یک هفته متوقف شد؛ اما آنچه در این میان بیشترین آسیب را با خود به همراه داشت، زیان و خسارت مالی هنرمندان به واسطه این یک هفته تعطیلی بود؛ اتفاقی که بیش از هر زمانی بدنه مدیریت کلان فرهنگ و هنر کشور را به یاری، مساعدت و همراهی با هنرمندان می طلبد.

در شرایطی که گروه‌های تئاتری و تماشاخانه‌های خصوصی چشم امیدشان به همین یک ماه آخر سال بود تا رکود چند ماه قبل‌شان جبران شود، تعطیلی‌های اخیر بسیاری از این تماشاخانه‌ها را در آستانه ورشکستگی قرار داده و حمایت ویژه دولت تنها راه باقی‌مانده آن‌ها برای رهایی از این وضع است.

«ما بر سر گوری گریه می‌کنیم که مرده‌ای در آن نیست.» این جمله‌ای است که بارها در محافل تئاتری و از زبان هنرمندان این شاخه شنیده‌ایم اما گاهی این جمله به طرزی عجیب، سوال‌برانگیز می‌شود که نمونه آن در چند ماه اخیر، برخورد دوگانه شهرداری با جشنواره‌های تئاتر و سینما است.

سینما زرق و برق دارد و جنجال و هیاهو ؛ این ذات هنر هفتم است که با تئاتر متفاوت است. هر چند مخاطبان و دست‌اندرکاران دو حوزه مشترک هستند ولی سینما همچنان پر قیل و قال است و تئاتر همچنان هنر خواص و حال وقتی جشنواره این دو حوزه همزمان با هم برگزار شود، آنچه زیر سایه می ماند، تئاتر است.

عرفا معتقدند هر تغییری باید از درون رخ بدهد و روانشناس‌ها می‌گویند تا زمانی که خودت را دوست نداشته باشی، دیگری هم ترا دوست نخواهد داشت و این حکایت ماست با «تئاتر شهر» که فردا ـ 7 بهمن ماه ـ چهل و شش ساله می‌شود.

واقعیتش این است که برای این نوجوان یازده ساله، فوتبال آنقدرها هم مهم نبود. او عاشق حرکات آن دروازه‌بان اصفهانی بود؛ ژست‌هایش با آن شیرجه‌ها و پیچ و تابی که برای گرفتن توپ به تنش می‌داد، پسرک را مسحور می‌کرد...

تئاتر در سه ماه سوم سال جاری با حضور آثار متفاوتی روی صحنه تئاتر روبرو بود، آثاری در نوع خود با نقدهای متفاوتی روبرو شده و توانستند در حد توان مخاطبان را به حضور در تماشاخانه ها جذب کنند.

جامعه نابینایان و ناشنوایان کشور، به‌صورت جدی پیگیر مطالبه به‌حق خود از مسئولان فرهنگی برای تأمین امکانات حضورشان در سالن‌های تئاتر و سینما هستند؛ مطالبه‌ای که گویی هنوز شنیده نشده است!

زمانی بخش به‌علاوه فجر جشنواره تئاتر فجر برای ارتقای تئاتر خصوصی راه افتاد؛ اما به نظر می‌رسد این بخش جشنواره همانند بخش خصوصی به سوی دیگری می‌رود.

در این روزها با کاهش سال به سال بودجه و به دنبالش کاهش حمایت‌های مالی دولت از تئاتر، هنرهای نمایشی رو به نابودی می‌رود، خبر از حذف معافیت مالیاتی این هنر به بهانه درآمدهای میلیاردی فعالانش می‌شود؛ این در حالی است که به گفته مدیرکل هنرهای نمایشی، در سال ۹۶ کل تراکنش مالی تئاتر ایران ۱۰ میلیارد تومان بوده است. برای رسیدن به یک تصویر کلی از وضعیت تئاتر ایران، خوب است نگاهی به جزئیات آن داشته باشیم و ببینیم یک تئاتر و به تبع آن یک هنرمند مشغول در این حرفه چقدر درآمد دارند؟ و در مقابل، هزینه‌های تولید یک نمایش چقدر است؟

