چارسو پرس: بحث موسیقی و رفتار متقابل مسئولان مربوط به این حوزه و هنرمندان همیشه قابل وجود داشته و گویا ادامه‌دار هم خواهد بود. در رابطه با همین موضوع محمد معتمدی، خواننده روز گذشته پستی در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد درباره یک مسابقه که تولید شده و قرار بود در شبکه نمایش خانگی منتشر شود. او با انتشار کلیپی از این برنامه نوشت: «سلام. اسمش مسابقه آوای جادویی بود. شروعش شاید به بیش از سه سال پیش بر‌می‌گردد و ما که بیش از یک‌سال برای ضبطش وقت گذاشتیم. خیلی هم عالی شده بود. قرار بود از پلتفرم‌های خانگی پخش بشه. هیچی! متوقف شد و نخواستند پخش بشه. علاقه‌مندان موسیقی از طریق ماهواره پیگیر برنامه‌های مشابه باشند. از همه بچه‌های گروهم حلالیت می‌طلبم. ما بی‌تقصیر بودیم. از دکتر اصفهانی نازنین، عمو رضا صادقی عزیز و رضا یزدانی مهربان هم حلالیت می‌طلبم.»
آوای جادویی از‌جمله برنامه‌های بی‌سرانجامی است که سه سال پیش کلید خورده است و همچنان بلاتکلیف است. یک مسابقه به تهیه‌کنندگی محمد طهرانی با داوری محمد معتمدی، محمد اصفهانی، رضا یزدانی و رضا صادقی و با اجرای علی اوجی که گمان می‌شد بزرگ‌ترین مسابقه استعدادیابی موسیقی در ایران باشد.
قرار بود نخستین قسمت آوای جادویی پنجشنبه ۲۶ اسفند سال ۱۴۰۰ در تلوبیون‌پلاس در دسترس مخاطبان قرار بگیرد و سایر قسمت‌ها به شکل هفتگی در این پلتفرم منتشر شود. بعد از آن هم دوباره خبری منتشر شد مبنی‌بر اینکه «آوای جادویی» اولین بخش از بسته عیدانه تلوبیون پلاس در نوروز ۱۴۰۱ خواهد بود که به ۲۰ میلیون کاربر اپلیکیشن تلوبیون ارائه می‌شود. اعلام شده بود که مخاطبان می‌توانند از طریق سایت یا اپلیکیشن تلوبیون، بدون اشتراک (به‌صورت رایگان) و با اینترنت نیم‌بها (داخلی) به این مسابقه دسترسی پیدا کنند که درنهایت این اتفاق نیفتاد و خبر بیشتری هم درباره این موضوع در اختیار رسانه‌ها و مخاطبان قرار نگرفت. شاید اگر معتمدی این پست را نگذاشته بود اصلا کسی یادش نبود که چنین برنامه‌ای تولید شده است. اما مشکل تولید و انتشار چنین برنامه‌هایی چیست و چرا نهادهای فرهنگی ما در موضوع تولید محتوای موسیقیایی همچنان بلاتکلیف هستند؟
مصرف موسیقی در خانواده ایرانی
فروردین و اردیبهشت‌ماه سال ۹۸ گزارش پیمایش ملی «مصرف کالاهای فرهنگی» از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات آماده‌سازی و منتشر شد. بنا به این پیمایش 72.1 درصد از جامعه آماری، گفته بودند که در طول روز حتما موسیقی گوش می‌دهند. این افراد درخصوص مدت زمانی که موسیقی گوش می‌دهند هم اظهارات جالبی داشتند. 