چارسو پرس: انیمیشن جذاب و دوست‌داشتنی، هنری نیست که در یک شب و ناگهان پیشرفت کرده و به جایگاه امروزی دست‌یافته باشد. درطول تاریخ طولانی انیمیشن امروزی (کاری با سابقه متحرکسازی در قرون پیشین و اسبابی مانند زوتروپ و امثال آن یا حتی تصاویر روی کوزه شهر سوخته و دیوارنگاره‌های دوران غارنشینی نداریم) افراد بزرگی پا به عرصه تولید آن گذاشته‌اند که امروز شاهد ثمره تلاش آنها در سراسر جهان هستیم. افرادی که با هنرمندی و تلاش بی‌وقفه خود راه را برای نسل‌های بعدی باز و هموار کردند تا امروز نام آنها همراه با آثار بی‌نظیرشان، برای همیشه در خاطرات باقی بماند. بد نیست به برخی از این مشاهیر تاثیرگذار دنیای انیمیشن مروری داشته باشیم.
والت دیزنی
والت دیزنی بدون‌شک معروف‌ترین نام در دنیا انیمیشن سراسر جهان است، حتی خیلی‌ها نمی‌دانند که او درواقع یک کارگردان و هنرمند خلاق بود و تصورشان از این اسم، استودیو معروف و عظیم تولید انیمیشن و فیلم و... است.
والتر الیاس دیزنی (1966-1901) هنرمند، انیماتور، کارگردان، نویسنده و تاجر خلاق آمریکایی و یکی از تاثیرگذارترین افراد در صنعت سینمای هالیوود و جهان است. او هنرنمایی خود را از داخل آمبولانس‌های صلیب سرخ و با خلق «اوسوالد خرگوش» آغاز کرد. شخصیتی که بعدها توسط شریک او یعنی «ایورکس» به‌نوعی دزدیده شد تا سرآغاز جریانی عظیم باشد. جریانی که با خلق محبوب‌ترین شخصیت تاریخ انیمیشن جهان یعنی «میکی‌ماوس» شروع و به امپراتوری عظیم دیزنی منتهی شد.
با کسب اولین اسکار تاریخ آثار سینمایی جهان برای انیمیشن سینمایی «سفید برفی و هفت‌کوتوله» در سال 1939 (که البته جایزه‌ای ویژه شامل یک تندیس اسکار معمولی و هفت تندیس کوچک بود) دوران طلایی انیمیشن دیزنی آغاز شد. هرچند پیش از این هم دیزنی موفق شده بود تا اسکار فیلم کوتاه را نیز در سال 1932 کسب کند ولی تاثیر و موجی که پس از جایزه ویژه به‌راه افتاد تاثیر بسزایی در مسیر تاریخ انیمیشن جهانی داشت.
در دوران جنگ جهانی همچنان فعالیت‌های دیزنی ادامه داشت و با پایان جنگ پروژه‌های بزرگی در استودیو دیزنی و زیر نظر او به مرحله تولید رسیدند.
والت دیزنی در 15 دسامبر 1966 بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت و تا آن زمان موفق شد تا 21 انیمیشن سینمایی، نزدیک به 500 انیمیشن کوتاه، 47 فیلم سینمایی رئال- انیمیشن و 47 فیلم سینمایی زند تولید و بیش از 20 جایزه اسکار را به‌خود اختصاص دهد.
اوسامو تزوکا
اوسامو تزوکا (1928-1989) هنرمند بزرگ ژاپنی که بیشتر به‌واسطه هنرنمایی و خلق آثار مانگا (کمیک استریپ ژاپنی) شناخته می‌شود، یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان در تاریخ انیمیشن ژاپن (انیمه) است. او که فعالیت خود را به‌عنوان کارآموز در استودیو دیزنی آغاز کرد، با تاثیر گرفتن از آثار سینمای روز جهان، علاوه‌بر ایجاد ساختار نوین در کادربندی و اجرای آثار مانگا، تغییرات پایه‌ای در تولیدات انیمیشن ایجاد کرد.
تزوکا بعد از فعالیت در چند استودیوی تولید انیمیشن، سرانجام استودیو «تزوکا پروداکشن» را تاسیس کرد که همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. وی خالق آثار مشهوری مانند «بلک‌جک»، «شاهزاده شوالیه»، «دورورو»، «کیمبا شیر سفید» و «استرو بوی» است. او چنان عاشق شغلش بود که حتی زمانی که در بیمارستان در بستر مرگ افتاده بود به پزشکان التماس می‌کرد اجازه دهند کار کند.
