میرزاده عشقی را امروز به عنوان یکی از سردمداران ادبیات نمایشی کشورمان می‌شناسیم که با نوشتن متن‌های نمایشی، یک گام برای پیش بردن این هنر نوپا در کشورمان برداشته است. او چند نمایشنامه کوتاه نوشته است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: اپرای «رستاخیز سلاطین ایران در خرابه‌های مداین»، اپرت «بچه گدا و دکتر نیکوکار»، «حلواءالفقراء، جمشید ناکام». از این جمله می‎توان به نمایشنامه «داستان بیچاره‌زاده» نیز اشاره کرد.

رویای پسربچه مورد نظر ما این نبود که گُل بزند و از تشویق تماشاگران کیفش کوک شود. نه! ماجرا جور دیگری بود . او دلش می‌خواست دروازه‌بان باشد و به تنش پیچ و تاب بدهد و توپ را بگیرد که وارد دروازه نشود. این پسربچه که نامش علی رفیعی است،‌ اما بعدتر یکی از مهم‌ترین هنرمندان تئاتر کشور شد.

زاهد: «بالاخره صنف کارگردانان تئاتر ایران تصمیم گرفت برای روز چهارشنبه بیست و پنجم آبان در خانه هنرمندان، جلسه‌ای همگانی بگذارد و برای این کار پوستری هم درست کرده‌اند... جامعه ایرانی، از اتفاقات اخیر و تلاطم‌های حاصل از آن وضعیتی پیدا کرده است که برای خیل عظیمی از بازیگران و هنرمندان تئاتر این سوال مطرح شده است که با تغییر و تحولی که در جامعه پیش آمده (حداقل در کلان‌شهر تهران) می‌بینیم و هم در روزنامه و مجلات و گفت‌وگوهای دنیای کاغذی و مجازی می‌خوانیم، جایگاه تئاتر کجاست و کجا می‌تواند باشد؟

قدری به عقب، به پنجم شهریورماه بازگردیم؛ جایی که اداره کل هنرهای نمایشی در هفته دولت تمام توانش را به کار گرفته بود با آمارسازی‌های عجیب و غریب که مرغ‌پخته را به خنده وامی‌داشت ویترین‌سازی کند. موفق‌ترین دولت در تمام چهاردهه گذشته! بهترین دولت در زمینه دعوت تماشاگران به سالن‌های تئاتری! این‌طور وانمود می‌کردند که انگار همه تئاتر و سینمای ایران بهره‌مند و مشغول فعالیتند، بهترین نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان و بازیگران ایران روی صحنه‌ها کار می‌کنند، گروه‌های نمایشی ایرانی دسته‌دسته رپرتوار اجرای داخلی و خارجی برگزار می‌کنند، آن هم با حمایت تام و تمام مسوولان هنری که خودشان را مامور پیاده‌سازی منویات دولت می‌دانستند

بنیاد فرهنگی روایت فتح متولی تخصصی تئاتر انقلاب و دفاع مقدس است. این مجموعه در تقابلی متضاد با حوزه هنری و سازمان اوج تصمیم گرفته است که اصلا هزینه‌ای برای تئاتر نکند، بلکه آن چیزهایی را هم که دارد از دست بدهد. در رابطه با این بنیاد زیاد نمی‌توان سخن گفت؛ چراکه از ابتدای امسال استفاده‌ای از بودجه بیش از 2 میلیاردی تولید تئاتر آن در انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در گاوصندوق است و تازه دو هفته پس از 10 ماه متوجه شدند که اصلا انجمن تئاترشان مدیر ندارد.

شاهین سرکیسیان 1345 فوت می‌کند و تمام آنهایی که با او کار کرده بودند، می‌دانستند ماجرا از چه قرار است چرا هیچ یک جریان را در آن سال‌ها رسانه‌ای نکردند، فاش نکردند و طرح مساله به بعد از انقلاب منتقل شد؟ یکی از نظریه‌هایم این است، چون کسانی که در واقعه دستی داشتند در مسند قدرت مراکز تئاتری قرار می‌گیرند و اگر کسی حرفی می‌زد باید با تئاتر و صحنه خداحافظی می‌کرد.

