دهمین دوره جوایز سالانه مستند انتخاب منتقدان (Critics' Choice Documentary Awards) در سالن ایدیسون بال‌روم نیویورک برگزار شد و مستند «همسایه بی‌نقص» ساخته گیتا گاندبیر با حکمرانی کامل، پنج جایزه اصلی را کسب کرد.

همزمان با نهمین سالگرد درگذشت توران میرهادی (۱۸ آبان)، مستند «یکی بود، یکّی نبود» که پرتره‌ای از زندگی و اندیشه‌های این متخصص تأثیرگذار آموزش و پرورش و ادبیات کودکان است، برای نخستین‌بار در سامانه هاشور اکران آنلاین شد.

فیلم مستند «دو خواهر» به کارگردانی فرحبخش فرهیدنیا و تهیه‌کنندگی یاسر طالبی و ستاره زارع، موفق به دریافت جایزه‌ تولید مشترک شبکه مستند الجزیره در رویداد بین‌المللی «توکیو داکس ۲۰۲۵» شد.

نخستین «کمپ سینمای مستند ایران» با دبیری مهدی قربانپور (کارگردان «زمناکو») و با هدف بازگرداندن سینما به سرچشمه‌ مشاهده و درک دوباره جهان در روزگاری که سرعت تولید محتوا غالب شده، برگزار می‌شود.

فیلم مستند «بریکولاژ» که پرتره‌ای از زندگی و جهان ذهنی نادر مشایخی، آهنگساز و رهبر ارکستر نام‌آشنای ایرانی است، اکنون به صورت آنلاین در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

مستند بلند «شگرد» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی جعفر صادقی، به بخش رسمی Girona Film Festival در کشور اسپانیا راه یافت.

مستند بلند «رویاباف و قاضی» ساخته حسام اسلامی، پس از حضور موفق در جشنواره‌های معتبری چون ایدفا (IDFA) و هات‌داکس (Hot Docs)، اولین اکران خود را به صورت آنلاین و از روز چهارشنبه ۱۴ آبان‌ماه ساعت ۱۷ آغاز می‌کند.

در نخستین موج نامزدی‌های فصل جوایز سینمایی ۲۰۲۵، فیلم «نبردی پس از دیگری» ساخته پل توماس اندرسن با کسب شش نامزدی از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی، رکورد سی و پنجمین دوره جوایز گاتهام را به ثبت رساند.

مستند نیمه‌بلند «رویای روژین» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی سروه علی ویسی، به سیزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کینو (Kinofest) روسیه راه یافت.

در مراسم بزرگداشت زنده‌یاد ناصر تقوایی و پس از نمایش مستند «پیش» (ساخته سال ۱۳۷۶)، مهوش شیخ‌الاسلامی و فرهاد ورهرام به تمجید از جزئی‌نگری و نظم این فیلمساز فقید پرداختند. مهوش شیخ‌الاسلامی از متانت و دقت تقوایی در پشت صحنه «دایی‌جان ناپلئون» سخن گفت و فرهاد ورهرام او را «بزرگ‌ترین عکاس ایران» نامید

فیلم مستند کوتاه «عاتقه» به کارگردانی مسعود دهنوی و محصول بنیاد فرهنگی روایت فتح، در ادامه موفقیت‌های بین‌المللی خود، موفق به کسب جایزه‌ی ویژه هیئت داوران از هجدهمین جشنواره بین‌المللی حقوق بشر «ENTRETODOS» برزیل شد.

مستند سینمایی «آواز باد» به کارگردانی سودابه بیضایی، بازیگر شناخته‌شده سینما، پس از اکران موفق در گروه هنر و تجربه و حضور در جشنواره‌های جهانی چون «داکا» و «زنان بیروت»، نمایش خود را در پلتفرم «هاشور» آغاز کرد. این فیلم داستان جست‌وجوی خویش توسط دختر جوانی به نام پگاه و آشنایی او با استاد طاهر یارویسی، نوازنده برجسته تنبور است.

مستند بلند «اوزاک یوللر» (راه‌های دور) به کارگردانی سارا خاکی و محمدرضا عینی، موفق به کسب جایزه معتبر نتپک (NETPAC) چهل و یکمین جشنواره فیلم ورشو شد. این فیلم که پیش‌تر برنده جایزه بزرگ هیئت داوران جشنواره ساندنس شده، روایتگر داستان زنی مدافع حقوق دیگران است که با موتور، در انتخابات روستایی دورافتاده در ایران رأی اهالی را جلب می‌کند.

