پایگاه خبری تئاتر: 11 تیرماه بود که حسین مسافرآستانه با حکم سیدمحمد مجتبی حسینی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان دبیر جشنواره سی و نهم تئاتر فجر منصوب شد؛ دقیقاً در روزهایی که ویروس کرونا داشت یکه‌تازی می‌کرد و تقریباً کمتر کسی امید داشت که جشنواره تئاتر فجر، امسال برگزار شود و دقیقاً از همین روزها، مسافرآستانه و همکارانش آن‌طور که خودش می‌گوید با چالش‌های طبیعی بسیاری روبهرو شدند و یکی‌یکی سعی کردند راه چاره‌ای برای آنها بیندیشند که بخشی از آن را در گفت‌وگوی پیش‌رو می‌خوانید. مسافرآستانه که پیش‌تر نیز تجربه دو دوره دبیری جشنواره را در کارنامه خود دارد در این دوره با جشنواره‌ای کاملاً متفاوت و البته حساس مواجه بود که بسیاری به‌جد اعتقاد داشتند که از اساس حتی نباید به برگزاری جشنواره امسال فکر کرد. اما او و بسیاری دیگر خلاف این عقیده را داشتند و معتقد بودند که باید تمام‌قد، دست در دست هم در کنار تئاتر ایستاد و آن را زنده نگه‌داشت که زنده نگه‌داشتن تئاتر، زنده ماندن جامعه است. به هر روی جشنواره کارش را آغاز کرده و به گفته دبیر جشنواره اولین قدم، که تلاش برای زنده نگه داشتن تئاتر است برداشته شده است. او در گفت‌وگوی پیش‌رو، از جشنواره تئاتر فجر امسال می‌گوید و هر آنچه تا امروز پشت سر گذاشته شده است.
جشنواره از اولین قدم تا امروز که بالاخره کلید برگزاری آن در قفل چرخید چه مسیری طی کرد و با چه چالش‌هایی روبهرو بود؟
وضعیت امسال برای همه صنوف اجتماعی و فعالیت‌های فرهنگی خاص و غیر‌قابل پیش‌بینی بود و طبیعتاً در تئاتر همین‌طور. شخصاً اعتقادم این بود که تئاتر مانند خود زندگی در هر شرایطی باید راهکارهای ادامه خود را پیدا کند، چون زندگی سخت می‌شود اما متوقف نه؛ و تئاتر هم مثل زندگی نباید متوقف شود. به هر صورت در این مدت با آزمون و خطاهایی کار را پیش بردیم چون ناگزیر به ادامه حیات بودیم و معتقد بودیم که نباید تئاتر را از زندگی حذف کنیم. بنابراین باید خود را با شرایطی که ناخواسته در آن قرار گرفته بودیم تطبیق می‌دادیم با این امید که این شرایط گذرا و موقتی باشد.
در این مدت بسیاری از اهالی تئاتر هم‌باور با ما می‌گفتند نمی‌شود دست روی دست گذاشت و برخی دیگر نیز معتقد بودند شرایط، شرایط سخت و خطرناکی است و نباید فعلاً هیچ کاری انجام داد. پس ما به جای منفعل بودن همه آنچه به عنوان دستورالعمل از سوی ستاد مقابله با کرونا ابلاغ می‌شد ، مدنظر قرار دادیم و به آن عمل کردیم تا جشنواره روی ریل اجرا قرار بگیرد. اتفاقاً من قبل از پذیرش دبیری جشنواره، اولین کسی بودم که در مقام کارگردان، کار را روی صحنه بردم و این موضوع را پذیرفتم که حداقل رویارویی با تماشاگر را داشته باشیم.
باید به صورتی اعتماد مخاطب را جلب می‌کردیم که در همین مسیر اعتماد‌سازی محتواهایی را تولید و به صورت فیلم در فضای مجازی پخش کردیم که ما تئاتر را با رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی روی صحنه می‌بریم و اعلام کردیم که برای تماشاگران چه تسهیلاتی ایجاد کردیم یا برای اجرا و حتی پشت صحنه چه دستوراتی را در نظر گرفته‌ایم و تمام این مسائل را به صورت خیلی شفاف در آن فیلم ارائه دادیم و پس از اینکه نمایش را روی صحنه بردیم که به‌رغم تصور ما، علاقه‌مندان بسیار زیادی آمدند تا جایی که ظرفیت محدود ما، اجازه پذیرش همه علاقه‌مندان را نمی‌داد. مسئولیت جشنواره را نیز تحت شرایط خاصی پذیرفتم، تمام ناراحتی من این بود که در تولید و ارائه اثر نمایشی بتوانیم راهکاری پیدا کنیم که با تمام این شرایط امکان تطبیق داشته باشد.
