پایگاه خبری تئاتر: شاهین چگینی مدیر تماشاخانه «مشایخی» و رییس هیات مدیره انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران در صفحه شخصی‌اش با انتشار تصاویری از فعالیت‌های تماشاخانه «مشایخی» در اوایل و اواسط دهه ۹۰ و همچنین بریده‌ای از اخبار نمایش و حضور پیشکسوتان تئاتر در این سالن، به انحراف از آنچه به عنوان هدف اولیه تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی در نظرها بود، اشاره کرد و این موضوع بهانه‌ای شد تا با این فعال تئاتر خصوصی صحبت کنیم.
مدیر تماشاخانه «مشایخی» درباره هدف اولیه از تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی گفت: بحث تاسیس سالن‌های خصوصی به اوایل دهه ۹۰ برمی‌گردد. این سالن‌ها عمدتا به وسیله خود بچه‌های تئاتر که مشغول به کار در بدنه تئاتر بودند، تاسیس شدند و قرار بود خودشان در سالن‌های خود کار کنند و فضا را برای همکارانشان فراهم کنند. در ادامه تماشاخانه‌های خصوصی میزبان گروه‌های نمایشی مستقلی بودند که درآمدشان را با فعالیت خود تامین می‌کردند و تعریف سالن‌های خصوصی در ابتدا به این شکل بود که این تماشاخانه‌ها وابستگی دولتی ندارند و در حقیقت درآمدشان از گیشه و فروش آثاری تامین می‌شود که روی صحنه آن‌ها می‌روند. همچنین فضای این سالن‌ها در ابتدا خیلی محدود بود و ایجاد مکانی برای فعالیت افراد و جریان‌هایی که در بدنه تئاتر دولتی همیشه مورد بی‌توجهی قرار می‌گرفتند، هدف نانوشته‌ای بود که در ذهن بسیاری از موسسان آن‌ها قرار داشت.
چگینی اذعان کرد: این سالن‌ها به این شکل تاسیس شدند که مثلا گروه‌های دانشجویی که کارهای خوبی تولید می‌کردند با توجه به مناسباتی که در سالن‌های دولتی وجود داشت، مجبور بودند یکی، ۲ سال در صف نوبت اجرا بمانند یا اینکه اصلا نوبت اجرا به آن‌ها نمی‌رسید و شرایط سختی داشتند بنابراین تماشاخانه‌های خصوصی با این شرایط شروع به کار کردند که از نمایش‌های کم‌تر دیده شده و مغفول مانده، حمایت کنند.
او ادامه داد: این سالن‌ها با این ذهنیت و اهداف ایجاد شدند اما بعد از تاسیس به دلایلی، دچار انحراف از اهداف اولیه شدند. اولین تماشاخانه‌های خصوصی عمدتا سالن‌هایی بودند، با ظرفیت زیر ۱۰۰ نفر و فضای کوچکی هم داشتند ولی بسیاری از این سالن‌ها مانند «موج نو»، «دراما» و «فانوس» به دلیل انحرافی که رخ داد، یا تعطیل شدند و یا تغییر کاربری دادند.
کالا انگاری هنر همزمان با ورود سرمایه به تئاتر
رییس هیات مدیره انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران درباره وضعیت تماشاخانه‌های خصوصی بعد از ورود سرمایه به آن‌ها تصریح کرد: با کنار رفتن خیلی از سالن‌ها، سرمایه‌هایی وارد تئاتر شد و از بستری که تئاتر خصوصی ایجاد کرده بود، استفاده کردند و دوباره برگشتیم به همان فضای قبلی؛ یعنی آن هنرمندی که این توان را داشت مثلا در سالن اصلی تئاتر شهر روی صحنه برود، الان علاوه بر اینکه می‌تواند در سالن اصلی تئاتر شهر اجرا برود، در سالن خصوصی هم اجرا می‌رود و از هر ۲ امکان استفاده می‌کند و فضایی که به عنوان هدف نانوشته اولیه در ذهن موسسان این بخش بود، به فضای متفاوتی تبدیل شد و آن هدف عملی نشد.