بن استیلر در مستند جدید خود، «Stiller & Meara: Nothing Is Lost»، چهره‌ای صادقانه و عمیق از زندگی پدر و مادرش، جری استیلر و آن میرا، ارائه می‌دهد. این فیلم که از ۲۴ اکتبر در +Apple TV پخش می‌شود، نه تنها مسیری حرفه‌ای این زوج کمدی معروف دهه ۶۰ را مرور می‌کند، بلکه با استفاده از گنجینه‌ای از آرشیوهای خانوادگی، روایتی احساسی و نوستالژیک از ازدواج ۶۲ ساله و پرچالش آن‌ها به دست می‌دهد؛ عشقی که در برابر شهرت و تنش‌ها دوام آورد.

هیمن خالدی، کارگردان مستند «بال‌های آوازخوان» و برنده جایزه بهترین فیلم بخش آسیا از جشنواره بوسان، به دلیل امتناع سفارت سوییس از صدور ویزا نتوانست در این جشنواره حضور یابد. همچنین پرونده ویزای انگلستان او نیز کنسل شد و این مستند بدون حضور عوامل در بخش رقابتی مستند گریرسون جشنواره لندن به نمایش درآمد.

فیلم مستند بلند «۳۲ متر» به کارگردانی مرتضی اتابکی و محصول مشترک ایران، ترکیه و قطر، برای اولین نمایش جهانی خود در جشنواره IDFA ۲۰۲۵ انتخاب شد. این فیلم که روایتی انسانی از تلاش گروهی از زنان در جنوب ترکیه است، در بخش Luminous نمایش داده می‌شود و نامزد دریافت جایزه فیپرِشی و بهترین فیلم اول نیز هست.

تولید مستند «نارکیس» به کارگردانی زینب کریمی و تهیه‌کنندگی فاطمه احمدی، همزمان با روز جهانی نابینایان (روز عصای سفید) به پایان رسید و آماده حضور در جشنواره «سینماحقیقت» شد.

انجمن منتقدان آمریکا (Critics Choice Association) فهرست نامزدهای دهمین دوره جوایز مستند خود را اعلام کرد. در میان آن‌ها، مستندهای «Orwell: 2+2=5» و «The Perfect Neighbor» با بیشترین نامزدی در صدر قرار گرفته‌اند.

فستیوال بین‌المللی فیلم مستند آمستردام (IDFA) فهرست کامل رقابت‌های اصلی ۳۸مین دوره خود را اعلام کرد. این دوره که از ۱۳ تا ۲۳ نوامبر در آمستردام برگزار می‌شود، شامل نزدیک به ۲۵۰ فیلم از ۷۶ کشور است و با یک برنامه کوتاه‌ها افتتاح خواهد شد تا خلاقیت و تنوع آثار کوتاه مستند به نمایش گذاشته شود.

مستند «مشت‌زنی در رینگ ترجمه» به کارگردانی حنیف شهپرراد و تهیه‌کنندگی آریان عطارپور، با محوریت زندگی و آثار ذبیح‌الله منصوری، نویسنده و مترجم مشهور ایرانی، در مرحله تصحیح رنگ و صداگذاری قرار دارد. در این مستند بیوگرافی که بر اساس مصاحبه‌های اسماعیل جمشیدی روزنامه‌نگار ساخته شده، رضا بهبودی در نقش منصوری و امین قنبری در نقش جمشیدی به ایفای نقش پرداخته‌اند.

مستند «یل» با عنوان بین‌المللی «Yal-championship Untold» به کارگردانی امیراردلان زنجانی برای نمایش در سی‌وهفتمین جشنواره فیلم جی‌رونا (Girona Film Festival) اسپانیا انتخاب شد.

علی اسلامی، هنرمند و فیلم‌ساز ایرانی‌ـ‌هلندی، برنده‌ی نخستین جایزه «وندی گاتمن» جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (ایدفا) شد. این جایزه که به ارزش ۴۰ هزار یورو و در یادبود مدیر فقید بنیاد آموزش و فرهنگ هلند تأسیس شده است، به هنرمندانی اعطا می‌شود که در عرصه مستند یا رسانه‌های واقعیت مجازی (VR) با دیدگاهی نوآورانه فعالیت می‌کنند.

