رضا کوچک‌زاده، کارشناس تئاتر، با بیان اینکه آشفتگی‌های جامعه حوز‌ه‌هایی چون اقتصاد، سیاست و فرهنگ را تحت تأثیر خود قرار داده است، گفت: این مسائل سبب شده هنر و از جمله تئاتر امروز ما گذشته‌نگر و ناکارآمد شود.
پایگاه خبری تئاتر: رضا کوچک‌زاده، کارگردان و پژوهشگر تئاتر، با تأکید بر اینکه تئاتر حال و روز خوشی ندارد، گفت: وقتی درباره تئاتر حرف می‌زنیم درباره شبکه‌ای سخن می‌گوییم که از عناصر دیگری هم تأثیر می‌گیرد؛ برای نمونه عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مدیریت فرهنگی روی این حوزه تأثیر گذارند؛ زیرا نمی‌توانیم جامعه‌ای آشفته داشته باشیم، آنگاه از تئاتر نظم بخواهیم یا اینکه بی‌تدبیری مدیریت داشته باشیم، ولی از هنرمندان ارائه نمایش‌هایی مرتبط با جامعه کنونی را طلب کنیم. وی افزود: برای سنجش کیفیت تئاتر اکنون باید به حوزه‌های دیگر هم توجه داشت. با این توضیح همان گونه که در اقتصاد، سیاست، فرهنگ آشفتگی هست، در تئاتر هم آشفتگی وجود دارد. متأسفانه در دانشگاه‌های ما هم این مشکل هست که باعث شده، شکل آکادمیک هنر هم از این ضعف فراگیر بی‌بهره نباشد.
وقتی تئاتر از جامعه دور می‌شود
کوچک‌زاده افزود: تئاتر امروز از دیدگاه من گذشته‌نگر شده است و این موضوع با ماهیت تئاتر تعارض دارد. این در حالی‌ست که تئاتر در بسیاری از کشورهای دیگر ماهیتی آینده‌نگر دارد. در حقیقت، بسیاری از کار‌های این روز‌های تئاتر ما چندان ارتباطی با جامعه ندارد، بلکه تنها مسائل گذشته در آن بازگو می‌شود که برای تماشاگر کارآمد و جذاب نیست. وقتی در تئاتر موضوع از جامعه دور می‌شود، دیگر نیاز نیست درباره فرم آن اثر بحث کرد. این کارگردان تئاتر در پاسخ به این سؤال که بهره بردن از نمایش‌نامه‌های خارجی می‌تواند عاملی برای رشد کیفی تئاتر باشد؟ گفت: هنر مرزبندی جغرافیایی ندارد. نمایش‌نامه‌های خارجی یا ایرانی اگر نتوانند با جامعه ما همخوانی داشته باشند، اثر نمی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد. هرچند ممکن است آن نمایش‌نامه در کشور یا موقعیتی دیگر بسیار کارآمد باشد. پس ضرورت موضوع برای جامعه هدف مهم است.
چرا سالن‌های نمایش خالی است
این پژوهشگر تئاتر با تأکید بر اینکه در نتیجه دور بودن موضوع و موقعیت آثار از نیاز‌های جامعه، سالن‌های نمایش از تماشاگر خالی شده است، تصریح کرد: البته همان گونه که بیان شد، این معضل تنها به هنرمندان بازنمی‌گردد، بلکه عملکرد سیاست‌گذارن فرهنگی، مدیران و فضای اجتماعی کنونی چنین وضعیتی را رقم زده است. حتی این روزها قطعی اینترنت به بحران تماشاگر تئاتر بدل شده است. برای درک بهتر به یکی از سیاست‌گذاری‌های نادرست دولت اشاره می‌کنم. از دولت نهم رواج تئاتر خصوصی با الگو‌برداری نادرست از غرب در کشور ما پیش گرفته شد، ولی هنوز هم زیرساخت فرهنگی لازم برای آن فراهم نشده و مسئولان هم درکی درست و دقیق از تئاتر خصوصی ندارند. وی اظهار کرد: می‌دانید که اقتصاد کشوری مانند آلمان مردم‌نهاد است، ولی از سال پیش تصمیم گرفته‌اند که بودجه‌ای فزاینده برای تئاتر سال ۲۰۲۰ داشته باشند؛ زیرا به این نتیجه رسیده‌اند که هرچه برای فرهنگ هزینه کنند، همانند واکسنی کشور و جامعه را از بیماری و فروپاشی بازمی‌دارد. در حالی که کشور ما سال‌هاست از حمایت‌های درست و منطقی آثار هنری دوری می‌کند.
