گزارش جلسه نقد و بررسی مستند «دلبند» در کانون فیلم سینماحقیقت؛ زندگی در گذشته

پایگاه خبری تئاتر:  در ابتدای این برنامه که نیما عباس‌پور به عنوان منتقد مهمان در آن حضور داشت، یاسر طالبی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم) درباره‌ی نحوه‌ی ساخت فیلم خود گفت: «اگر به گذشته برگردم، تنها جمله‌ای که درباره‌ی «دلبند» می‌توانم بگویم این است که این فیلم کاملاً دلی ساخته شد.» وی با اشاره به این که فیلم‌برداری «دلبند» حدود دو سال طول کشیده گفت: «حدود شصت درصد از کار پیش رفته بود که با همکاری خانم الهه نوبخت تهیه‌کننده‌ی فیلم تصمیم گرفتیم برای آن سرمایه‌گذار پیدا کنیم و خوش‌بختانه در این زمینه با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نتیجه رسیدیم.» وی هم‌چنین درباره‌ی شکل‌گیری ایده‌ی ساخت «دلبند» گفت: «مدت‌ها پیش از آن که این فیلم را بسازم، دلم می‌خواست درباره‌ی مادربزرگ خودم یک مستند بسازم اما متاسفانه این ایده‌ی ذهنی با مرگ مادربزرگ متوقف ماند. تا این که شخصیت اصلی این فیلم (فیروزه خورشیدی) را دیدم و احساس کردم مادربزرگم دوباره زنده شده؛ همه‌ی این‌ها به اضافه‌ی ایده‌ی پرداختن به نسل‌های از یاد رفته و فراموش شده باعث شد ساخت فیلم درباره‌ی این شخصیت به ذهنم برسد.» طالبی گفت: «از ابتدا به مخاطب ایرانی فکر نمی‌کردم و ایده‌ام این بود که فیلمی بسازم که زبان بین‌المللی داشته باشد. به همین دلیل از همان ابتدا از قصه‌گویی فاصله گرفتم و سعی کردم از دخل و تصرف در واقعیت اجتناب کنم.» وی با اشاره به تلاش خود برای نزدیک شدن به وجه باورپذیری در ساخت فیلم مستند گفت: «برای تحقق این ایده تصمیم گرفتم فیلم را به روش مشاهده‌گر و با استفاده از تنها یک عدسی (عدسی شماره‌ی 50) بسازم که به خصوصیات چشم انسان نزدیک است.» طالبی سپس در پاسخ به پرسش صفاریان درباره‌ی نحوه‌ی آشنایی خود با شخصیت محوری «دلبند» گفت: «به پیشنهاد یکی از دوستانم که اهل روستای پاجی‌میانا بود، با فیروزه‌خانم ملاقات کردم، اما در ابتدا از او نه عکس گرفتم و نه فیلم؛ فقط رفتم که من را ببیند و با هم درباره‌ی کار صحبت کنیم، اما بعد از چند جلسه، خود او که متوجه زمینه‌چینی من شده بود به شوخی گفت: «این بازی‌ها چیه؟ فیلم‌برداری رو شروع کن دیگه!» و به این ترتیب آمادگی خود برای حضور در این فیلم را اعلام کرد.» وی گفت: «یکی از چالش‌های من در ساخت این فیلم، همراه شدن با ایشان بود که با وجود اعلام آمادگی اولیه به سختی اجازه می‌داد همراه او باشم و کارگردانی‌اش کنم. در حقیقت برایش اصلاً مهم نبود که فیلم چه‌طور ساخته می‌شود. به همین خاطر همیشه می‌گفت: «از هر کار که انجام می‌دهم فیلم بگیر، اما حق نداری به من بگویی که چه‌کار کنم و چه‌طور حرکت کنم.» طالبی گفت: «شاید بتوان گفت یکی از نکته‌های کلیدی این فیلم، حضور خودم به عنوان فیلم‌بردار بود. اگر فیلم‌بردار دیگری همراه خود برده بودم برقراری این ارتباط کمی دشوارتر و طبعاً ساخت فیلم سخت‌تر می‌شد.» وی افزود: «نکته‌ی بعدی این بود که خود من اهل ساری هستم و از آن‌جا