مستند بلند «کتیبه شیرین گیان» به نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی کیوان مهرگان، در نخستین حضور بین‌المللی خود به بخش مستند سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم خیرونا در اسپانیا راه یافت. این مستند به سرگذشت ترانه مشهور کردی «شیرین گیان» می‌پردازد. جشنواره خیرونا یک رویداد سالانه است که بر حمایت از استعدادها و آثار مستقل با ارزش هنری و انسانی تمرکز دارد.

مستند «ستار الکلاسیکو» ساخته هادی شریعتی، که پیش‌تر جایزه بهترین مستند ورزشی را از چهاردهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ورزشی ایران دریافت کرده بود، در تازه‌ترین حضور بین‌المللی خود به بخش مسابقه چهل و سومین جشنواره فیلم‌های ورزشی میلان راه یافت. این جشنواره از ۱۵ تا ۱۹ مهرماه در شهر میلان ایتالیا برگزار می‌شود.

مستند کوتاه «حبیب الله» به کارگردانی عدنان زندی و تهیه‌کنندگی گلناز حسینی و سینا ایوبی، موفق به کسب جایزه بهترین فیلم مستند از نهمین دوره جشنواره بین‌المللی Filmamed در ترکیه شد. این جایزه با عنوان «بوم شناسی: از ریشه تا فردا - باغ‌های هوسل»، به فیلمی اهدا شد که زندگی یک خواننده پیشکسوت فولکلور کُرد منطقه لیلاخ و چالش‌های او با افزایش سن را به تصویر می‌کشد.

مستند «هولاین در ایران» به کارگردانی هادی آفریده و تهیه‌کنندگی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، موفق به کسب جایزه Screen Tourism (گردشگری تصویری) از جشنواره بین‌المللی Travel Film Awards اسپانیا شد. این مستند که به بررسی سفر و آثار معماری هانس هولاین در ایران (به ویژه موزه آبگینه تهران) می‌پردازد، علاوه بر تندیس و دیپلم افتخار جشنواره، دعوتنامه‌ای نیز برای حضور کارگردان در کنگره فیلم و گردشگری اسپانیا ۲۰۲۶ دریافت کرد.

مستند «کارت قرمز» ساخته مهناز افضلی (بازیگر و مستندساز) که حدود ۲۰ سال پیش درباره پرونده جنجالی قتل لاله، همسر ناصر محمدخانی و اعدام شهلا جاهد (همسر موقت محمدخانی) ساخته شد، بالاخره پس از سال‌ها عدم صدور مجوز، یکشنبه ۶ مهرماه در عمارت «روبرو» به نمایش درآمد. افضلی در نشست پس از نمایش، ضمن رد ساخت فیلم به درخواست شهلا جاهد، هدف خود را "کارت قرمز به یک تفکر و فرهنگ" در جامعه دانست و نه صرفاً تمرکز بر بی‌گناهی متهم.

ستاد اطلاع‌رسانی چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، اسامی ۲۲ فیلم مستند پذیرفته شده در بخش ملی این رویداد را اعلام کرد. این جشنواره که با رویکرد «خِردمحوری و اندیشه‌ورزی» و به دبیری بهروز شعیبی برگزار می‌شود، از ۲۷ مهر تا ۲ آبان ۱۴۰۴ در پردیس سینمایی ایران‌مال تهران میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.

بسته فیلم‌های مستند «زن، دوربین، نگاه» که شامل سه اثر کوتاه با محوریت زنان و فرهنگ است، روز دوشنبه ۷ مهر در پردیس سینمایی چارسو رونمایی و اکران می‌شود. این بسته شامل مستندهای «مریم» (درباره مبارزات یک زن در جامعه مردسالار)، «سپندار: کوه مقدس» (روایت اسطوره‌های دماوند) و «فم فوتبال» (درباره تاریخچه فوتبال بانوان ایران) است که پس از اکران سینمایی، به صورت آنلاین در پلتفرم هاشور در دسترس قرار خواهند گرفت.