9.26 درصد، حدود نیم‌ساعت، ۳۳ درصد تا یک ساعت، 1.22 درصد تا ۲ ساعت و ۱۸ درصد بیش از ۲ ساعت در شبانه‌روز موسیقی گوش می‌دهند. نکته دیگر مدنظر مکانی بود که مخاطبان موسیقی گوش می‌دهند. در اولویت اول، 9.76 درصد مخاطبان موسیقی گفته‌اند که بیشتر در خانه، 9.17 درصد در مسیر راه (پیاده و سواره) و 1.5 درصد در محل‌کار موسیقی گوش می‌دهند. این آخرین پیمایش جدی بود که درخصوص مصرف محصول فرهنگی تا به امروز منتشر شده است و اتفاقا واکنش‌های جالبی داشت. براساس همین آمار بود که سیدعباس صالحی، وزیر وقت ارشاد گفت: «ما با زبان موسیقی امروز بخشی از زندگی روزمره‌مان را می‌گذرانیم. آمار‌های جاری نشان می‌دهد موسیقی در زندگی‌ها نقش قابل‌توجهی پیدا کرده است. طبق آخرین آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۹۸، ۹۲ درصد مردم ایران موسیقی گوش می‌دهند. همچنین میانگین مصرف روزانه مردم ایران در سن ۱۵ تا ۲۲ سال، ۹۲ درصد است. مردم ایران روزانه یک‌ساعت و ۱۲ دقیقه و در سن ۱۵ تا ۲۹ سال دو ساعت به موسیقی گوش می‌دهند. در‌واقع زندگی ما به‌گونه‌ای با موسیقی عجین شده است و این‌گونه نیست که مصرف موسیقی شامل حال طبقه خاصی باشد. موسیقی دارد در تار و پود وجود ما راه پیدا می‌کند و هرروز بیشتر از گذشته بر اهمیت آن افزوده می‌شود. دیگر مصرف موسیقی حاشیه نیست و همین موارد موجب می‌شود به رویداد‌هایی که به موسیقی تعلق دارد، بیش از گذشته توجه نشان دهیم.» موسیقی یکی از در دسترس‌ترین و ارزان‌ترین کالاها در سبد فرهنگی خانوار ایرانی محسوب می‌شود و دارای چند ویژگی است. موسیقی هویتی فردی و جمعی دارد و مربوط به سن و سال مشخصی نمی‌شود. شکل نمادین دارد و می‌تواند حافظه و عاطفه جمعی را در خود ثبت کند. موسیقی می‌تواند انقلابی را رقم بزند. انقلابی از جنس صدا. اما اینکه سیاستگذاری مسئولان مربوط به این حوزه و رفتار آنها با موسیقی با وجود اهمیتش چگونه است جای بحث دارد که در ادامه درباره آن نوشته‌ایم.
مسئولان چه کاری باید انجام دهند؟
طراحی فضای متناسب با تولید محتوای موسیقی از‌جمله الزاماتی است که می‌تواند جریان تولید محتوای اصیل را پویا نگه دارد. به همین دلیل است که کارشناسان حوزه موسیقی معتقدند باید فضایی ایجاد شود که فعالان موسیقی در حوزه‌های متنوع پای کار بیایند و دست به کار تولید شوند. اهمیت ایجاد تنوع در تولید محتوای موسیقی، وابسته به میزان رجوع مخاطبان این حوزه است. براساس همان آماری که در پیمایش ملی «مصرف کالاهای فرهنگی» منتشر شد، علاقه‌مندان موسیقی، در اولویت اول 2.46 درصد به موسیقی سنتی گوش می‌دهند، 1.37 درصد بیشتر به پاپ ایرانی، 6.9 درصد راک و رپ ایرانی و در مراحل بعدی به ترتیب به موسیقی کلاسیک خارجی پاپ، راک و رپ خارجی گوش می‌دهند و در اولویت دوم انتخاب این نمونه آماری، پاپ ایرانی پرطرفدارترین نوع موسیقی بوده است. این آمار براساس شرایط سنی، میزان تحصیلات بررسی شده و نشان می‌دهد موسیقی در هر سنی و با هر سطحی از تحصیلات، مخاطبان به‌خصوص خودش را دارد. اما فرقی که وجود دارد در سبک انتخاب موسیقی است که افراد گوش می‌دهند.
