پایگاه خبری تئاتر: بحران کرونا فرصتی شد تا هنرمندان رشته‌های گوناگون بویژه تئاتر و سینما که ماهیت جمعی دارند، بیش از پیش خواستار احقاق حقوق قانونی خود شوند. آنان در بیانیه‌ها و گفتگوهای متعدد بر لزوم تعریف مشاغل هنری در وزارت کار تاکید کرده‌اند و کرونا نشان داد مشاغل هنری بدون حقوق قانونی خود تا چه اندازه شکننده هستند اما ایرج راد در گفتگویی مفصل با ایسنا این خبر خوش را داد که «بعد از سال‌ها این موضوع به نتیجه رسید و بزودی فعالیت‌های هنری رسما به عنوان شغل در وزارت کار شناخته می‌شوند و مسایلی مانند امنیت شغلی، حقوق بیکاری و تشکیل انجمن‌های صنفی سراسری به انجام می‌رسد.»
او در این گفتگو تمام مراحل پیگیری مساله امنیت شغلی هنرمندان را از آغاز تا بدین جا توضیح داده است.
راد در آغاز به پیشینه بحث امنیت شغلی هنرمندان پرداخت و گفت: مساله امنیت شغلی هنرمندان سال‌ها مورد بحث و گفتگو بوده است. وقتی هنر را رسما به عنوان شغل نمی‌شناختند، طبیعتا امنیت شغلی دیگر معنا و مفهومی پیدا نمی‌کرد، این در حالی است که از قدیم در وزارت کار کد شغلی برای هنر وجود داشت.
امنیت شغلی در اداره تئاتر سابق
این هنرمند با اشاره به وضعیت شغلی هنرمندان در سال‌های پیش از انقلاب یادآور شد: قبل از انقلاب هنر به عنوان شغل شناخته شده بود کما اینکه هنرمندان می‌توانستند به عنوان هنرمند استخدام شوند و تمام کسانی که در اداره تئاتر که مربوط به وزارت فرهنگ و هنر بود، استخدام شده بودند، از طریق سازمان استخدامی کشور استخدام می‌شدند. بدین صورت که ابتدا قراردادی بودند و بعد به نیروی استخدامی تبدیل می‌شدند.
او ادامه داد: بعد از انقلاب پست‌ها را ستاره‌دار کردند. ستاره‌دار کردن، سیستمی است از نظر استخدامی. به این معنا که با بازنشسته شدن هر یک از افرادی که ستاره‌دار شده بودند، شخص دیگری نمی‌توانست جایگزین آنان شود در حالیکه قبلا هر کسی که بازنشسته می‌شد، می‌توانستند به جای او یک نفر دیگر را استخدام کنند. شاید الان فقط سه چهار نفر در اداره تئاتر باقی مانده باشند که هنوز بازنشسته نشده‌اند. آنان که بازنشسته شوند، دیگر کسی جایگزین‌شان نخواهد شد.
پیگیری‌های ناکام هنرمندان در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه
راد با اشاره به پیگیری‌هایی که بعد از انقلاب اسلامی برای تعریف مشاغل هنری در وزارت کار انجام شده است، افزود: بعد از انقلاب همچنان پیگیر بودیم که هنر و بویژه تئاتر از نظر شغلی به رسمیت شناخته شود . با وجود اینکه آیین‌نامه‌ای به نام آیین‌نامه پدیدآورندگان مربوط به سال 1348 وجود داشت که توسط مجلس شورای ملی زمان گذشته مصوب شده بود و همچنان هم در جای خود برقرار است، ولی این موضوع اجرایی نمی‌شد.
این کارگردان تئاتر درباره موارد مندرج در آیین‌نامه پدیدآورندگان هنری گفت: در این آیین‌نامه تعاریفی درباره رشته‌های مختلف هنری شده بود و بیشتر برای بیمه هنرمندان استفاده می‌شد به این معنا که دارای چه شرایط باشند و با چه سابقه و شرایط کاری، می‌توانستند بیمه شوند که این بیمه شامل بازنشستگی، از کار افتادگی و درمانی و بیشتر کمک برای بیمه پایه بود.
