پایگاه خبری تئاتر: در چند ماه گذشته برخی اتفاق‌های سیاسی، اجتماعی و حتی شرایط جوی تاثیر زیادی بر فضای هنری داشته و در این میان تئاتر بیش از همه آسیب دیده است. از نیمه‌های پاییز که حوادث مختلف یکی پس از دیگری باعث کم شدن تماشاگر سالن‌های تئاتر یا تعطیلی آن‌ها شد، شیوع «کروناویروس» تیر خلاصی بود بر پیکره تئاتر، بویژه بر گروه‌هایی که بدون کوچکترین حمایت مالی از سوی دولت، نمایش‌هایی را برای اجرا آماده کرده بودند. این گروه‌ها و نیز تماشاخانه‌های خصوصی امید داشتند که شبِ عیدی فروش گیشه و سالن‌ها رونقی پیدا کند و اوضاع‌شان کمی سامان یابد، اما حالا برنامه‌ریزی و پول صرف‌شده برای تولید تئاتر توسط این گروه‌ها نه تنها به خسران تبدیل شده، بلکه از برخی سالن‌های خصوصی خبر می‌رسد که در آستانه تعطیلی و اعلام ورشکستگی هستند.
البته صاحبان سالن‌های خصوصی با تعطیلی این هفته تئاتر به دلیل شیوع کرونا کاملا موافق هستند، اما در شرایطی که در خبرها آمده خسارت فیلم‌های سینمایی در حال اکران جبران می‌شود، ضروری است برای تئاتر هم مورد توجه قرار گیرد؛ تئاتری‌ها بر این باورند که این وظیفه جز از اداره کل هنرهای نمایشی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنمی‌آید.
دراین‌باره برخی مدیران سالن‌های خصوصی از دغدغه‌ها و انتظار خود برای پشت سر گذاشتن این اوضاع صحبت کرده‌اند.
بخشی از پول جشنواره‌هایی مثل فجر برای زنده نگه داشتن تئاتر صرف شود
مصطفی کوشکی ، مدیر تماشاخانه مستقل تهران از جمله مدیرانی است که معتقدند، «سالن‌ها و گروه‌های تئاتری در معرض ورشکستگی عجیبی قرار دارند.»
او می‌گوید: آنچه در حال حاضر با آن روبه‌رو هستیم یک وضعیت ریشه‌دار است، چون با توجه به دولتی بودن تئاتر، همیشه سکوتی وجود داشته که انگار حق بر این بوده تا برای ما تصمیم گرفته شود و ما هم بگوییم چشم! این مسئله برمی‌گردد به زمانی که دولت سال‌ها تولیدکننده و سالن‌دار تئاتر بود و همه چیز را در اختیار داشت، برای همین مثلاً ۱۵ روز نوروز را کامل تعطیل می‌کردند چون کارمندان دولت تعطیل می‌شدند و هیچ کاری به "وجود" تئاتر نداشتند. در حالی که همان موقع سینماها فعالیت می‌کردند و اتفاقاً موفق‌تر از هر زمان دیگری هم بودند.
این کارگردان تئاتر اضافه می‌کند: علاوه بر این تعطیلات بسیار زیاد دیگری هم در طول سال به صورت دستوری اتفاق می‌افتد، مثل هر مناسبتی که پیش می‌آید و سالن‌های تئاتری حتی بیش از سالن‌های سینما تعطیل می‌شوند، انگار که میان همه حوزه‌ها، تئاتر تافته جدابافته است، در نتیجه از ۳۶۵ روز سال به راحتی بیش از ۱۰۰ روز در تئاتر تعطیلی داریم و این یک ضربه سنگین به تئاتر است. بغرنجی وضعیت هم موقعی شدیدتر می‌شود که تئاتر بیشتر به سمت خصوصی شدن رفت، در صورتی که دستورالعمل‌ها مربوط به همان زمانی است که دولت خودش تهیه‌کننده بود.