چگینی به تغییراتی که با ورود سرمایه به تئاتر خصوصی اتفاق افتاد اشاره کرد و گفت: در این فضای متفاوت، سالن‌ها از نظر کمیت رشد قابل توجهی داشتند؛ تعداد صندلی‌های تئاتر طی این سال‌ها افزایش یافته و سالن‌هایی با ظرفیت ۲۰۰، ۳۰۰ نفر تاسیس شده‌اند ولی از نظر کیفی تغییر مثبتی رخ نداده، کمااینکه به واسطه گسترده شدن مناسبات گیشه، کیفیت هم تحت تاثیر قرار گرفته‌است.
او درباره مناسبات گیشه توضیح داد: مناسبات گیشه سالن ۶۰ نفری خیلی متفاوت‌تر از مناسبات گیشه در یک سالن ۳۰۰ نفری است. وقتی می‌خواهیم هزینه‌های این سالن‌ها را تامین کنیم، مجبوریم که نگاه اقتصادی صرف، به تئاتر داشته باشیم. در حال حاضر عمدتا هم به این سمت رفته‌ایم که هرکس که پولی در دست دارد، امکان اجرای تئاتر هم پیدا می‌کند و این خود به خود کیفیت تئاتر را تحت تاثیر قرار داده و تئاتر گیشه‌محوری را باب کرده‌است که علاوه بر از بین بردن اهداف اولیه آسیب‌های جدیدی را به تئاتر وارد می‌کند.
حمایتی که دیر اتفاق افتاد
مدیر تماشاخانه «مشایخی» در اشاره به دلایل انحراف از هدف اولیه سالن‌های خصوصی، اظهار کرد: شرایط الان تماشاخانه‌های خصوصی معلول اتفاقات زیادی‌ست. در جامعه ما روند مواجهه با رویداد‌های مختلف به این شکل است که پدیده‌ای رخ می‌دهد و سپس رویکردمان را نسبت به آن پدیده تبیین می‌کنیم. رویکرد به تئاترهای خصوصی هم بر همین قاعده قرار گرفته‌است؛ اول تماشاخانه‌های خصوصی به وجود آمدند و بعد هنرمندان، مسئولان و افراد مرتبط با این سالن‌ها به این فکر افتادند که خب حالا باید با این سالن‌ها چه کار بکنیم؟
چگینی گفت: یکی از معضلاتی که به این اتفاق دامن زد، واکنش خود هنرمندان بود. بسیاری از پیشکسوتانی که الان طرفدار بخش خصوصی‌اند، در ابتدای تاسیس این سالن‌ها مخالفت می‌کردند و می‌گفتند چرا باید یک سالنی که امکانات اولیه اجرای نمایش را ندارد، تبدیل به سالن تئاتر شود؟ در صورتی که اگر حمایت‌های الان، همان‌موقع از بخش خصوصی که نوپا و در دست خود بچه‌های تئاتر بود، انجام می‌شد این سالن‌ها با گردش سرمایه‌ای که در درون خودشان ایجاد می‌شد، می‌توانستند گسترش یابند؛ یعنی یک سالن کوچک با پیشرفتی که می‌توانست بکند، از دل خود تئاتر به یک سالن بزرگ‌تر تبدیل می‌شد.
او افزود: وقتی که این حمایت صورت نگرفت، یک‌دفعه سرمایه‌های متفاوتی وارد این بخش شد و کسانی وارد حوزه تئاتر شدند که اصلا سابقه‌ای در تئاتر نداشتند و صاحب سالن‌های به مراتب بزرگ‌تری هم شده‌اند؛ حالا این افرادند که مناسبات تئاتر را در بخش خصوصی تعریف می‌کنند. برای همین حجم اختلاف‌ها بالا رفت و برخورد بین هنرمند و صاحب سالن زیاد شد؛ بسیاری از بحث‌هایی که امروزه در صنف تماشاخانه‌های خصوصی مطرح می‌شود، بر سرِ نبود ادبیات مشترک بین صاحب سالن و هنرمند است.