که به زبان مازنی با فیروزه‌خانم صحبت می‌کردم، ایشان در مقابل دوربین احساس راحتی بیش‌تری داشت.» طالبی هم‌چنین درباره‌ی وضعیت فعلی شخصیت فیلم خود گفت: «ایشان در حال حاضر تقریباً هشتاد و پنج ساله است و هنوز هم در ارتفاعات پاجی‌میانا واقع در جنوب شرقی مازندران زندگی می‌کند.» بخش بعدی به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. نیما عباس‌پور در این بخش گفت: «یکی از جذابیت‌های «دلبند» حرکت این فیلم در خلاف جهت اغلب مستندهایی است که در سال‌های اخیر ساخته می‌شود. در حقیقت، مهم‌ترین نکته‌ی چنین فیلمی واقعی بودن آن است که در برابر مستندهای هدایت شده و غیرواقعی سال‌های اخیر قرار می‌گیرد.» وی افزود: «آفتی که سینمای مستند سال‌های اخیر دچار آن شده این است که اغلب فیلم‌ها از فیلم‌نامه‌های از پیش تعیین شده برخوردارند و بعضی از آن‌ها حتی بازیگر دارند و مثل فیلم داستانی ساخته می‌شوند! در چنین شرایطی بسیار خوش‌حال‌کننده است که با فیلم‌سازی طرفیم که به اصالت سینمای مستند احترام گذاشته و با قواعد این نوع سینما فیلم ساخته است.» در ادامه‌ی جلسه، یاسر طالبی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی اشاره به نویسنده‌ی متن سرگذشت در تیتراژ فیلم «دلبند» گفت: «یکی از چالش‌هایم در ساخت این فیلم، نحوه‌ی استفاده از باند صوتی بود. خیلی با خودم کلنجار رفتم تا به این نتیجه رسیدم که هشتاد سال زندگی این شخصیت را روایت کنم. به همین خاطر از خانم فرزانه فتحی دعوت کردم تا در انجام این کار به من کمک کند.» طالبی گفت: «خانم فتحی حدود چهار ساعت با فیروزه‌خانم گفت‌وگو کرد و بعد از پالایش آن حرف‌ها متنی را آماده کرد که شامل سرگذشت شخصیت اصلی فیلم بود. فیروزه‌خانم نیز با وجود این که سواد نداشت، متن آماده شده را به خوبی برای ما خواند که در باند صوتی فیلم از آن استفاده شد.» وی سپس در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن درباره‌ی نحوه‌ی طراحی باند صدای فیلم گفت: «در مستندی نظیر «دلبند» که می‌کوشد به مستند محض نزدیک باشد، صدا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به همین دلیل همه‌ی تلاشم این بود که هنگام تماشای فیلم، صداهای زاید شنیده نشود.» وی افزود: «در واقعیت حتی صدای گاوهای مختلف نیز با همدیگر فرق دارد و این جزو نکته‌هایی بود که در مرحله‌ی فیلم‌برداری به آن‌ها فکر شده بود. به همین دلیل صدابردار، آمبیانس محیط را ضبط می‌کرد و در اختیار صداگذار می‌گذاشت تا طراحی و ترکیب صدا را انجام دهد.» در ادامه‌ی جلسه، نیما عباس‌پور با اشاره به «سهم نیت فیلم‌ساز در موفقیت فیلم» گفت: «قصد سازنده‌ی «دلبند» این بوده که ما را با نوع خاص زندگی شخصیت محوری فیلم در طبیعت آشنا کند. نوعی از زندگی که شاید هیچ‌کدام از ما در زندگی خود آن را تجربه نکرده‌ باشیم.» وی سپس با اشاره به موفقیت فیلم در رسیدن به هدف خود گفت: «وقتی تماشاگر به پاسخ‌های خود درباره‌ی اثر و موقعیت محوری آن برسد، یعنی فیلم مورد بحث موفق بوده و خوش‌بختانه «دلبند» هم از این ویژگی برخوردار است.» در