کوشکی با تاکید بر این‌که هیچ بحثی بر سر تعطیلی اخیر ناشی از شیوع ویروس کرونا ندارد چون به خاطر سلامتی افراد است، ادامه می‌دهد: نکته این‌جاست که تقریباً از چند ماه قبل به‌خاطر اتفاق‌های سیاسی و اجتماعیِ مکرر و تعطیلی‌هایی که پیش آمد، کار در تئاتر ما را به جایی رسانده که درمانده شده‌ایم. مگر یک نفر چقدر توان مالی دارد که در مدتی کوتاه ۲۰۰ میلیون تومان ضرر مالی بدهد؟ این اتفاق بسیار عجیب است مخصوصا برای گروه‌هایی که با همه سختی‌ها تمام سرمایه خود را گذاشتند تا تئاتری روی صحنه بیاورند، اما الان به زمانی برخورده‌اند که کار بنا به دلایلی تعطیل شده، تماشاگر به‌خاطر مسائل مختلف به سالن نیامده و الان هم که کاملا تعطیل است. این ضرر سنگینی به بدنه تئاتر است و پیشنهاد دادیم نامه‌ای به اداره کل هنرهای نمایشی نوشته شود تا مثلاً به جای آن‌که بودجه تئاتر در جشنواره فجر خرج شود به فکر آن باشند که برنامه عادی تئاتر را زنده نگه دارند. در جشنواره‌ها هیچ اتفاقی نمی‌افتد ولی ضروری است از گروه‌های تئاتری و همین‌طور سالن‌دارها حمایت شود تا سرپا بمانند.
او می‌گوید: در همین تئاتر مستقل تهران تمام برنامه‌های آموزشی، اجراها، پلاتوها و کافه‌ها تعطیل شده و در مدت یک هفته بیش از یکصد میلیون تومان ضرر کرده‌ایم، ضمن این‌که آخر ماه هم باید اجاره بهای ملک داده شود و اگر حمایتی صورت گیرد یک مُسکن خواهد بود تا مشکلات این چند ماه پشت سر گذاشته شود.
«نوفل‌لوشاتو» آخر اسفند تعطیل می‌شود؟/ دوست دارند تماشاخانه‌های خصوصی تعطیل شوند
یکی دیگر از تماشاخانه‌هایی که با مشکل جدی روبه‌رو شده عمارت نوفل‌لوشاتو است که مدیرش از احتمال تعطیلی آن خبر می‌دهد.
داود نامور که حسابی دل پر دردی دارد، می‌گوید: واقعیت این است که ما امسال اصلا تئاتر نداشتیم یعنی اگر قرار است عیار فرهنگ ما با تئاتر بالا برود، باید بدانیم که امسال فرهنگ‌مان پایین آمد و البته بعید است این موضوع برای برخی مسئولان اهمیتی داشته باشد.
او اضافه می‌کند: ما بعد از ماه مهر کلا ۵۵ روز اجرای تئاتر داشتیم و بقیه را در عزاداری و تعطیلی و روزهای غیرعادی گذراندیم تا الان که به ویروس کرونا رسیده‌ایم. درباره این تعطیلی اخیر متوجه شدیم مدیرکل هنرهای نمایشی چند روز پیش اعلام کرده به گروه‌های نمایشی کمک می‌کند. بررسی کردیم ببینیم این کمک چیست و وقتی دقت کردیم و بیشتر خواندیم دیدیم کمک به این معناست که هفت روز اجراها را تمدید می‌کنند. اما سالن خصوصی که به تمدید شما نیاز ندارد! وقتی سالن خصوصی با یک گروه قرارداد بسته، هر تعطیلی پیش‌بینی‌نشده‌ای به گروه ضرر می‌زند و خیلی مواقع تمدید هم نمی‌تواند بکند، چون مثلا با بازیگر برای یک تایم مشخص قرار داشته که شاید قابل تمدید نباشد، پس در این شرایط باید هزینه داده شود که بعید می‌دانم مدیرکل هنرهای نمایشی بتواند این کار را انجام دهد.
او تاکید می‌کند: از این جهت می‌گویم بعید، چون اداره کل هنرهای نمایشی از سال گذشته تاکنون پول‌هایی را که باید به ما می‌داده نداده؛ پولی که بابت اجراهای مختلف بوده است. مثلا ما در نوفل‌لوشاتو نمایش‌هایی را از جشنواره‌های مختلف انتخاب کردیم و از اداره کل گفتند کمک‌هزینه آن‌ها را می‌دهند، یا برای جشنواره تئاتر دانشگاهی کمک کردیم که در این عمارت برگزار شود و قرار بود حمایتی صورت گیرد. همچنین نمایش‌های مختلف دیگری را که از طرف مرکز (اداره کل هنرهای نمایشی) بود، کمک کردیم تا در نوفل لوشاتو اجرا شوند. در واقع یک سوی قضیه این بوده که آن‌ها از ما درخواست کردند و ما هم کمک کردیم ولی آن طرف قرارداد هنوز پاسخ نداده و کمکی به ما نشده است.