با دوستان بسیار، جلسه‌های بسیار گذاشتیم و از نظراتشان استفاده کردیم تا فراخوانی منتشر کنیم که هم دستگاه‌های نظارتی اجتماعی و مخصوصاً ستاد کرونا روی آن عیب و ایرادی نگذارند و از طرف دیگر هم هنرمندان اعتماد پیدا کنند که می‌توانند در کمال سلامتی فعالیت داشته باشند و مخاطبان این هنر هم بتوانند توجیهی داشته باشند برای حضور و همراهی. ما تمام جوانب را بررسی کردیم و جلسات زیادی با هنرمندان و دیگر مسئولان داشتیم و به دلیل همین وسواس‌ها فراخوان‌ها را یکی‌یکی منتشر کردیم چون در ابتدا نمی‌دانستیم که برای چند بخش می‌توانیم جشنواره برگزار کنیم؛ به‌ناچار برای یک بخش فراخوان دادیم متعاقباً مطالعاتی روی چگونگی برگزاری جشنواره انجام دادیم و به این نتیجه رسیدیم که برای یک بخش دیگر هم می‌توانیم فراخوان تنظیم کنیم.
چه چالش‌هایی در همین مسأله تنظیم و تهیه فراخوان و اعلامش وجود داشت؟
نگرانی ما این بود که این فراخوان‌ها با سیل عظیمی از انتقادها چه از سوی هنرمندان چه از سوی مردم عادی و سایر دستگاه‌ها روبهرو نشود که خوشبختانه فراخوان مورد استقبال قرار گرفت. یکی از آنها بخش تله تئاتر بود که در ۱۰ سال گذشته در جشنواره فجر جایگاهی نداشت و اساساً از هنرمندان رخت بربسته بود و برای نسل‌های جدید کاملاً پاک شده بود، که اصلاً چنین ویژگی وجود دارد که هم می‌تواند ماندگاری آثار نمایشی را تضمین کند و هم ارتباطی در سطح وسیع‌تر با علاقه‌مندان تئاتر داشته باشد. با اینکه ما می‌دانستیم تولید تله تئاتر در سال‌های اخیر صفر بوده، برای این بازه زمانی ۱۰ ساله پیش‌بینی کردیم که اگر اثری در این‌باره تولید شده بتواند در این جشنواره حضور داشته باشد.
بخش دیگری را نیز در دل تله‌تئاتر دیدیم به نام بخش گزارش صحنه‌هایی که خودمان آن را نام‌گذاری کرده‌ایم، شامل نمایش‌هایی که به‌روی صحنه آمدند و پخش شدند اما حداقل استانداردهای لازم را هم دارا هستند. خیلی از نمایش‌ها استانداردهای لازم برای پخش در فضای مجازی و رسانه‌های دیداری را نداشتند اما آن دسته‌ای که طبق نظر کارشناسان ما چنین استانداردی را داشتند پذیرفته شدند و اسم آن را گزارش صحنه‌ای گذاشتیم. در بخش تله‌تئاتر حدود ۳۰ اثر داوری شدند که در مراسم اختتامیه نتیجه بررسی‌ها هم اعلام خواهد شد علاوه بر اینها ما بنا به ویژگی‌های فرهنگی که در حال حاضر در آن قرار داریم شهادت سردار بزرگ اسلام حاج قاسم سلیمانی را داشتیم که نمی‌توانست در جشنواره فجر بخشی به آن تعلق نگیرد. در واقع تعهد جامعه تئاتر نسبت به این موضوع آشکار بود اما یک بخش ویژه‌ای را در تئاتر خیابانی که بیشترین تولید را داشته تحت عنوان «سرباز انقلاب» در نظر گرفتیم که بخش کاملاً مجزایی است و به صورت جدا داوری می‌شود.