درون‌مایه هنر مرزی ندارد
این مدرس تئاتر در پاسخ به این پرسش که موضوعات دینی نیز عاملی برای بالا بردن کیفیت آثار هستند؟ تاکید کرد: همانگونه که برای جغرافیای هنر محدودیت قائل نیستم، درون‌مایه هنر هم هیچ مرزی ندارد؛ هر موضوعی که بشر از آن تجربه زیسته دارد یا حتی ندارد، می‌تواند در قالب‌های هنری قرار گیرد، ولی نکته اینجاست که در شرایط فعلی برای ساخت آثار دینی در حوزه تئاتر سراغ افرادی می‌روند که کارشناس نیستند و مهارتی ندارند و در بهترین شرایط علاقه‌مند هستند. برای همین نتیجه یکسری آثاری شده که به هیچ وجه نمی‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند. وی ادامه داد: کار‌هایی که در ظاهر عنوان مذهبی را یدک می‌کشد، حتی نمی‌توانند با جامعه مذهبی ارتباط برقرار کنند، پس تنها می‌توان از آن‌ها به عنوان یک آیین یاد کرد. زمانی که تئاتر شکل آیین به خود می‌گیرد، دیگر کیفیت چندان مهم نیست، بلکه فضاست که برای مخاطب اهمیت دارد، چون از کاری که می‌بیند انتظار دارد او را به فضای سوگواری ببرد. با این توضیح نمی‌توان حضور مخاطبان یک نمایش مذهبی را در سالن تئاتر به معنای کیفیت آن کار ارزیابی کرد، بلکه اگر تماشاگرانی دیگر از این نمایش‌ها استقبال کنند، می‌توان آن تئاتر را اثری تأثیرگذار دانست.
مشکلات تئاتر
کوچک‌زاده درباره آسیب‌هایی که هنر نمایش ما را تهدید می‌کند، همچنین توضیح داد: مشکلات تئاتر ما به یکی دو مورد خلاصه نمی‌شود، اما به صورت تیتروار تنها به چند مورد اشاره می‌کنم:
- نبود خِرد جمعی برای سیاست‌گذاری و مدیریت فرهنگی.
- آشنا نبودن مدیران ما با مهارت‌ها و دانش علمی مدیریت فرهنگی.
- نبود نوآوری در نمایش‌ها؛ که آن را بیشتر دستاورد عملکرد نادرست مدیران می‌دانم تا ناتوانی هنرمندان.
- نبود حمایت مناسب از هنرمندان مشکل
- بی‌برنامگی و بی‌نظمی فراگیر در نتیجه موارد فوق.
وی در توضیح مورد چهارم گفت: نبود حمایت مناسب از هنرمندان مشکل دیگری است که تئاتر این سرزمین را آزار می‌دهد. این فقدان حمایت نیز تنها به تولید آثار مربوط نمی‌شود، بلکه شیوه ارائه نمایش‌ها هم بسیار مهم است و شاید بهتر است بگویم از دیگر بخش‌ها مهم‌تر است. درباره حمایت از نمایشهای حرفه‌ای باید یادآور شوم که این کمک تنها باید برای کاری با کیفیت و کارآمد و تاثیرگذار رخ دهد، چون اگر به بهانه تساوی و برابری بخواهیم کار‌های ضعیف را هم پوشش دهیم، نتیجه به سود تئاتر نخواهد بود.
این کارگردان در پایان تأکید کرد: اعتمادسازی عامل دیگری است که باید در تئاتر ما پیش گرفته شود. تماشاگر باید بتواند به تالاری اعتماد کند. نمونه این برندسوزی را می‌توانید در تئاتر شهر ببینید. زمانی بود که نمایشهای تالار چهارسو کیفیتی استاندارد داشت، چون وسواس و دقتی در گزینش آثار این تالار می‌شد، اما مدت‌هاست که به دلیل اجرای نمایشهای ضعیف و دور از استاندارد، دیگر اعتماد تماشگر از این تالار سلب شده است. یادآور می‌شود، کتاب تازه رضا کوچک‌زاده با عنوان «تئاتر (و) جامعه (و) تئاتر» امروز از سوی نشر نو به بازار کتاب آمد. او در این کتاب ۴۸۰ صفحه‌ای با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر و نگاهی علمی به بررسی رابطه‌ی دوسویه جامعه و تئاتر در ایران و برخی کشورهای دیگر پرداخته است.https://teater.ir/news/24235