نامور با اشاره به این‌که مثل برخی‌ها نبوده که کمک‌های چند ده میلیونی از تئاتر بگیرد و تنها به دنبال رسیدن به حقی است که بابتش همکاری و کمک کرده و قرارداد داشته، می‌گوید: اصل وضعیت فعلی ما این است که با سه سال سابقه در «نوفل‌لوشاتو» و پیش از آن در «ارغنون»، با ادامه این روند احتمالاً آخر اسفندماه اعلام می‌کنم که عمارت «نوفل‌لوشاتو» تعطیل خواهد شد چون می‌دانم از آن طرف خبری نخواهد شد و از صاحب ملک هم امکان گرفتن تخفیف و فرصت نیست.
او توضیح می‌دهد: پرداخت اجاره ماهانه بیش از ۹۰ میلیون تومان چیزی نیست که راحت بتوانم آن را به دست آورم، باید کافه مجموعه کار کند، روزانه چند اجرا داشته باشم و تردد در عمارت باشد تا پول اجاره‌اش دربیاید ولی وقتی الان به‌خاطر شیوع این ویروس گروه‌هایی که برای چند ماه آینده اجرا داشتند کار را کنسل می‌کنند چه امیدی هست که برای یکی دو هفته آینده برنامه داشته باشم؟ به همین خاطر فکر می‌کنم امیدی برای ادامه فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی نیست مگر این‌که اداره کل هنرهای نمایشی و وزارت ارشاد پشت این قضیه بایستند و بگویند دست‌کم نگران اجاره نباشیم، بگویند مثلا با صاحبان ملک‌ها صحبت می‌کنند یا برای اجاره‌ها کمک‌هزینه بدهند تا به ازای ماه‌هایی که سالن‌ها خالی بوده حمایتی کرده باشند و این دوران سپری شود.
نامور در پاسخ به این‌که با توجه به اعتبار زیادی که صرف برگزاری جشنواره‌های تئاتری از سوی اداره کل هنرهای نمایشی می‌شود آیا تصور می‌کند امکان حمایت از گروه‌ها و تماشاخانه‌های خصوصی وجود داشته باشد؟ می‌گوید: بسیاری از این جشنواره‌ها بی‌کیفیت بوده‌اند، یکی از همین‌ها اخیرا با صرف بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان برگزار شد و اصلا برگزاری‌اش در این شرایط عجیب بود، اما واقعیت این است که به نظر می‌رسد اداره کل هنرهای نمایشی دوست داشت سالن‌های خصوصی تعطیل شوند و شاید با این وضعیت من به زودی این کار را انجام دهم و به آن‌ها بگویم آنچه شما دوست داشتید انجام شد، این در حالی است که بیش از نیمی از تئاترهای باکیفیت در سالن‌های خصوصی اجرا می‌شوند و حتی جشنواره فجر هم نشان داد که بیشتر انتخاب‌هایش از سالن‌های خصوصی بود. من تا به حال دو میلیارد تومان در این‌جا هزینه کرده‌ام. آیا اداره کل هنرهای نمایشی دوهزار تومانِ آن را داده است؟ خیر، ولی الان که در بحران هستیم نیاز است تا این اداره و وزارت ارشاد حمایت کنند.
کمک بلاعوض نمی‌خواهیم، لااقل وام بدهند
دیگر مجموعه‌ای که از شرایط چند ماه گذشته آسیب‌های زیادی خورده عمارت روبرو است که البته به‌خاطر تنوع فعالیت‌هایش نوع خسارت واردشده به آن بیشتر و شاید متفاوت‌تر بوده است.