راد اضافه کرد: بعدها همچنان به دنبال این مسایل بودیم تا در برنامه چهارم توسعه که امنیت شغلی در آن قرار داده شد ولی متاسفانه پیگیری نشد و به هیچ جا نرسید. در برنامه پنجم توسعه هم مجددا همین مساله را آوردند ولی در این برنامه هم هیچ اعتنایی به آن نشد.
طلسمی که در برنامه ششم شکسته شد
بازیگر نمایش «آقای اشمیت کیه» ادامه داد: همواره قرار بر این بود که آیین‌نامه اجرایی این برنامه توسط وزارت ارشاد تدوین و به مجلس ارجاع شود تا در برنامه ششم توسعه، از خانه تئاتر، سینما، موسیقی دعوتی کردند که ما هم در جلساتی که برگزار شد، مسایل مختلفی را مطرح کردیم و دوباره امنیت شغلی، جزو قوانینی مطرح شد که در برنامه ششم توسعه باید پیگیری و انجام شود و دستورالعمل‌های اجرایی آن از طریق ارشاد تدوین شود.
او یادآور شد: قرار بود این کار در سال اول برنامه ششم انجام شود. فروردین ماه هم به مجلس رفت و کلیات آن به عنوان امنیت شغلی تصویب و قرار شد وزارت ارشاد آیین‌نامه اجرایی‌اش را تدوین کند ولی آن سال هم انجام نشد و خود من جزو معترضان بودم که چرا انجام نمی‌گیرد. گفتند با عوض شدن دو وزیر و مسایلی از این دست، امکان‌پذیر نبود که ما هم گفتیم در آن سال امکان‌پذیر نبود ولی در سال‌های بعد که قابل پیگیری بود.
راد با اشاره به تلاش‌های بعدی افزود: در این زمینه مصاحبه‌های مختلفی شد و از طریق خانه تئاتر هم پیگیری کردیم و خوشبختانه مورد توجه قرار گرفت و آقای صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد از طریق صنوف مختلف آیین‌نامه اجرایی برنامه امنیت شغلی، حقوق ایام بیکاری و انجمن‌های صنفی مختلف توسط خود صنوف و نمایندگان‌شان انجام شود.
او به برپایی جلساتی در روزهای چهارشنبه برای انجام این امور اشاره کرد و گفت: این جلسات با حضور نماینده کلیه صنوف شامل خانه تئاتر، موسیقی، سینما به علاوه نمایندگانی از انجمن هنرهای تجسمی و ... در وزارت ارشاد برگزار می‌شد و من به نماینده تئاتری‌ها دعوت می‌شدم. البته در برنامه ششم موضوع امنیت شغلی هنر و رسانه مطرح شده بود و بخش رسانه هم نمایندگانی در آنجا حضور پیدا کردند.
آنچه در جلسات وزارت ارشاد انجام شد
راد با اشاره به حضور نمایندگان 14 صنف در این جلسات، درباره موارد مطرح شده در این نشست‌ها توضیح داد: در وهله اول مطالب گوناگون را بررسی کردیم و به دنبال شناخت بیشتر تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی، قوانین صنفی، قوانین وزارت کار و قوانینی که در این ارتباط در ارشاد وجود دارد، بودیم. اینها مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن در قالب چکیده‌ای از مطالب و قوانینی که توسط متخصصان نوشته شده بود، به دست نمایندگان همه اصناف رسید که آن را مطالعه کردند.
کارشناسان حقوقی هم پیوستند
رییس هیات مدیره خانه تئاتر اضافه کرد: حدود شصت جلسه مداوم در وزارت ارشاد برگزار شد. به اضافه جلسات جانبی که در آن کارگروه‌هایی تشکیل شدند و به شکل‌های تخصصی‌تر برخی موارد مسایل را بررسی کردند.
او خاطرنشان کرد: در کنار اینها نیازمند بررسی بیشتر قوانین کار بودیم و برای این منظور، از کارشناسان حقوقی وزارت‌های کار و ارشاد و نیز کارشناسان سازمان برنامه و بودجه کمک گرفتیم و متخصصان، وکلا و افراد مختلفی پیوستند و بحث‌های گوناگونی را مورد نظر قرار دادند.