همه این بخش‌ها که گفتید برای فضای مجازی طراحی شده‌اند؟
بله. همه را برای فضای مجازی طراحی کرده‌ایم و با پلتفرم‌های مختلفی صحبت کردیم که بتوانند جشنواره را در این ایام پوشش دهند و آثار تولید شده و پذیرفته شده در این دوره از جشنواره در معرض دید عموم قرار بگیرند. با آرام شدن شرایط کرونایی در کشور، قرار شد که اجرای صحنه‌ای هم داشته باشیم و این کار ما را سخت‌تر کرد. مسلماً برنامه‌ریزی ما این بود که یک اجرای زنده داشته باشیم و آن را با نهایت استانداردهای لازم تصویر‌برداری و در فضای مجازی پخش کنیم ولی به برنامه اضافه شدن اجرای صحنه‌ای آثار، از نظر حجمی برنامه‌ریزی ما را وسعت بیشتری داد و طبیعتاً دردسرهای خاص خودش را داشت.
مثلاً بحث اسکان که ما آن را پیش‌بینی نکرده بودیم یا اگر پیش‌بینی کرده بودیم حداقلی بود، چون مثل گذشته نمی‌توانستیم به اسکان گروه‌ها فکر کنیم. اگر خدایی ناکرده با موج جدیدی از ویروس کرونا مواجه شویم باز هم باید خود را بر اساس شرایط جدید تطبیق دهیم. در هر حال اصل بر برگزاری جشنواره است چون این فعالیت، یک فعالیت ضروری برای جامعه است. اگر تئاتر به صورت هدفمند و صحیح پیش برود می‌تواند تأثیر زیادی روی تصحیح رفتار اجتماعی داشته باشد و اگر به این امر اعتقاد داشته باشیم که تئاتر جزء لاینفک زندگی است به شرطی که با برنامه‌ریزی درست پیش رفته باشد آن گاه ضرورت اجرای آن را متوجه خواهیم شد و با این فعالیت‌های فرهنگی است که می‌توانیم روی بخش وسیعی از جامعه اثربخشی داشته باشیم.
برخی از تئاتری‌ها معتقد بودند می‌توان امسال جشنواره برگزار نکرد و بودجه آن را به هنرمندانی اختصاص داد که در این مدت آسیب‌های بسیاری متحمل شدند... شما چه نگاهی به این نظر دارید؟
این حرف در شأن هنرمند نیست و هیچ هنرمندی نمی‌گوید من کار نمی‌کنم و بیایند به من پول بدهند و... قطعاً هر هنرمندی که رسالت خود را در کار کردن ببیند نمی‌تواند با این نظر موافق باشد. بودجه را که سازمان برنامه و بودجه تعیین می‌کند و طبیعتاً اگر برنامه‌ای اجرا نشود، بودجه‌ای هم تخصیص پیدا نمی‌کند و به این شکل نیست که بگوییم بودجه آن را صرف چیز دیگری می‌کنیم. خود هنرمندان پاسخ این توقعات غیر منطقی را داده‌اند اما اینکه هنرمندان در شرایط خاص نتوانستند به هر نحوی کار بکنند حتماً باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و وظیفه نهادهای مسئول است که به این مسأله فکر کنند و راه حل‌هایی عاجل برای آن در نظر بگیرند و شرایطی از قبیل اعطای وام و بیمه و... را تسهیل کنند. من معتقدم هنرمندان بیشتر دنبال این هستند که شرایط کار برای آنها مهیا شود و مشغول به کار شوند.
در بخش تولید و داوری آثار چه مسائلی وجود داشت و چطور با جایگزین‌های دیگر رفع شد؟
ما در سال ۹۹ تعداد زیادی نمایش روی صحنه نداشته‌ایم و طبعاً با کمبود آثار نمایشی روبهرو بوده‌ایم اما خیلی از گروه‌ها چه در تهران، چه در شهرستان‌های مختلف کار کردند و کارشان را آماده اجرا کردند یا نوبت اجرا برای سالن‌ها را گرفتند اما شرایط اجازه نداد که این آثار روی صحنه بروند پس ما برای آن گروه‌ها فرصت ایجاد کردیم. پس از اینکه فراخوان‌ها منتشر شدند با سیل تقاضاها مواجه شدیم و طی یک اطلاعیه اعلام کردیم که همه هنرمندانی که کار کرده‌اند و کار آماده اجرا داشتند، تأییدیه سالنی را که در آن نوبت اجرا داشتند در سایت بارگذاری کنند و حتی به بخش داوری بروند.