موسیقی باید از حاشیه خارج شود
تولید محتوای موسیقی در برنامه‌های تلویزیونی، علاوه‌بر توجه به تنوع موسیقایی الزامات دیگری هم دارد که در گفت‌وگو با هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی به آن می‌پردازیم. این پژوهشگر حوزه موسیقی در اهمیت تولید برنامه‌های تلویزیونی مربوط به موسیقی نسبت به حاشیه قرار گرفتن موسیقی انتقاد کرد و گفت: «من همیشه درباره فعالیت‌های هنری می‌گویم وقتی محتوای هنری مغایرتی با چهارچوب‌های نظام جمهوری اسلامی ندارد اجازه برگزاری به آن بدهند و به‌نظر من اولین موضوعی که باید به آن توجه شود این است که موسیقی از حاشیه خارج شود.» وی درباره این موضوع مثالی می‌زند و ادامه می‌دهد: «من خودم بارها در برنامه‌های تلویزیونی صحبت کردم و مثال زدم که موسیقی همیشه در حاشیه قرار گرفته و اصل آنها چیز دیگری است. مثلا یک شبکه از گروهی دعوت می‌کند تا در برنامه اجرای موسیقی داشته باشد، هنرپیشه‌ای هم میهمان اصلی برنامه است و می‌خواهند با او مصاحبه کنند، در کنار صحبت‌های او پنج دقیقه می‌گویند اجرا و زود تمامش کنید. چرا همیشه موسیقی باید در رتبه دوم و سوم قرار گیرد؟ چرا از موسیقی می‌ترسیم؟ موسیقی چه کار بدی می‌کند؟ به‌نظرم باید کاری کنیم که دید همه کسانی که دست‌اندرکار هستند و برای موسیقی قانون می‌گذارند تغییر کند و نشان دهیم موسیقی چیز خطرناکی نیست مخصوصا موسیقی ایرانی ما. موسیقی پاپ و... خطر بیشتری دارد، اما موسیقی ایرانی اصلا خطری ندارد و درنهایت من فکر نکنم در اساس هیچ دین و حکومتی کسی با شادی سالم و خوب مخالف باشد.»
تنوع در سبک موسیقی نداریم
این آهنگساز همچنین می‌گوید که موسیقی ایران یک مشکل اساسی دارد و آن هم این است که تنوع در آن رعایت نمی‌شود. او در این باره می‌گوید: «ما به یک نوع موسیقی پاپ بها می‌دهیم و کسانی که این موسیقی را تولید می‌کنند و می‌خوانند از نظر سواد موسیقی در پایین‌ترین رتبه هم نیستند. یک نفر پای کامپیوتر نشسته و با چند برنامه کامپیوتری آهنگ می‌سازد، استودیو خانگی تولید می‌کند و کاری را می‌سازد. این با آن موسیقی پاپی که چهار موسیقیدان بزرگ آن را تولید کردند متفاوت است. من یک‌سری از کارهای پاپی که در ایران تولید شده را گوش می‌دادم مثلا موسیقی‌ای که آقای بیات تولید کرده، چقدر هارمونی دارد، چقدر منطق و شعور پشت آن است. الان کارهای پاپ که من می‌شنوم خیلی دم‌دستی هستند. نمی‌گویم همه بچه‌های پاپ ضعیف هستند، من به کسی بی‌احترامی نمی‌کنم. اما ما در حیطه سنتی یک فرق با پاپ داریم که طرف حتما باید حدود ۲۵-۲۰ سال ساز زده باشد و سابقه داشته باشد تا بتواند سنتی تولید کند؛ چراکه سازهای سنتی و آهنگی که توسط موسیقی سنتی تولید می‌شود همه به‌صورت زنده باید اجرا شود و هیچ یک به‌صورت الکترونیک نیست و چون این‌طور نیست موسیقیدان سنتی باید سواد داشته باشد.»
وی در رابطه با موسیقی خوب گوش ندادن گفته است: «البته این موضوع را هم بگویم که بخش اعظمی از کاری که توسط موسیقیدانان سنتی تولید می‌شود آن جایگاهی که باید را ندارد. موضوع دیگر اینکه متاسفانه به‌خاطر اینکه موسیقی‌هایی که از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود سطح بالا نیست و درجه دو و سه است باعث شده طرفداران موسیقی پاپ، موسیقی پاپ خوب گوش ندهند. من نمی‌گویم موسیقی پاپ بد است ولی موسیقی پاپ خوب گوش داده نمی‌شود. طرفداران موسیقی سنتی هم موسیقی سنتی خوب گوش نمی‌دهند و کسانی که علاقه به موسیقی سنتی ندارند به این موسیقی علاقه‌مند نمی‌شوند، چون موسیقی خوب گوش نمی‌دهند. اگر موسیقی خوب تولید کنید هرکسی بشنود از آن لذت می‌برد. یک اثر هنری در هرشرایطی زیباست، ولی اینکه آدم بفهمد اثر هنری است یا نیست از عهده هرکسی برنمی‌آید. فلان آهنگ را همایون شجریان می‌خواند و بر سر زبان‌ها می‌افتد و همه گوش می‌دهند، چون باعث می‌شود موسیقی سنتی در قشر جوانان وارد شود. ممکن است چند موسیقیدان موسیقی سنتی بگویند این آهنگ خوب نبود ولی اینکه باعث شد موسیقی سنتی را در قشر جوانان وارد کنیم و آنها هم گوش دهند کار خوبی است.»