درآمد حاصل از گیشه تعیین کننده همه چیز شده‌است
رییس هیات مدیره انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران آسیبِ وارد شده به بخش خصوصی تئاتر را تحلیل کرد: من این آسیب به تئاتر خصوصی را به این صورت تحلیل می‌کنم که اگر هنرمندان و پیشکسوتان ما با این آینده‌نگری که «اگر از این سالن‌ها که از جنس خود تئاترند، حمایت بکنند، طبیعتا با سرمایه در چرخش تئاتر رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند»، به سالن‌های تازه تاسیس خصوصی نگاه می‌کردند، الان سالن‌های توسعه‌یافته‌ای داشتیم که علاوه بر اینکه قادر به پاسخگویی به نیازهای تئاتر بودند، جریانی متفاوت را در حوزه تئاتر رقم زده بودند ولی این اتفاق نیفتاد و بسیاری از سالن‌ها حذف شدند و وقتی حذف شدند اهدافی که داشتند را هم خود به خود حذف کردند و حالا خیلی‌ها از آن با عنوان آسیب نام می‌برند و اعتراض‌هایی از جمله اینکه «وضعیت تماشاخانه خصوصی چرا باید این‌طور باشد؟ چرا باید مناسبات گیشه انقدر سنگین باشد که کیفیت آثار تحت تاثیر قرار بگیرد؟ چرا باید سالن‌ها دست کسانی بیفتد که آشنایی کم‌تری با فضای تئاتر دارند؟» در بخش خصوصی زیاد مطرح می‌شود که الان می‌توانیم به عنوان معضل از آن یاد کنیم.
چگینی تاکید کرد: حالا آن حمایت اولیه از سالن‌های خصوصی صورت نگرفت و می‌بینیم که حاصلش بعد از ۱۰ سال وضعیت عجیب و غریبی را رقم زده‌است. کسی که در این وضعیت بخواهد با آن نگاه اولیه کار بکند دیگر امکان کار کردن ندارد، چون خود به خود محکوم به شکست است؛ در حال حاضر مناسبات انقدر سنگین شده و گیشه به قدری در این مناسبات قدرتمند شده‌است که درآمد حاصل از گیشه تعیین کننده همه چیز شده‌است و من بعد از گذشت ۱۰ سال از این قضیه، کاملا این معضل را لمس می‌کنم.
اعتمادسازی کامل برای تماشاگران تئاتر هنوز شکل نگرفته‌است
او به هدف‌های ابتدایی تماشاخانه «مشایخی» اشاره کرد و گفت: تماشاخانه «مشایخی» جزو معدود تماشاخانه‌های باقی‌مانده از جریان اولیه تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی است که هنوز چراغش روشن است. در ابتدای تاسیس این تماشاخانه خیلی از پیشکسوتان تئاتر در همین سالن کوچک اجرا رفتند و مناسباتی سازگار با اهداف اولیه در حال شکل گرفتن بود و ما با فرستادن هنرجو به خارج و دعوت از گروه‌های بین‌المللی به تماشاخانه «مشایخی» تصمیم به انجام کارهای متفاوت و ریشه‌ای داشتیم اما با انحراف از مسیر اولیه که رخ داد، نتوانستیم به اهدافمان برسیم.
مدیر تماشاخانه «مشایخی» درباره فعالیت‌های تماشاخانه «مشایخی» بعد از مجاز شدن فعالیت سالن‌های تئاتر حتی در شرایط قرمز کرونا، تصریح کرد: نمایش‌هایی که در حال حاضر روی صحنه تماشاخانه «مشایخی» می‌روند، تلاش می‌کنند تماشاگران خود را داشته باشند ولی وضعیت هنوز به حالت قبل کرونا برنگشته‌است و فکر هم نمی‌کنم به این زودی‌ها برگردد. بحث ایجاد اعتمادسازی کامل در میان تماشاگران که معضل همیشگی طی دوران کرونا بود، هنوز هم وجود دارد. تماشاگران نمی‌توانند به راحتی به سالن‌ها برگردند که البته با توجه به شرایط کرونا طبیعی هم است و مردم احتیاط می‌کنند. به هر حال استقبال مانند سابق نیست و با محدودیت و ریزش تماشاگر مواجه‌ایم.