به او لقب «خدای مانگا» و «پدر مانگا»ی نوین نیز داده‌اند و هرسال به یادش جایزه‌ای به بهترین آثار مانگای ژاپن اهدا می‌شود.
اسفندیار احمدیه
اسفندیار احمدیه بندار (۱۳۰۷-۱۳۹۰) نقاش، انیماتور و کارگردان انیمیشن ایرانی بود. از وی به عنوان «پدر انیمیشن ایران» نیز یاد می‌شود.
اسفندیار احمدیه نخستین انیمیشن ایران را با نام ملانصرالدین در سال ۱۳۳۶ ساخت. همچنین چندین اثر مانند اردک حسود، قمر مصنوعی، موش‌و‌گربه، نارنج‌و‌ترنج، خوشه‌گندم، خروس بی‌محل، شکار ماه، بادبادک به کجا می‌روی؟ و رستم و اسفندیار را کارگردانی، طراحی یا نقاشی کرد.
او در سال ۱۳۳۶ همزمان با شروع ساخت انیمیشن، واحد انیمیشن وزارت فرهنگ و هنر را پایه‌گذاری کرد. این هنرمند از اوایل دهه 70 تا سال‌های پایانی عمر خویش در مرکز آفرینش‌های هنری صبا به تولید انیمیشن مشغول بود. احمدیه در سال ۱۳۷۰ نیز از سوی شورای ارزشیابی هنرمندان کل کشور نشان درجه یک هنری را دریافت کرد. انجمن سینمایی فیلمسازان انیمیشن ایران (آسیفا) در سال ۱۳۸۴ نیز اسفندیار احمدیه را به‌عنوان پایه‌گذار انیمیشن (پویانمایی) در ایران معرفی کرد. همچنین مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سال ۱۳۸۷ برای یک عمر فعالیت هنری از احمدیه قدردانی کرد. موزه امام علی نیز کتابی با عنوان «مروری بر آثار نقاشی پویانمایی استاد اسفندیار احمدیه» منتشر کرده است.
هایائو میازاکی
هایائو میازاکی (1941) انیماتور، کارگردان، تهیه‌کننده، فیلمنامه‌نویس، نویسنده و مانگاکای ژاپنی و یکی از بنیانگذاران استودیو جیبلی است، وی به‌عنوان یک نویسنده چیره‌دست و کارگردان آثار انیمیشن سینمایی، مورد تحسین بین‌المللی قرار گرفته و به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین فیلمسازان تاریخ انیمیشن شناخته می‌شود. میازاکی در سال ۱۹۶۳ به استودیو توئی انیمیشن پیوست با ایسائو تاکاهاتا همکاری کرد. از فیلم‌های مشهوری که میازاکی در تولید آنها در استودیو توئی انیمیشن مشارکت داشت می‌توان به داگی مارچ و سفرهای گالیور در آن سوی ماه اشاره کرد. میازاکی در استودیو زیوآی آیزو (که بعدا به نیپون انیمیشن معروف شد) مجموعه تلویزیونی «پسر آینده، کانن» را کارگردانی کرد. در سال ۱۹۷۹ اولین فیلم سینمایی خود، قلعه کاگلیوسترو و مجموعه تلویزیونی شرلوک هوند را در استودیو «توکیو مووی شینشا» تولید کرد.میازاکی در سال ۱۹۸۵ یکی از بنیانگذاران استودیو جیبلی بود و فیلم‌های زیادی را در این استودیو کارگردانی کرد، ازجمله «لاپوتا قلعه‌ای در آسمان»، «همسایه من توتورو»، «سرویس تحویل کی‌کی» و «پورکو روسو». «شاهزاده مونونوکه» اولین اثر میازاکی بود که برنده جایزه آکادمی ژاپن برای بهترین فیلم سال شد. فیلم «شهر اشباح» در سال ۲۰۰۱ به پردرآمدترین فیلم تاریخ ژاپن تبدیل و در هفتادوپنجمین دوره جوایز اسکار، برنده جایزه اسکار بهترین فیلم پویانمایی شد. آثار میازاکی مضامینی مانند رابطه بشریت با طبیعت و فناوری، سالم بودن الگوهای طبیعی و سنتی زندگی و اهمیت هنر و صنعت دارد. قهرمانان فیلم‌های او اغلب دختران قوی یا زنان جوان هستند. از میازاکی به‌عنوان الهام‌بخش بسیاری از انیماتورها، کارگردانان و نویسندگان یاد می‌شود.