تئاتر شهر مدتهاست که در محاصره انواع و اقسام آسیب های اجتماعی قرار گرفته است، از سارق تا معتاد کارتن خواب از دستفروشان متعدد و متنوع تا...؛ محاصره ای که هیچ تناسبی با فضای هنری و فرهنگی تئاتر شهر ندارد و نگرانی و دغدغه بسیاری از مردم و اهالی هنر را فراهم کرده است.

سه گروه نمایشی که مشغول اجرای نمایش‌هایشان در تماشاخانه سیمرغ بودند، دیروز، جمعه ۱۴ مرداد ماه، ساعتی پیش از اجرا و در وضعیتی که تماشاگران برای دیدن آثارشان به سالن مراجعه کرده بودند، با ممانعت سالن برای اجرای کارهایشان رو به رو شدند.

محرم که بشود، کسانی که در کار نمایش ایرانی هستند، حتما در گوشه ذهن‌شان یادی هم از پیتر بروک می‌کنند؛ کارگردان افسانه‌ای تئاتر جهان که نامش با نمایش‌های شرقی و تعزیه ما هم گره خورده است.
اما چرا پیتر بروک برای ایرانیان هنرمند مهمی است؟

سانسور همواره جزئی جدایی‌ناپذیر از اجرای آثار نمایشی بوده اما آنچه در چهارماه نخست امسال رخ داده، به‌اعتقاد بسیاری از فعالان تئاتری بدعت در امری کهنه است؛ تنها در یک فصل، هفت نمایش آن‌‌هم بدون تذکر یا اطلاع قبلی به صاحبان آثار توقیف شدند. علت؟ فشار نهادهایی خارج از بدنه وزارت ارشاد. دلیلی که گاه با صراحت و گاه در لفافه خطاب به کارگردان‌هایی که آثارشان توقیف‌شده، گفته می‌شد. آن نهادهایی که از دیرباز «بی‌نام و نشان» برای تئاتر و تئاتری‌ها خط‌و‌نشان می‌کشیدند در دوره مدیریت جدید تئاتر، نه ابایی از برده شدن نام‌شان دارند و نه مماشات با خطوط‌قرمز نامشخص‌شان را برمی‌تابند. نهادهایی که هرروز فربه‌تر از قبل می‌شوند و با یک تلفن، نسخه یک نمایش را گاه برای همیشه می‌پیچند.

کشاورزان اهل جنوب می‌دانند که تفاوت هست میان کاشتن هسته خرما در خاک به ‌شکل افقی یا عمودی؛ آنها باخبرند که نتیجه هر دو در نهایت می‌شود درخت زیبای نخل ولی با یک تفاوت مهم، یکی محصول می‌دهد و دیگری خیر! حال باید دید آقایانی که دوستان‌شان یک دهه قبل هسته خصوصی‌سازی تئاتر را کج در خاک فرو کرده‌اند برای کاهش بی‌عدالتی فرهنگی و کمبود زیرساخت‌ چه راه‌حلی دارند.

نمونه‌های مورد اشاره در این گزارش تنها چند نمونه از فهرست بلندبالای توقیف آثار نمایشی است که پیش‌بینی می‌شود ظرف روزها و هفته‌های آینده از راه خواهد رسید. عملکرد مدیرکل هنرهای نمایشی در همین چهار ماهه نخست، نوید سالی نکو داده که از بهارش پیداست. به این اعتبار اداره کل هنرهای نمایشی دولت سیزدهم را می‌توان رکورددار و صاحب سبک در انواع توقیف دانست. عملکردی سراسر متناقض با کلیدواژه «عدالت فرهنگی» جاری در شعار دولتمردان.

از آغاز سال جاری تاکنون ۶ اثر نمایشی به صورت‌های مختلف دچار توقیف شده‌اند. در چند ماه گذشته نمایش‌هایی مانند «خونین‌زار»، «آن سوی آینه»، «مخاطب»،«دختران بابا آنتون»،«و چند داستان دیگر» و «شب شک» برخی به صورت موقت و بعضی به صورت کامل توقیف شده‌اند.