طی سال‌های اخیر، تبلیغات گروه‌های تئاتری از شکل سنتی فاصله گرفته و بیش از هر چیز به اینستاگرام و تلگرام متکی بوده است. در پی قطع ناگهانی اینترنت و تعطیلی یک هفته‌ای شبکه‌های اجتماعی، بحران تبلیغات و در پی آن، بحران نبود تماشاگر، دامن صدها تئاتر را گرفته است. در بروز بحران‌های سراسری این‌چنینی در کشور، گروه‌های تئاتری چگونه باید بدون تبلیغات، اجرایشان را همچنان استوار نگاه دارند و از فروپاشی گسترده اقتصاد تئاتر جلوگیری کنند؟ آیا وزارت ارشاد و اداره‌کل هنرهای نمایشی راهکارهایی را برای حمایت از خانواده تئاتر در این بحران‌ها مدنظر دارند؟

دستورالعمل صدور پروانه اجرای نمایش، بازنگری، صادر و منتشر شد، حال مهم‌ترین سوالی که این دستورالعمل که براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شده به وجود می‌آورد، این است که آیا در واقع باید تشریح‌کننده یک قانون باشد یا قرار است فراتر از قانون و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی با اعمال محدودیت‌های بیشتر همراه باشد؟

ترس از سطحي شدن در مورد افراد كمال‌گرا يك مقاومت و نگراني به وجود مي‌آورد. هنرمند در چنين موقعيتي خيلي با شور سراغ موضوع نمي‌رود بلكه اجازه مي‌دهد كمي زمان بگذرد تا با رويكرد منطقي وجوه زيبايي‌شناسانه خودش دست به بازنمايي و واكنش بزند.

چندي پيش تنها برنامه‌ تئاتري سيما تعدادي مديران سالن‌هاي خصوصي را به استوديو دعوت كرد، نتيجه اظهارات بعضي از اين افراد به قدري نگران‌كننده بود كه به نگارش و ثبت گزارش پيش‌رو شامل صحبت‌هاي اين افراد ضرورت بخشيد چراكه ثبت اينها امكاني به دست مي‌دهد تا متوجه شويم در پس ذهن افرادي كه صرفا به واسطه دوست و آشنا و پول پا به عرصه مي‌گذارند چه مي‌گذرد. قطعا در اين ميان نمي‌توان همه افراد را در يك گروه جاي داد اما كليت آنچه در ادامه مي‌خوانيد به نظر بايد زنگ هشدار را براي مسوولان به صدا درآورد. اگر...

حتما بارها خوانده و شنيده‌ايد كه سالن‌هاي تئاتري ايران خواه دولتي و خواه خصوصي وضعيت آشفته‌اي دارند و دليل اصلي اين امر هم نبود برنامه‌ريزي‌، قانون، مديريت هنري و رهاشدگي اين فضا توسط مديران هنرهاي نمايشي است. اين سال‌ها مثلا تئاتر خصوصي در ايران پا گرفته است ولي در عمل شاهد تئاترهاي دولتي، نيمه‌دولتي و غيردولتي هستيم. تئاترهاي دولتي و نيمه‌دولتي كارمند رسمي دارند ولي تئاترهاي غيردولتي كارمند رسمي ندارند اما به ‌شدت تحت نظارت و سانسور هستند.

ماه‌هاست بلایی به نام مالیات بر ارزش افزوده بر سر خانواده تئاتر نازل شده و اقتصاد لرزان و کم توان این هنر را با مشکلات مضاعفی رو‌به‌رو کرده است؛ اما مشکل در همین‌جا خلاصه نمی‌شود. در حالی معاونت هنری، اداره کل هنرهای نمایشی و خانه تئاتر از رایزنی با کمیسیون اقتصادی مجلس برای طرح حذف ارزش افزوده از تولید آثار هنری و اضافه شدنش به قیمت بلیت تئاتر سخن می‌گویند که نعمت احمدی (حقوق‌دان) کسر این مالیات ۹ درصدی را خلاف قانون معافیت مالیاتی فعالیت هنری می‌داند.

یک کارگردان تئاتر معتقد است: «توقیف تئاتر (حتی چند روزه و موقتش) اتفاقی تازه نیست، اما از گذشته بیشتر شده و این نوید خوبی را نمی‌دهد.»