کدام تشکل صنفی برای هنرمندان مناسب است
راد درباره نتایج این مباحث توضیح داد: به دو شکل خاص رسیدیم. دو نوع انجمن صنفی وجود دارد؛ انجمن صنفی عام و انجمن صنفی خاص مثل نظام پزشکی، نظام مهندسی، کانون وکلا، کانون پرستاران و ...
او در تعریف انجمن صنفی عام گفت: انجمن صنفی عام شکل دیگری دارد و هیات مدیره و مسئولانش انتخابی هستند و توسط مجمع عمومی انتخاب می‌شوند و این بیشتر در زمینه قانون کار وجود دارد. یعنی طبق ماده 31 قانون کار که کارگری و کارفرمایی است، دیدیم این شکل به چیزی که با وضعیت هنر و هنرمندان سازگاری دارد، نزدیکتر است و طبیعتا به این سمت رفتیم.
بحث پیچیده کارگر و کارفرما
بازیگر نمایش «پلکان» با اشاره به مشاوره‌های گوناگونی که در این زمینه با کارشناسان وزارت کار انجام شده است، تصریح کرد: این مساله بسیار مورد بررسی قرار گرفت که در شکل هنری کارفرما نداریم. در بعضی موارد کارفرما وجود دارد ولی در بسیاری موارد، خود هنرمند هم کارفرماست و هم کارگر شناخته می‌شود. کارگر به معنای شکل حقوقی و قانونی. بنابراین موضوع باید با وضعیت قانون کار تطابق‌هایی پیدا می‌کرد که این راهکارها هم طی جلسات مختلف و گفتگوهای متعدد به نتایجی رسید. حال باید این موضوع را از طریق وزارت کار پیگیری کنیم تا عملی شود.
راد با بیان اینکه برخی از امور هنرمندان در ارتباط با وزارت ارشاد است، افزود: کار هنری مسایلی دارد که با ارشاد هم در ارتباط است. پس بیشتر مسایل صنفی را می‌توانیم از طریق قانون و وزارت کار حل کنیم و تصمیم گرفتیم با هر دو وزارتخانه تعامل داشته باشیم.
و سرانجام مصوبه نهایی هیات دولت
کارگردان نمایش «عیش و نیستی» در ادامه از برپایی جلساتی با وزیر کار خبر داد و افزود: در این زمینه جلسه‌ای با وزیر کار ـ آقای شریعتمداری ـ نمایندگان صنوف مختلف، کارشناسانی از وزارت رفاه و کار و تعاون برگزار کردیم و در آنجا مسایل کاملا شکافته شد و مورد موافقت وزیر کار قرار گرفت. ضمن اینکه آقای صالحی وزیر ارشاد هم از قبل در جریان بودند.
او درباره نتایج این جلسات توضیح داد: قرار شد آیین‌نامه اجرایی این قضیه با حضور کارشناسان و کسانی که به مسایل حقوقی آشنایی کامل دارند، تدوین و برای امضای دو وزیر فرستاده شود که بتوانیم مصوبات هیات وزیران را در این زمینه داشته باشیم.
راد از تصویب نهایی این طرح خبر داد و افزود: در جلسه‌ای در تالار رودکی با حضور هر دو وزیر و نمایندگان انجمن‌ها، امضا صورت گرفت و به مصوبه هیات وزیران تبدیل شد. برای اینکه شکل نهایی و درست‌تری پیدا کند به دولت فرستاده شد و آنجا هم به تصویب نهایی رسید و حال طبیعتا باید ابلاغ شود. طرحی که شامل مساله امنیت شغلی است که از جهات مختلف بسیار برای ما حایز اهمیت است.
امنیت شغلی چیست؟
مدیر عامل پیشین خانه تئاتر در در تعریف امنیت شغلی گفت: امنیت شغلی ، مصونیت از تعرض‌های نارواست در دفاع از صنف در مراجع اداری و قضایی. ارتقای کیفیت، اکتشاف و تدوین و استخراج اخلاق حرفه‌ای، ایجاد روش‌های مساعدتی در درون صنف.
