پایگاه خبری تئاتر: مراسم رونمایی از کتاب «سیمای سپید اسطوره» با حضور هنرمندان، بیژن بنفشه‌خواه، داریوش مودبیان، شهناز روستایی، سید فواد موسوی، فاطمه مشهدی باقر و جمع زیادی از علاقه‌مندان به ادبیات عصر دیروز در فرهنگسرای گلستان برگزار شد.
در ابتدای این برنامه، فاطمه مهدی باقر صحبت کرد. او گفت: از زمانی که وارد عرصه نمایش شدم، احساس می‌کردم که فرضیه‌ای دارم و آن هم این بود که دوست داشتم، پیشینه نمایش و اسطوره را واکاوی کنم. اکنون بسیار خوش‌حال هستم که توانستم پژوهشی در این زمینه داشته باشم. به نظرم، اسطوره‌های ایرانی به شدت مورد نامهربانی ما قرار گرفته‌اند و پژوهش در مورد اسطوره‌های ایرانی توسط پژوهشگران ایرانی سابقه‌ای کمتر از 100 سال دارد. ما توسط آقای ابراهیم پور داود که از پژوهشگران قدیمی اساطیر ایران هستند، با مفهوم اسطوره از زبان خودمان آشنا می‌شویم چرا که قبلا انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها و ... پژوهش‌هایی در این زمینه داشته‌اند.
وی ادامه داد: نمایش‌های آیینی و تعزیه به نوعی زایش تراژدی و اسطوره هستند و به همین دلیل باید در اسطوره‌ها به دنبالشان باشیم. این سوال برایم وجود داشت که چرا ما تعزیه و نمایش کهن آیینی را با آن سابقه طولانی در ایران اجرا می‌کردیم؟ در این کتاب به چرایی اجرای این دست نمایش‌ها پرداختم و منظر دیگری از آن را دیدم که تاکنون دیده نشده بود. هم‌چنین در این کتاب، نگاهی ایدئولوژیک به تعزیه و شبیه‌خوانی داشتم و این هنر باستانی را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار دادم. این که چرا در سوگ سیاوش از شبیه‌خوانی استفاده می‌شده است، به ریشه‌های کهن فرهنگ ایرانی بازمی‌گردد. دقت داشته باشید که زندگی بسیاری از ایرانیان گذشته، مبتنی بر کشاورزی بوده است و سیاوش نیز یک کشاورز است. علاوه بر این، پژوهشی در زمینه سوگ داشته‌ام. دقت داشته باشید که ما در دستورات دینی خود، نگاهی مفصل به سوگواری داشته‌ایم و در هیچ شرایط اجازه گریه کردن نداشتیم با این حال، اشکی که در سوگواری‌ها ریخته می‌شود بیش‌تر به دلیل عهد و پیمانی است که خودمان شکسته‌ایم. وفای به عهد از جمله موضوعاتی بوده است که در ادبیات کهن ما دارای اهمیت بوده است.
در بخش بعدی برنامه، داریوش مودبیان صحبت کرد. او که از اساتید با سابقه عرصه تئاتر و نمایش است، در مورد کتاب پژوهشی سیمای سپید اسطوره گفت: کتاب سیمای سپید اسطوره، مدخلی بر پژوهش فرهنگی در حوزه نمایش و تئاتر است. این کتاب، در ظاهر کم حجم اما بسیار پر مطلب است. در این اثر، تعاریف کلی بیان شده و برایمان معرفی می‌کند که اسطوره چیست؟ اسطوره یک مفهوم کهن ایرانی است که از ریشه یونانی آمده است و معنای آن تاریخ، قصه و داستان است. در این جا یک سوال مهم وجود دارد و آن هم این است که چرا اسطوره را زمینه‌های قدیمی و گذشته تاریخ می‌دانیم و تعمیم آن را جست‌وجو می‌کنیم. دقت داشته باشید که اسطوره به تنهایی معنا ندارد مگر آنکه تعمیم پیدا کند و او را به نقد حال خویش نزدیک کنیم. مولانا در ابتدای مثنوی خود به همین موضوع اشاره می‌کند. او می‌گوید برای آن که یک داستان و تمثیل به کارمان بیاید، باید آن را تعمیم بدهیم. در این کتاب می‌خواهیم کاربرد فرهنگ اسطوره‌ای را در زندگی امروز خود بیابیم و با نگاهی عمیق‌تر بدان نگاه کنیم.
وی اضافه کرد: بعد از ورود اسلام به کشورمان، مفهوم جدیدی از اسطوره وارد ادبیات ما می‌شود. این موضوع در حالی است که در قرآن، اسطوره منع می‌شود. با این حال، ایرانی‌ها اسطوره دینی را وارد داستان خود کرده و با بخش مورد نظر خود در می‌آمیزند. به نظرم، یکی از موضوعات مهم در اسطوره‌سازی این است که خواننده آن اسطوره را بپذیرد و آن را قبول داشته باشد. کسی که به اسطوره باور دارد، آن را در زندگی خود وارد کرده و ساعت‌ها به نمایش آن می‌نگرد. به همه پژوهشگران و علاقه‌مندان عرصه نمایش پیشنهاد می‌کنم که این کتاب را به عنوان یک مدخل پژوهشی حتما مطالعه کنند. در این مدخل، فعلا پیشنهاداتی داده شده است و امیدوارم که با این فتح باب، مفاهیم عمیق‌تر سوگ نمایش و اسطوره‌شناسی مورد بررسی قرار گیرد.