رالف بَکشی
رالف بَکشی هنرمند، کارگردان و نویسنده آمریکایی خالق بخش جذابی از آثار تاریخ انیمیشن و به‌ویژه کارتون بود. او که متولد 1938 است فعالیت خود را از 1957 آغاز کرد و همچنان هم دستی بر آتش دارد، ازجمله آثار مشهور وی می‌توانیم به انیمیشن «ارباب حلقه‌ها»، «ترافیک سنگین» و سریال‌های «معاون کلانتر»، «مرد عنکبوتی» و «موش قدرتمند» اشاره کنیم.
رالف یکی از افراد موثر در ورود انیمیشن از دنیای کودکان به دنیای بزرگسالان بود و در زمینه تولید آثار جدی‌تر و تعریف جایگاه انیمیشن و جدایی این مفهوم از کارتون، تاثیر فراوانی داشت.
چاک جونز
چاک جونز (۱۹۱۲-۲۰۰۲) انیماتور، فیلمساز، کارتونیست، نویسنده و فیلمنامه‌نویس آمریکایی بود که بیشتر شهرت وی برای همکاری با کمپانی برادران وارنر و تولید کارتون‌های مشهور و پرطرفدار مری ملودی و لونی تونز است. مجموعه‌ای که با نام دافی داک و باگز بانی در دنیای کارتون‌های کلاسیک جهان، ابدی شدند و هنوز هم در بسیاری از آثار استودیو برادران وارنر حضور دارند. او در طول بیش از ۶۰ سال فعالیت هنری خود بیش از ۳۰۰ انیمیشن کوتاه ساخت.
«جونز» برنده سه اسکار کارگردانی، یک اسکار افتخاری، جایزه افتخاری اتحادیه فیلمسازان آمریکا و تعداد زیادی جایزه معتبر دیگر شد.
نورالدین زرین‌کلک
نورالدین زرین‌کلک (۱۳۱۶) کارگردان، نویسنده، نگارگر و انیماتور ایرانی است. او در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ رئیس آسیفای بین‌المللی (انجمن بین‌المللی فیلم‌های انیمیشن) بوده است. در ۱۲سالگی اولین کار گرافیکی‌اش روی کتاب قصه‌ای چاپ شد و در ۱۶سالگی با کاریکاتورهای سیاسی پا به‌دنیای مطبوعات گذاشت. نورالدین بعد از دبیرستان بین سال‌های ۴۰ تا ۵۰ به تصویرسازی در سازمان کتاب‌های جیبی مشغول بود و برای کتاب‌های درسی تصویرسازی می‌کرد. کتاب «کلاغ‌ها» نخستین کتابی بود که تصویرسازی کرد. به پیشنهاد فیروز شیروانلو از همکاران او، زرین‌کلک به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دعوت شد تا در واحد مصورسازی کتاب‌های کودک و نوجوان به کار بپردازد. پس از برگزاری نخستین جشنواره کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۸ توسط کانون به بلژیک فرستاده شد تا در آکادمی هنرهای زیبای شهر «گان» در رشته متحرکسازی آموزش ببیند و فیلمسازی انیمیشن را بیاموزد. نورالدین زرین‌کلک در سال ۵۳ اولین مدرسه پویانمایی را در ایران تاسیس کرد و سه سال بعد رشته پویانمایی را در دانشگاه فارابی (دانشگاه هنر امروز) دایر کرد. وی در بلژیک دو فیلم «وظیفه اول» (۱۹۷۱) و «زمین بازی بابوش» (۱۹۷۱) را ساخت که هر‌دو فیلم جوایزی در جشنواره‌های خارجی کسب کردند. او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۱ در مرکز سینمایی کانون به کار مشغول شد و در آنجا فیلم‌های «اتل متل توتوله» (۱۳۵۳)، «تداعی» (۱۳۵۳)، «دنیای دیوانه دیوانه دیوانه» (۱۳۵۴)، «امیرحمزه دل‌دار و گور دل‌گیر» (۱۳۵۶)، «چشم تنگ دنیادار» (۱۳۶۱) و «ابرقدرت‌ها» (۱۳۶۷) را ساخت. بسیاری از این فیلم‌ها جوایز عمده‌ای از جشنواره‌های داخلی و خارجی گرفتند. او مدتی در دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا به‌تدریس تصویرسازی و پویانمایی در مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد پرداخت. از آخرین کارهای زرین‌کلک «سندباد» است که در آمریکا نیمه‌تمام رها شد. او در این مجموعه سمت کارگردان هنری داشت. پس از آن نورالدین زرین‌کلک فیلمسازی و پویانمایی را کنار گذاشت و برای کتاب «داستان‌های ملانصرالدین» تصویرسازی کرد.