او تاکید کرد: تشکل‌های صنفی خود مبادرت به فعالیت حرفه‌ای و کار اجرایی نمی‌کنند. بلکه مقید به تسهیل فعالیت اعضای صنف است یعنی امکانات کاری برای اعضای صنف به وجود می‌آورند تا آنان بهتر بتوانند سرمایه‌های انسانی و مالی خود را در مسیر فعالیت‌های هنری به کار اندازند و به تناسب میزان سرمایه، تخصص یا نیروی کار از بازدهی، بهره‌وری، امنیت و ثبات بیشتری برخوردار شوند. علاوه بر اینها،مسایل دیگری مانند مساله رفاهی، بیمه و ... را هم در بر می‌گیرد.
اما و اگرهای حقوق بیکاری هنرمندان
بازیگر نمایش «باغ شب نمای ما» از «حقوق بیکاری» به عنوان دیگر موضوع مهمی که پیگیری شده است، خبر داد و گفت: در آیین‌نامه پدیدآورندگان، موارد دیگر شکل گرفته بود ولی حقوق ایام بیکاری در آن نبود.
او در توضیح تفاوت ایام بیکاری هنرمندان با دیگر مشاغل افزود: حقوق ایام بیکاری هنرمندان از جهاتی با قانون کار هماهنگی نداشت چراکه ما کارفرما نداریم و پیوستن به صندوق بیمه بیکاری هم باید طبق قوانینی باشد. این از جمله موضوعاتی بود که خیلی مورد بحث قرار گرفت و بالاخره به این نتیجه رسیدیم بخش‌هایی که با قرارداد است که به نوعی کارفرما دارد، شکل خاص خود را پیدا می‌کند اما کارهایی هست که ساعت کار ندارد. مثلا برای نقاش نمی‌توان ساعت کاری خاصی در نظر گرفت. ضمن اینکه درآمد او مستمر نیست، یعنی ممکن است بعد از مدتی کسب درآمد کند و دیگر حرفه‌های هنری هم به همین ترتیب.
راد درباره راهکار حل این مسایل تصریح کرد: دیدیم تنها راهش این است که برای هنرمندان در درجات مختلف سطح حقوقی به صورت ماهانه و سالانه قائل می‌شویم که شخص بتواند زندگی خود را با آن تامین کند. این موضوع را تدوین کردیم. به این صورت که مبلغی در نظر گرفته می‌شود، اگر هنرمند به آن مبلغ رسید که کارش را انجام داده. هر چقدر از آن کسری داشت، به عنوان حقوق ایام بیکاری در نظر گرفته می‌شود که با تایید صنف، ارایه مستندات و راهکارهایی که در نظر گرفته شده، انجام خواهد شد.
کانون سراسری هنرمندان شکل می‌گیرد
این هنرمند در ادامه از تشکیل انجمن‌های صنفی همگن به عنوان دیگر مورد مطرح شده در این جلسات یاد کرد و افزود: انجمن‌های صنفی همگن ممکن است از نظر نوع کار با هم متفاوت باشند ولی در تولید مشخص هستند به عنوان مثال در تئاتر، بازیگری، کارگردانی، طراحی صحنه و ... متفاوت ولی همگن است. هر پنج انجمن صنفی می‌توانند به کانون صنفی تبدیل شود.
او با اشاره به فعالیت 17 انجمن صنفی در خانه تئاتر ادامه داد: زمانی که این انجمن‌ها در وزارت کار ثبت شوند ـ که قرار است چنین اتفاقی بیفتد ـ مجموع اینها کانون انجمن‌های صنفی خانه تئاتر را تشکیل می‌دهند و این انجمن‌ها به صورت سراسری در کل ایران فعال هستند. به این شیوه به عنوان مثال انجمن صنفی بازیگران ایران را خواهیم داشت.