فیلم مستند بلند «بال‌های آوازخوان» ساخته هیمن خالدی، در بخش رقابتی «Wide Angle» بیست و پنجمین جشنواره فیلم بوسان، موفق به کسب جایزه معتبر «Mecenat Award» شد. این مستند که محصول مشترک ایران، گرجستان و بلژیک است، روایتگر مواجهه سه زوج در روستای دره‌تفی مریوان با مسئله مهاجرت و همزیستی کم‌نظیر انسان‌ها و لک‌لک‌ها است.

سی و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (ایدفا)، با اعلام بخشی از فیلم‌های راه‌یافته به این رویداد، نام «جان که می‌دادم» ساخته مشترک محمدرضا فرزاد و پگاه آهنگرانی را در بخش رقابتی مستندهای کوتاه خود قرار داد. همچنین، مستندهای «اوزاک یوللر» و «نقطه گری» نیز در بخش بهترین‌های جشنواره‌ها به نمایش در خواهند آمد.

مستند اقتباسی «دستگیری پرستار قاتل»، محصول ۲۰۲۲ انگلستان، یکشنبه ۳۰ شهریور در قالب صد و نهمین برنامه «مستنداتِ یکشنبه» در خانه هنرمندان ایران به نمایش درمی‌آید. پس از اکران، زهرا مشتاق، منتقد سینما، درباره این فیلم صحبت خواهد کرد.

فیلم مستند بلند «بال‌های آوازخوان» به نویسندگی و کارگردانی هیمن خالدی، موفق به راهیابی به بخش مسابقه آثار مستند بیست و یکمین جشنواره فیلم زوریخ و شصت و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم لندن (BfI) شد. این موفقیت در ادامه حضور بین‌المللی این مستند پس از پذیرفته شدن در جشنواره فیلم بوسان است.

در پی درگذشت جورجیو آرمانی، طراح اسطوره‌ای مد ایتالیایی، مستند کوتاه «Made in Milan» ساخته مارتین اسکورسیزی، توجه دوباره‌ای را به خود جلب کرده است. این فیلم، که پنج سال پیش از همکاری مشهور این دو در فیلم «کازینو» ساخته شد، اکنون به عنوان یک یادبود زیبا و عمیق از جهان و شخصیت کاریزماتیک آرمانی مورد توجه قرار گرفته است.

مستند «آرش در قلمرو ما» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی فرهاد ورهرام، مراحل فیلمبرداری خود را به پایان رسانده و وارد مرحله تدوین شده است. این مستند تجربی به بررسی داستان آرش کمانگیر با نگاهی نو و استفاده از المان‌های انتزاعی می‌پردازد.

نادر طریقت، تهیه‌کننده و کارگردان سینما، در گفتگو با خبرگزاری مهر، از آماده شدن دو پروژه جدید خود خبر داد: یک فیلم سینمایی اجتماعی و یک مستند تاریخی که تولید آن ۲۵ سال به طول انجامیده است.

مستند «حبیب الله» به کارگردانی عدنان زندی، جایزه بهترین فیلم مستند را از ششمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوبانی در آلمان کسب کرد. این جشنواره یک پلتفرم فرهنگی مستقل است که بر صداهای سینمایی جوامع و مناطق کمتر شناخته‌شده تمرکز دارد.

موزه سینمای ایران روز دوشنبه ۲۴ شهریور، مجموعه فیلم‌هایی از کامران شیردل، مستندساز فقید ایرانی، را در سالن فردوس به نمایش می‌گذارد. این برنامه با هدف گرامیداشت آثار این فیلمساز و با رویکردی تحلیلی به سینمای مستند ایران برگزار می‌شود.

مهلت ارسال آثار به نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» تا پایان وقت اداری روز دوشنبه، ۳۱ شهریور تمدید شد. سامانه دریافت آثار از اول مهر ماه بسته خواهد شد و پس از آن هیچ اثری پذیرفته نمی‌شود.

علیرضا دهقان، کارگردان مستند پرمخاطب «ایساتیس»، در گفت‌وگو با ایسنا، به تحلیل سازوکار اکران در گروه سینمایی «هنر و تجربه» پرداخت. او ضمن اشاره به نقاط قوت این گروه، هشدار داد که بدون حمایت کافی و تغییرات بنیادین، «هنر و تجربه» روز به روز به حاشیه رانده خواهد شد.