اینکه هنرمندان بااستعداد و جوان یا آنها که عمری در این راه مو سپید کرده‌اند، کوچک‌ترین واکنشی به رویکرد دستوری، سفارشی و حذفی مدیریت جدید نشان ندادند، به‌تنهایی نشان‌دهنده خارج شدن «تئاتر شهر» از معادلات روز هنرهای نمایشی کشور است.

کافی است به بسط کلیدواژه اجراهای خارج از سالن (OUTDOOR) یا رویکردهای جدید در پیوند تئاتر با مقوله‌هایی چون شهر، تکنولوژی، محیط‌ها و فضاهای نامتعارف که همگی زیر عنوان «دگرگونه‌های اجرایی» صورت‌بندی می‌شوند، توجه کنیم؛ این رویکردها امروزه حتی جای خود را در جشنواره‌ای دولتی مانند «جشنواره تئاتر فجر» نیز باز کرده‌اند؛ چنان‌که جشنواره تئاتر سراسری «اردیبهشت» در شهر دامغان هم چنین بخشی به بخش‌های هفت‌گانه‌اش اضافه کرد.

اگرچه اخيرا حسب علاقه ظاهري مشاوران وزير ارشاد به فرهنگ كهن ايران، توليد نمايشي بر اساس «شاهنامه» فردوسي در دستور كار قرار گرفته اما در هسته مركزي، حركتي خزنده‌ زير پوست هنرهاي نمايشي براي تهي كردن صحنه‌ها از كارگردانان و نويسندگان و هنرمندان اصيل تئاتري و جايگزين كردن تعدادي كالاي سرگرمي‌ساز و show با قدرت جريان دارد.

قیمت‌گذاری بلیت تئاتر سال‌هاست که تبدیل به معضلی برای گروه‌های هنری، سالن‌داران، دولت و از همه مهم‌تر تماشاگران شده است؛ افزایش هزینه‌های زندگی و همچنین محصولات فرهنگی و هنری در کشور، حتی با وجود در نظر گرفتن افزایش هزینه‌های تولید یک تئاتر، هنوز برای بخش بزرگی از مردم رقم‌هایی بالا و دور از دسترس محسوب می‌شوند.

گاهی تئاتری با یک گروه بزرگ و عنوان تئاتر تجاری که در چند سال گذشته باب شده و البته آن هم تعریف خود را دارد در سالنی با ظرفیت بالای 2هزار نفر روی صحنه می‌رود؛ تئاتری که شاید مخاطبانش به شکل کلی با مخاطبان و علاقه‌مندان به تئاتر متفاوت باشند، اما حالا این افزایش قیمت در تماشاخانه‌های مرکز شهر اتفاق می‌افتد. یک سالن بلیت تئاترش 40هزار تومان هست و دیگری 250هزار تومان! این مدل قیمت‌گذاری بر چه اساسی شکل می‌گیرد؟

دولت بابت مالیاتی که از مخاطبان تئاتر (مردم) دریافت می‌کند، چه خدماتی در اختیارشان قرار می‌دهد. وقتی تمام مراحل تولید و اجرای یک اثر نمایشی به‌صورت شخصی و بدون دریافت کمترین کمک یا زیرساخت دولتی اتفاق می‌افتد، و از قضا اثر نمایشی نهایی هم در مکانی روی صحنه می‌رود که غیردولتی است. یعنی دولت در هیچ‌یک از مراحل تولید و اجرای تئاتر نقشی برای خود متصور نیست، جز بخش نظارت، یا همان عتاب و خطاب.

در بخش صحنه‌ای این دوره از جشنواره تئاتر فجر شاهد حضور آثاری هستیم که در بازه زمانی اعلام شده در فراخوان به صحنه نرفته‌اند و مشخص نیست که در بخش مهمان حضور دارند یا از قوانین تخطی کرده‌اند.