راد خاطرنشان کرد: هیات مدیره این انجمن‌ها، هیات رییسه و دیگر کسانی که لازم است حضور داشته باشند، از طریق مجمع عمومی انتخاب می‌شوند. این انتخاب هم البته ساز و کارهای خود را دارد و آیین نامه‌های خاص خودش در حال تدوین است. به طور مثال برای برگزاری مجمع عمومی و انتخابات، لازم است نمایندگان انجمن‌های صنفی هر یک از شهرها در تهران حضور پیدا کنند چراکه تمام اعضا نمی‌توانند در یک مکان مشخص جمع شوند.
او در عین حال متذکر شد: همه اعضای انجمن‌های صنفی توسط مجمع عمومی انتخاب می‌شوند اما برای رسیدن به اینجا قرار شد کمیسیونی متشکل از نمایندگان انجمن‌های مختلف صنفی همراه با دو نماینده از وزارتخانه‌های کار و ارشاد برای تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی تشکیل شود تا این انجمن‌ها بسرعت بتوانند تشکیل شوند.
راد گفت: تاکنون پنج جلسه این کمیسیون تشکیل شده و امیدواریم هرچه زودتر بتوانیم این کار را اجرایی کنیم.
او در ادامه از تشکیل کانون سراسری هنرمندان خبر و توضیح داد: بعد از تشکیل کانون‌های صنفی متشکل از کانون‌های صنفی خانه‌های تئاتر، سینما، موسیقی و ... مجموعه این کانون‌ها، کانون سراسری هنرمندان را تشکیل می‌دهند که در بر دارنده انجمن‌های صنفی سراسر کشور در رشته‌های مختلف است.
تلاشی که بعد از دو سال به نتیجه رسید
راد ابراز خرسندی کرد: بعد از سال‌ها خوشبختانه این موضوع به نتیجه رسید و قرار شد هنر به عنوان شغل رسما شناخته شود و امنیت شغلی، حقوق بیکاری و تشکل انجمن‌های صنفی سراسری در پی آن انجام شود.
او در پاسخ به این پرسش که آیا تغییر وزیر در این زمینه تاثیرگذار است؟ گفت: ما باید زودتر این کار را انجام دهیم. در حال حاضر شکل حقوقی و قانونی خود را دارد و باید زودتر اجرایی شود.
رییس هیات مدیره خانه تئاتر در پاسخ به پرسشی دیگر که در شیوه جدید خانه‌های تئاتر و سینما و ... دیگر تشکل‌های هنری نیستند؟ تصریح کرد: همه اینها به انجمن‌های صنفی تبدیل می‌شوند. ضمن اینکه ما ارتباط خود را با وزرات ارشاد در زمینه هنری نگه خواهیم داشت چون کار ما فرهنگی هنری است و صرفا کار صنفی نیست.
راد درباره جایگاه صندوق اعتباری هنر در وضعیت جدید توضیح داد: جایگاه خود را دارد و در ارتباط با ارشاد خواهد ماند. دنبال این هستیم تا ببینیم راهکارهای حقوقی در کدام یک از اینها بهتر و تسهیلاتش بیشتر است.
او درباره تغییر احتمالی آیین نامه‌های فعلی انجمن‌های خانه تئاتر نیز گفت: طبیعتا تفاوت‌هایی خواهد کرد. کسانی می‌توانند عضو انجمن‌ها باشند که شغل‌شان این باشد و از این راه زندگی کنند و انجمن‌ها باید این موضوع را تایید کنند.
بازیگر نمایش‌های «رویاهای رام نشده» و «مرده‌های بی‌کفن و دفن» درباره احقاق حقوق مادی و معنوی آثاری که توقیف می‌شوند، تصریح کرد: از این پس همه چیز باید توسط صنف انجام بگیرد و قوانینش توسط خود صنف اجرایی شود. یعنی صنوف باید مسایل خود را به عهده بگیرند.
ایرج راد در پایان گفت: دو سال طول کشید همه صنوف مختلف همت کردند و با تلاش و پشتکار و پیگیری دایم در کنار هم توانستند بنشینند و به دیدگاه‌های مشترک برسند که برای همه قابل قبول باشد و این کار مهمی است.
منبع: خبرگزاری ایسنا