در بخش بعدی برنامه، سید فواد موسوی که مستندی را پیرامون موضوع همین کتاب نوشته است، صحبت کرد. او گفت: در این کتاب، تعریف جدیدی از تعزیه ارائه شده است که در مستند مربوطه نیز آن را آورده‌ام. همان‌طور که اشاره شد، تعزیه تنها به عنوان یک نمایش سوگواری مطرح نبوده است بلکه در مواردی وارد جریان اسطوره‌سازی شده و مفهوم عمیق‌تری از این موضوع را به ما ارائه می‌دهد. دلیل حضور من در این جلسه این بود که بگویم از این کتاب خانم مشهدی باقر، یک مستند نیز تهیه شده است که در آینده از تلویزیون پخش خواهد شد.
سخنران بعدی این جلسه، رضا بنفشه‌خواه بازیگر با سابقه سینما و تئاتر بود. او در مورد کتاب سیمای سپید اسطوره گفت: بسیار خوش‌حالم که یک جوان به نام فاطمه مشهدی باقر در این سن و سال به چنین پژوهش جامعی دست یافته است. خیلی از افراد مسن ما و تحصیل‌کرده‌ها به دنبال این قضیه نرفتند. خیلی‌ها می‌گویند که ادبیات نمایشی ما ضعیف است، اسطوره نداریم و ادبیات کهن ما فراموش شده است. در پاسخ به این موضوعات می‌گویم که اسطوره داریم و ادبیات کهن ما هنوز در دسترس است. خیلی از غزل‌های سعدی و حافظ می‌تواند یک نمایش‌نامه جداگانه باشد. موضوعی که تاکنون بدان بی‌توجه بودیم. باید پژوهش کنیم و اسطوره‌های ادبیات کهن خود را پیدا نماییم. این راهی است که برای همه ما فراهم است.
سپس، شهناز روستایی صحبت کرد. او در مورد تحقیق و پژوهش کتاب سیمای سپید اسطوره گفت: بسیاری از منابع مطالعاتی ما ترجمه هستند. این موضوع باعث می‌شود که وقتی یک دانشجو آن را می‌خواند، فهم درستی پیدا نکرده و گمراه می‌شود. کاری که خانم مشهدی باقر در این کتاب انجام دادند این است که بسیاری از مفاهیم نظیر پست مدرن، تمثیل، آیین، اسطوره و ... را به زبان ساده معرفی می‌کنند. زمانی که دانشجویان در رشته نمایش وارد می‌شوند با بسیاری از این مفاهیم‌ها روبه‌رو می‌شوند در حالی که اطلاعات کمی راجع به آن دارند. در حقیقت، مفاهیم مطرح شده در این کتاب ابزارهای یک دانشجو رشته نمایش است. یکی از چیزهایی که در این کتاب توجه من را به خود جلب کرد، بیان مهم‌ترین مفاهیم ادبیات نمایشی و تئاتر است. علاوه بر این، در این کتاب، به شبیه‌خوانی یا تعزیه که گل سرسبد هنر نمایشی ما است، پرداخته شده است. این هنر سنتی، دراماتیک‌ترین نوع نمایش در کشور ما است. دقت داشته باشید که از دیرباز نگاه ما به هنر تعزیه، منحصر به ایام محرم و عزاداری اباعبدالله الحسین بوده است. این موضوع در حالی است که بیش از 500 متن شبیه‌خوانی داریم که موضوعی متفاوت دارند. برای مثال، متن شبیه‌خوانی دار زدن منصور حلاج که کاملا عرفانی است و ...
وی ادامه داد: هنوز هم بسیاری از اساتید نمایش بر این باور هستند که تعزیه از عزاداری می‌آید اما زمانی که نسخه‌های مختلف شبیه‌خوانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم می‌بینیم که شبیه‌خوانی دارای پایه و اساس سنتی بوده و موضوعات متنوعی را پوشش می‌داده است.
مهدی نجفی، مدیر انتشارات ایهام، سخنران بعدی این مراسم بود. او گفت: از زمانی که انتشارات ما شروع به کار کرد، اصرار زیادی داشتیم که در حوزه ادبیات و شعر فعالیت داشته باشیم. بر همین اساس، کار خود را با چاپ کتاب شعر آغاز کردیم و سپس وارد ادبیات نمایشی شدیم و قصد داریم که این مسیر را ادامه بدهیم. یکی از مشکلات اساسی که در انتشارات ایهام داریم این است که مدیران ما از جمله افرادی هستند که خیلی اهل هنر و ادبیات نیستند و نگاهشان به صنعت چاپ و نشر، تجاری است. با خود گفتیم که چه خوب است خود بچه‌های شاعر و نویسنده کار را در دست بگیرند و وارد شوند. این موضوع کمک می‌کند که وقتی یک شاعر وارد انتشارات شد، با یک کسی از جنس خودش روبه‌رو شود.
وی ادامه داد: متاسفانه این روزها، اسطوره‌های ما در یک تعزیه به نمایش درنمی‌آیند. دلیل این موضوع این است که گویا تمایلی نسبت به فرهنگ و تاریخ کشورمان وجود ندارد. این موضوع تهدید بسیار خطرناکی است که باید بدان توجه کنیم.
در پایان این مراسم، از کتاب سیمای سپید اسطوره رونمایی شد و جشن امضا آن با حضور هنرمندان برجسته عرصه نمایش و تئاتر برگزار شد.