بزرگ‌ترین ارگان برای شنیدن موسیقی صداوسیماست
این کارشناس موسیقی به موضوع «موسیقی خوب گوش دادن» اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما این اصلاح را باید در ریشه انجام دهیم. همیشه گفته می‌شود کار را باید دست کاردان داد. بزرگ‌ترین ارگان در مملکت ما برای شنیدن موسیقی صداوسیماست. در رادیو و تلویزیون موسیقی خوب تولید نمی‌شود چون موسیقیدانان خوب انگیزه‌ای برای کار کردن با رادیو و تلویزیون ندارند. باید بستر را به‌گونه‌ای فراهم کنیم که چه موسیقیدانان سنتی و چه موسیقیدانان پاپ و چه موسیقیدانان کلاسیک خوب در رادیو و تلویزیون محتوا تولید کنند و هزینه زحمات خود را به‌صورت خوب دریافت کنند و هر‌کاری که می‌خواهند تولید کنند چوب لای چرخ‌شان نکنیم و اذیت‌شان نکنیم. با شعر حافظ آهنگی تولید می‌کنند و به شعر حافظ هم گیر می‌دهیم. این در ذوق موسیقیدان می‌خورد و حاضر نیست بعد از این با رادیو و تلویزیون کار کند. باید بستر را طوری فراهم کنیم که موسیقیدانان بزرگ خود را به‌نوعی به رادیو و تلویزیون بکشانیم. ما باید از نظر اقتصادی و اجتماعی کاری کنیم که رادیو و تلویزیون به‌عنوان بزرگ‌ترین ارگانی که موسیقی را به گوش شنونده می‌رساند محتوای خوب تولید کند و راهکار این است که موسیقیدانان بزرگ که همه به‌صورت انفرادی و بدون حمایت رادیو و تلویزیون کار می‌کنند را جذب رادیو و تلویزیون کنیم.»
زمانی رقیب را از صحنه خارج می‌کنیم که از آن قوی‌تر باشیم
جاوید همچنین به‌ضرورت تولید برنامه‌هایی در راستای استعدادیابی موسیقی می‌گوید: «از دید موسیقی نظر می‌دهم هر نوع فعالیتی که در زمینه موسیقی انجام شود کار خوبی است. یک جوانی ممکن است آقای رضا یزدانی را ندیده باشد و نمی‌شناسد، آقای معتمدی را نمی‌شناسد و با دیدن این برنامه می‌فهمد خواننده و صاحب‌نظر هستند و وسوسه می‌شوند موسیقی این خواننده‌ها را گوش دهند و این امر سبب می‌شود موسیقی خوب را داخل خانه جوانی ببریم. پس چرا نباید این کار را کنیم؟ نکته دیگر اینکه شبکه‌های خارجی در این زمینه‌ها محتواهای زیادی تولید کرده و آماده نمایش دارند و جوانان ما به‌خاطر اینکه این نوع موسیقی‌ها را گوش می‌دهند، خواننده‌ها و موسیقیدانان داخلی را نمی‌شناسند. ما به یک‌سری مسائل پیش‌افتاده گیر می‌دهیم و مانع پخش آنها می‌شویم و برای همین است که جوانان سراغ کارهایی می‌روند که در خارج از کشور تولید شده و آنها را گوش می‌دهند. باید کاری کنیم تا راه را برای آن موسیقی‌هایی که وارداتی است ببندیم. البته نمی‌گویم موسیقی‌های وارداتی بد است، ولی اگر می‌خواهیم داخلی‌ها رونق بیشتری پیدا کند باید این کار را انجام دهیم. اصل در همه جای دنیا این است که زمانی می‌توانیم رقیب را از صحنه خارج کنیم که از رقیب قوی‌تر باشیم. زمانی می‌توانیم از ترویج بی‌حساب موسیقی‌های خارجی جلوگیری کنیم که از آنها قوی‌تر شویم.»
منبع: روزنامه فرهیختگان