مستند «شگرد»، برنده سیمرغ بلورین بهترین مستند جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۳، همزمان با مسابقات جهانی کشتی، روز یکشنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۴ در سینما بهمن تهران به نمایش درمی‌آید. این اکران به صورت ویژه برای دانش‌آموزان رشته علوم انسانی در نظر گرفته شده است.

در ادامه برنامه‌های سینماتک موزه هنرهای معاصر تهران و همزمان با نمایشگاه «به گزارش زنان»، سه مستند درباره منصوره حسینی، پری‌یوش گنجی و بهجت صدر به نمایش درمی‌آید. این فیلم‌ها که بخشی از مجموعه «پیشگامان نقاشی نوین ایران» هستند، نقش هنرمندان زن را در روند نوگرایی نقاشی ایران به تصویر می‌کشند.

یازدهمین جشنواره بین‌المللی مستند «درخت زردآلو» در کشور ارمنستان با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان داد. در این رویداد که با نمایش ۲۰ مستند از ۱۷ کشور برگزار شد، مستند کوتاه «کارون، بلندترین رود ایران» موفق به کسب جایزه اصلی جشنواره شد.

فیلم مستند «من جلال آل‌احمد هستم» به کارگردانی علی اکبری، روز سه‌شنبه، ۱۸ شهریورماه ۱۴۰۴ در فرهنگسرای اندیشه رونمایی و نقد و بررسی می‌شود. این مستند ۶۰ دقیقه‌ای به سال‌های پایانی و پرالتهاب زندگی جلال آل‌احمد می‌پردازد و وجوه سیاسی و اجتماعی این شخصیت را بررسی می‌کند.

مستند کوتاه «بچه سوم» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سرنا امینی، موفق به دریافت جایزه بهترین مستند کوتاه از بیست‌وهفتمین دوره جشنواره بین‌المللی سایدواک (Sidewalk Film Festival) در آمریکا شد. این فیلم پیش از این نیز در جشنواره سینماحقیقت نامزد دریافت دو جایزه شده بود.

مستند برنده جایزه «اِلنا» ساخته پترا کوستا، یکشنبه، ۱۶ شهریورماه در قالب برنامه «مستندات یکشنبه» در خانه هنرمندان ایران روی پرده می‌رود. این فیلم محصول سال ۲۰۱۲ که روایتی از زندگی یک دختر جوان برزیلی در جست‌وجوی رویای بازیگری است، با نقد و بررسی محمدجواد فراهانی و پوریا نوری همراه خواهد بود.

مهلت ثبت‌نام و ارسال آثار به نهمین جشنواره تلویزیونی مستند، که پیش از این ۱۰ شهریورماه اعلام شده بود، تا ۳۰ شهریورماه تمدید شد. این جشنواره به دبیری حسین زارع‌زاده در پنج بخش اصلی شامل «فیلم مستند»، «مجموعه مستند»، «عکس مستند»، «مستندنگاری» و «گزارش مستند تصویری خبری» برگزار می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند آثار خود را از طریق وب‌سایت جشنواره ارسال کنند.

مستند «موسیو مارکف»، به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهوش شیخ‌الاسلامی، به صورت اختصاصی در پلتفرم «هاشور» منتشر شد. این مستند، پرتره‌ای از نیکلای مارکوف، معمار روسی است که نقش مهمی در معماری نوین ایران در دوران پهلوی داشته و از طریق خاطرات کارگردان، سفری در میان آثار ماندگار او را به تصویر می‌کشد.

فیلم مستند بلند «بال‌های آوازخوان» به کارگردانی هیمن خالدی، برای نخستین نمایش جهانی خود به بخش مسابقه سی‌امین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم بوسان راه یافت. این فیلم که محصول مشترک ایران، گرجستان و بلژیک است، در روستای دره‌تفی کردستان فیلم‌برداری شده و روایتی انسانی از مهاجرت و همزیستی انسان و طبیعت را به تصویر می‌کشد.

فیلم مستند «لعبت‌باز» به کارگردانی پوریا نوری، به جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی «شارلویل مزیر» در فرانسه راه یافت. این مستند که روایتی از کوشش‌های سیاوش ستاری برای احیای هنر خیمه‌شب‌بازی است، همزمان با روز جهانی صلح در این جشنواره به نمایش درخواهد آمد.