هومن پناهی، مدیر عمارت روبرو ضمن اشاره به این‌که «گستره فعالیت در عمارت روبرو منوط به اجرای تئاتر نیست و بخش زیادی از درآمدزایی مجموعه از کنسرت‌های بین‌المللی است» می‌گوید: شرایطی که از پاییز در جامعه پیش آمد تغییرات زیادی را در برنامه‌های ما ایجاد کرد؛ از جمله اجرای یک کنسرت که هزینه زیادی هم برای آن کرده بودیم، ولی اتفاق‌ها طوری پیش رفت که مجبور شدیم آن را کنسل کنیم. برای اردیبهشت‌ماه هم یک هنرمند خیلی معروف را دعوت کرده بودیم که به واسطه شیوع ویروس کرونا آن هم لغو شد و این‌بار چون نمی‌دانستیم برای دو ماه آینده چه جواب مشخصی باید بدهیم مجبور به کنسل کردن برنامه‌ای شدیم که برای هماهنگی‌اش تلاش زیادی شده بود. اما نکته اصلی این‌جاست که این لغو شدن‌ها فقط یک سوی ماجراست چون ما روی تک‌تک این برنامه‌ها و درآمدی که به دست می‌آید حساب کرده‌ایم.
او ادامه می‌دهد: عمارت روبرو بیش از ۲۰ پرسنل دارد که حقوق‌شان باید پرداخت شود. جدا از این‌ها فضایی را در اختیار داریم که اجاره ماهانه سنگینی دارد. در دو ماه گذشته به واسطه برگزار نشدن این اجراها دچار مشکلات زیادی شده‌ایم و فقط توانستیم تا حدودی حقوق‌ها را پرداخت کنیم. در حالی که برای اجراهای تئاتر و موسیقی برنامه‌ریزی خوبی داشتیم که اتفاقاً بعضی از آن‌ها با استقبال خوبی هم روبه‌رو شده بودند. اما تعطیلی ناشی از شیوع ویروس کرونا همه چیز را تغییر داد.
وی اضافه می‌کند: جدا از این عمارت، تالار فرهنگ را هم بعد از صحبت‌هایی که با وزارت آموزش و پرورش داشتیم با کلی هزینه و وام در اختیار گرفتیم که راه بیفتد و اجرای هنری در آن‌جا داشته باشیم، حتی چند اجرای کنسرت موسیقی برای اسفندماه تدارک دیده بودیم که همه کنسل شدند و این‌ها همه منابع درآمد ما بودند. حالا ما مانده‌ایم و کلی چِک که نمی‌دانم چطور باید پول‌شان را پرداخت کنیم.
پناهی با اشاره به این‌که قرار بوده عمارت روبرو در جشنواره تئاتر فجر همکاری کند، اما با توجه به انصراف‌های پیش‌آمده این فرصت هم گرفته شد تا بخشی از مشکلات و خسارت‌های مالی پیش‌آمده برطرف شود، تاکید می‌کند: فعالیت ما منحصر به تئاتر نیست و به همین دلیل علاوه بر اداره کل از خود وزارت فرهنگ و ارشاد هم این توقع را داریم که حمایت کنند، البته منظورم این نیست که کمک بلاعوض کنند، گرچه ردیف‌های بودجه‌ای برای این موضوع در اختیار دارند، اما دست‌کم می‌توانند وام‌هایی را به ما بدهند تا بتوانیم بعد از چند ماه آن را پس دهیم. یک وزارتخانه بهتر می‌تواند با سازمان‌ها و نهادهای دیگری نامه‌نگاری کند تا کمکی در این شرایط خاص به ما شود بویژه آن‌که گستره کار ما فقط با حضور یک‌سری شغل ثابت نیست، بلکه افراد زیادی هستند که به طور غیرمستقیم در ارتباط با این کار بودند و الان وضعیت مناسبی ندارند.
او در این‌باره به حمایت وزارت ارشاد در حوزه نشر و کاغذ و دادن سوبسید اشاره می‌کند و می‌گوید: گاهی به گونه‌ای رفتار می‌شود انگار در حوزه هنر به ویژه تئاتر، ما روی گنج نشسته‌ایم و تصور می‌شود خودمان می‌توانیم گلیم‌مان را از آب بیرون بکشیم. البته شاید روزی هم این‌گونه بود، اگر ساز و کار به طور کامل دست خود ما بود، کمااین‌که سال ۹۵ و ۹۶ هم همین کار را کردیم، اما از یک جایی به بعد وقتی هم مسائل حراستی و بازبینی پیش می‌آید و هم ماجرای تعطیلی‌های مداوم و مالک هم درصد زیادی به اجاره‌بها اضافه می‌کند، به حمایت ضروری نیاز می‌شود، چرا که تاکید می‌کنم ما دنبال سوداگری نیستیم و همین که اقتصادمان بچرخد کافی است.