فقط ۲ راه برای بازگرداندن تماشاگران به تئاتر وجود دارد
چگینی درباره چگونگی حمایت‌ها از سالن‌های خصوصی در روزگار کرونا، عنوان کرد: متاسفانه خیلی از وعده‌هایی که در این مدت داده شد، عملی نشدند؛ وعده‌ها خیلی بزرگ‌تر از این صحبت‌ها بود. چیزی که دیدیم در حد یک وام بود که تعدادی از تماشاخانه‌ها موفق به دریافت آن شده و تعدادی موفق نشده‌اند. البته آن هم بلاعوض و پولی هم نبود که در اختیارشان قرار بگیرد تا این تماشاخانه‌ها بتوانند با آن بدهی‌های خود را صاف کنند و باید این مبلغ را در عرض ۲ سال با بهره برگردانند.
او افزود: حمایت‌هایی که باید صورت می‌گرفت انجام نشده‌اند و نبود حمایت بر فعالیت بخش خصوصی تاثیر مستقیم می‌گذارد. توقع ما این بود که خیلی بیشتر از این هوای ما را طی این مدت داشته‌باشند که سالن‌ها تعطیل نشوند و به فعالیت خود ادامه دهند ولی بدهکاری‌هایمان روز به روز به مالکان‌مان و گروه‌هایی که با آن‌ها کار می‌کنیم، بیشتر و بیشتر می‌شود و تا جایی می‌توانیم ادامه دهیم که بتوانیم از عهده پرداخت این مبلغ‌ها برآییم و اگر به آن نقطه برسیم که حساب و کتاب‌ها از دست‌مان خارج شود، متاسفانه تماشاخانه‌ها به سمت تعطیلی می‌روند.
رییس هیات مدیره انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضر اغلب هنرمندان به دلیل عملی نشدن بسیاری از وعده‌های اخیر، به وعده‌های حمایتی مسئولان بدبین شده‌اند و در این شرایط تنها ۲ راه وجود دارد که می‌تواند در کنار هم، تماشاگران را به آرامی به فضای تئاتر برگرداند؛ اول اینکه درباره مساله اعتماد نکردن تماشاگران به فضای تئاتر باید گفت، وضعیت سالن‌های تئاتر عجیب و غریب‌تر از مکان‌های دیگری که مردم روزانه در حال رفت و آمد در آن‌ها هستند، نیست و در این سالن‌ها به مراتب پروتکل‌های بهداشتی را بهتر از هر جای دیگر می‌توان رعایت کرد. برای بحث اعتمادسازی مخاطب، رسانه نقش پررنگی دارد و باید با اطلاع‌رسانی صحیح از وضعیت بهداشت سالن‌های تئاتر، اطمینان خاطر لازم را برای مخاطبان تئاتر تامین کند. دوم اینکه باید گروه‌های حرفه‌ای به صحنه‌ها برگردند. الان گروه‌های حرفه‌ای کم‌تری روی صحنه می‌روند و این اتفاق ریشه در ترس گروه‌ها از نبود فروش و زیان مالی دارد که باعث می‌شود، گروه‌ها کار روی صحنه نبرند اما باید توجه داشت که اگر گروه‌های حرفه‌ای به تئاتر برگردند به واسطه شرایط خاصی که دارند و استفاده از بازیگران و کارگردانان شناخته شده‌تر، باعث رونق گرفتن سالن‌های تئاتر خواهند شد.
منبع: خبرگزاری صبا
نویسنده: پریسا منیر