ادامه‌ی جلسه، یاسر طالبی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی واکنش تماشاگران غیرایرانی نسبت به فیلم خود گفت: «نخستین نمایش جهانی این فیلم در جشنواره‌ی «ایدفا» هلند رقم خورد و از آن زمان تاکنون «دلبند» در جشنواره‌های مختلف و متعددی حضور داشته است، اما یکی از مهم‌ترین بخش‌های این سفرها روبه‌رو شدن با تماشاگران جشنواره‌ی هات‌داکس کانادا بود.» وی سپس با اشاره به تفاوت‌های عمده‌ای که به گفته‌ی او میان تماشاگران ایرانی و خارجی وجود دارد گفت: «به عنوان مثال اغلب تماشاگران خارجی «دلبند» هنگام تماشای آن می‌خندند و کارهای شخصیت اصلی فیلم را با افتخار دنبال می‌کنند در حالی که اغلب تماشاگران ایرانی، کارهای او را با دل‌سوزی دنبال و زندگی غریب این شخصیت را با حسرت نگاه می‌کنند!» وی هم‌چنین گفت: «در اغلب نمایش‌های این فیلم در داخل کشور، تماشاگران جوان و نوجوان سالن را ترک می‌کنند. در حالی که تماشاگران غیرایرانی دوست دارند زندگی افرادی نظیر فیروزه‌خانم را که به تعبیری هنوز در گذشته زندگی می‌کند را با اشتیاق دنبال کنند و ببینند. در چنین شرایطی باید پذیرفت که نمی‌توان هر دو نوع تماشاگر این فیلم را به صورت هم‌زمان راضی نگه داشت.» نیما عباس‌پور نیز ضمن تایید این نکته گفت: «عمده‌ترین تفاوتی که میان تماشاگران غیرایرانی و مخاطبان داخل کشور وجود دارد این است که آن‌ها از طریق تماشای فیلم‌ها، چیزهایی که تاکنون ندیده‌اند را کشف می‌کنند و این کشف در بین تماشاگر ایرانی وجود ندارد.» وی گفت: «دلیل موفقیت برخی فیلم‌های داستانی در خارج از کشور را هم باید در همین نکته جست‌وجو کرد. فیلم‌هایی که به دلیل پرداختن به مسائل بومی و اجتماعی برای تماشاگران اروپایی و آمریکایی جذابیت بیش‌تری دارند.» در ادامه‌ی جلسه، یاسر طالبی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران درباره‌ی نحوه‌ی اجرای سکانس پایانی فیلم که در آن، شخصیت اصلی رو به دوربین صحبت می‌کند گفت: «در حقیقت باید گفت سکانس نهایی توسط شخصیت اصلی فیلم کارگردانی شد. او به این ترتیب با فرزندانش صحبت کرد و از دشواری‌های زندگی خود با آن‌ها سخن گفت.» وی هم‌چنین در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی حجم و میزان راش‌های ضبط شده گفت: «برای این فیلم حدود صد دقیقه راش مفید داشتم که حاصل دو سال تصویربرداری پراکنده از زندگی خانم خورشیدی در جنگل‌ها و مراتع پاجی‌میانا بود.» طالبی گفت: «به این فکر نکرده بودم که نتیجه‌ی کار، فیلم کوتاه خواهد شد یا بلند. به همین دلیل طی سیزده جلسه فیلم‌برداری در طول دو سال، از این شخصیت فیلم‌برداری کردم که بیش‌تر شامل نماهای مفید و قابل استفاده بود.» وی هم‌چنین درباره‌ی نحوه‌ی تدوین فیلم گفت: «تدوین «دلبند» در کانادا و توسط رضا شیروانی انجام شد. در این مرحله مهم‌ترین دغدغه‌ی من، انتخاب ضرباهنگ مناسب بود.» طالبی گفت: «در نهایت به این ضرباهنگ رسیدیم که محصول نمایش کار و زندگی یک پیرزن در دل طبیعت است. زندگی و کار طاقت‌فرسایی که تماشای آن برای تماشاگران ایرانی چندان آسان نیست.»