خلاقیت‌هایی که در دوران کرونا در جشنواره و در بخش‌های تازه به وجود آمده، آیا صرفاً به عنوان یک بخش اضافه شده جشنواره است یا یک کاری فکر شده و جدید به لحاظ فنی و عملی حتی برای دوره‌های بعد است؟
تمام این مسائل برنامه‌ریزی‌شده هستند و فکر می‌کنم شرایط کرونایی با وجود تمام خسارت‌هایی که به بار آورده یک راهکار جدید هم ارائه داد. از طرفی فعالیت‌ها را سرعت بخشید و بسترهای جدیدی را معرفی و مهیا کرد. بسیاری از پلتفرم‌های مختلف، تا پیش از این فعالیت داشتند اما تقریباً به فروش بلیت محدود می‌شدند اما امروزه ضرورت رعایت پروتکل‌ها آنها را هم به عنوان یک خانواده پای کار آورده و به عقیده من حتی پس از کرونا و در سال‌های آینده نیز شاهد این نوع ارائه‌ها در رسانه و فضای مجازی خواهیم بود. وقتی که صحبت از مجازی شدن پخش تئاتر و رسانه‌ای شدن آن شد، ما با پلتفرم‌های مختلفی صحبت کردیم که بعضی از آنها از قبل بستر مهیایی داشتند و در نهایت با جمع‌بندی‌هایی که صورت گرفت قرار شد یکی از اقداماتی که در اولویت کاری آنها قرار می‌گیرد تقویت زیرساخت‌های کیفی باشد تا برای پخش برنامه‌های مختلف از این پلتفرم‌ها با مشکل کمتری در بخش پهنای باند مواجه شویم. آنها به ما قول دادند که به مشکلی برنخواهیم خورد اما طبیعتاً بعضی از مسائل هم تمام و کمال در ید اختیار و مدیریت ما نیست.
یکی از مشکلات هنرمندان کپی‌رایت است و طی ماه‌های گذشته پخش برخی آثار نمایشی باعث بحث‌های حقوقی شد که حتماً در جریان آنها هستید. برای این مسأله چه راهکاری در نظر گرفته شده تا به عنوان مثال اثر یک کارگردان بی‌اجازه او از صفحه تلویزیون و... ضبط و به صورت غیرقانونی منتشر نشود؟
ما حقوق مادی و معنوی آنها را رعایت می‌کنیم اما بعضی ریسک‌ها را باید بپذیریم. مثلاً ضبط آثار از اسکرین صفحه نمایش از جمله مسائلی است که واقعاً نمی‌شود چاره‌ای برای آن اندیشید.
برخی معتقدند جشنواره باید یک اساسنامه و یک دبیر مشخص و ثابت داشته باشد تا در هر دوره بنا به سلیقه و نظر دبیر جدید، دستخوش تغییرات اساسی نشود. شما با این نظر موافقید؟
من با این نظر موافق نیستم. جشنواره یک امر کیفی است که چارچوب آن ثابت اما نحوه برگزاری و کیفیت و نوع تأثیرگذاری آن متفاوت است. در واقع بسترهای زیرساختی می‌توانند ثابت باشند و اگر قرار بر تغییر آن باشد، باید دلیل محکمی در بین باشد. برخی دوست دارند همیشه با چیز ثابتی سروکار داشته باشند و کمترین تغییر را برنمی‌تابند. قطعاً دبیر جشنواره باید بداند که امسال چرا و چگونه می‌خواهد جشن را برگزار کند و بر آن اساس چه تغییراتی را لازم است ایجاد کند؛ پس تغییر در کیفیت لازم و ضروری است و در کمیت و زیرساخت هم اگر با دلیل باشد، خوب است.
برای مشاهده دیگر اخبار سینما اینجا کلیک کنید
برای مشاهده دیگر اخبار تئاتر اینجا کلیک کنید
منبع: روزنامه ایران
نویسنده: ندا انتظامی - محسن بوالحسنی