مکس فلیشر
مکس فلیشر (۱۸۸۳-۱۹۷۲) انیماتور لهستانی-آمریکایی و از پیشگامان پویانمایی بود. او به‌همراه برادرش دیو، استودیو فلیشر را راه‌اندازی کردند.
مکس بیشتر برای خلق شخصیت کارتونی «بتی بوپ» شناخته می‌شود ولی اوج آثار او که شهرت بی‌نظیری را برای وی به‌همراه داشت، انیمیشن «پاپای» یا همان «ملوان زبل» است که در استودیوی فلیشر تولید شد. اثری که هنوز هم به‌عنوان یکی از آثار کلاسیک دنیای کارتون و انیمیشن شناخته می‌شود. وی همچنین مخترع تکنیک روتوسکپی در تولید آثار انیمیشن بود که بعدها در تولید آثاری همچون انیمیشن «ارباب حلقه» (اثر رالف بکشی) مورد استفاده قرار گرفت.
فیودور خیتروک
فیودور ساولیویچ خیتروک (۱۹۱۷-۲۰۱۲) کارگردان، فیلمنامه‌نویس و انیماتور روس بود.
از فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی که وی در تولید آنها نقش داشته است می‌توان به «بانی‌فیکس به تعطیلات می‌رود» اشاره کرد. انیمیشنی که در ایران هم به نمایش درآمد و داستان شیر سیرک مهربانی است که برای گذراندن تعطیلات پیش مادربزرگش در آفریقا می‌رود. اما در آنجا با کودکانی مواجه می‌شود که مجبورش می‌کنند به‌جای استراحت کردن، تا آخرین روز تعطیلاتش به انجام حرکات نمایشی برای سرگرم ساختن آنان بپردازد.
وی همچنین برنده جوایزی همچون نشان جنگ میهنی، جایزه دولتی اتحاد شوروی، هنرمند مردمی جمهوری شوروی فدراتیو سوسیالیستی روسیه و جایزه هنرمند مردمی اتحاد جماهیر شوروی شده است.
الکساندر پتروف
الکساندر پتروف (۱۹۵۷) انیماتور، نقاش و کارگردان روس است. او که به‌واسطه آثار هنری بسیار باکیفیتش شناخته می‌شود یکی از مشاهیر برتر دنیای انیمیشن روسیه در جهان است. مشهورترین انیمیشن او که برخی از منتقدان از آن به‌عنوان یک اثر دیوانه‌وار یاد می‌کنند، انیمیشن کوتاه اقتباسی «پیرمرد و دریا» است که هر فریم آن به‌صورت نقاشی روی شیشه اجرا شده و در اصل هر فریم آن به‌تنهایی یک تابلوی نقاشی مستقل است. وی برنده جوایزی همچون جایزه اسکار بهترین انیمیشن کوتاه نیز شده است.
دان بلاث
دونالد ویرجیل بلاث (1937) کارگردان و انیماتور آمریکایی که با آثار مشهوری همچون «راز نیمح»، «یک داستان آمریکایی»، «آناستازیا» و «تایتان‌ای.ایی» شناخته می‌شود، فعالیت خود را از 1955 در استودیوی دیزنی آغاز کرد و درحال‌حاضر با داشتن 85 سال مشغول فعالیت روی آخرین پروژه خود یعنی «کنام اژدها» است.
او به‌جز کارگردانی، به‌عنوان انیماتور در آثار درخشان و مشهوری مانند «زیبای خفته»، «رابین هود» و «روباه و شکارچی» هنرنمایی کرده و البته کارگردان و تهیه‌کننده و انیماتور اولین بازی ویدئویی تعاملی یعنی «کنام اژدها» (Dragon’s Lair) نیز بوده است.
دید او و نوع روایت داستان‌ها در آثار وی سبب‌شده همزمان کودکان و بزرگسالان از دیدن آنها لذت ببرند و هیجان همراهی با داستان را تجربه کنند. بدون‌شک بلاث را می‌توانیم یکی از تاثیرگذارترین کارگردانان آثار انیمیشن معاصر بدانیم که الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان هم‌نسل و نسل‌های پس از خود شده است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