ضرورت تعریف شرایط فورس ماژور برای تئاتر
و در آخر شاهین چگینی، رییس هیات مدیره انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران که از برگزاری جلسه‌ای با مدیرکل هنرهای نمایشی (شهرام کرمی) در ظهر پنجم اسفند خبر می‌دهد، می‌گوید: تعطیلی سالن‌ها در شرایط فعلی تصمیمی کاملا درست است و از این گسترده‌تر هم باید باشد، اما مهم‌ترین مسئله‌ای که می‌خواهیم در این دیدار از سوی صنف تماشاخانه‌داران پیشنهاد دهیم این است که امکان و قدرت پیدا کنیم تا در این نوع مواقع واکنش مناسب داشته باشیم. این باید هم از طرف اعضای صنف اتفاق بیفتد و هم از طرف دولت اعتباراتی برای این شرایط در اختیار قرار گیرد.
او با بیان این‌که «متاسفانه در چهار ماه گذشته در حالت تعلیق به سر بردیم» ادامه می‌دهد: فکر می‌کنم اول از همه باید جایگاه صنفی ما مشخص شود، در آن صورت اتفاق مناسب‌تری رخ خواهد داد. صنف باید بتواند پیگیر امور باشد و از قبل با آمادگی پیش‌بینی برخی مسائل و اتفاق‌ها را انجام دهد، اما متاسفانه هنوز این قدرت صنفی را پیدا نکرده‌ایم. جدا از این مسئله، نکته مهم دیگر این است که برای مقابله با چنین موضوع‌هایی باید تعرفه‌هایی در اختیار داشته باشیم تا در مواقع فورس ماژور به کار آیند، چرا که در تمام قراردادهای بین‌المللی هم یک شرایط خاص و ویژه لحاظ شده تا اگر اتفاق خاصی رخ داد شرایط قرارداد در آن مورد ویژه تغییر کند.
او درباره این شرایط خاص توضیح می‌دهد: فورس ماژور یک تعریف حقوقی دارد و مشخص است که چه شرایطی را در بر می‌گیرد و می‌تواند سیل، زلزله یا مواردی از این دست باشد. وضعیت فعلی کشور ما هم یکی از مصداق‌های فورس ماژور است، بنابراین قراردادها قاعدتاً به هم می‌خورد و همه شامل شرایط فورس ماژور می‌شوند؛ شرایطی که باید تعریف حقوقی برای‌شان ارائه کرد تا مثلاً وقتی وزارت ارشاد در آن قرار گرفت بداند باید چه برخوردی داشته باشد. ولی وقتی از قبل چیزی پیش‌بینی نشده و این شرایط را برای خودمان تعریف نکرده‌ایم، هنگام وقوع باید بگردیم ببینیم چه راهکاری می‌توانیم پیدا کنیم.
چگینی با بیان این‌که «سالن‌دارها به عنوان صنف، هنوز نتوانسته‌اند مراوده‌ای را که سال‌هاست در پی آن هستند، با وزارت ارشاد داشته باشند» یادآوری می‌کند: زمانی که آقای شفیعی مدیر کل هنرهای نمایشی بودند، قول فراهم شدن شرایطی را دادند که دولت در قالب بسته‌های حمایتی از سالن‌های نمایشی حمایت کند و اصلاً کاری به شرایط خاص هم نداشت. این مسئله در زمان ایشان مطرح شد و قصد داشتند چنین کاری انجام دهند اما بعدها دیگر اجرایی نشد و اگر به مرحله اجرا می‌رسید و بودجه مصوبی در وزارت ارشاد داشتیم حالا در این شرایط می‌توانستیم به آن استناد کنیم که برای جبران به سالن‌ها تعلق بگیرد.
منبع: خبرگزاری ایسنا
