سی و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (ایدفا)، با اعلام بخشی از فیلم‌های راه‌یافته به این رویداد، نام «جان که می‌دادم» ساخته مشترک محمدرضا فرزاد و پگاه آهنگرانی را در بخش رقابتی مستندهای کوتاه خود قرار داد. همچنین، مستندهای «اوزاک یوللر» و «نقطه گری» نیز در بخش بهترین‌های جشنواره‌ها به نمایش در خواهند آمد.

مستند اقتباسی «دستگیری پرستار قاتل»، محصول ۲۰۲۲ انگلستان، یکشنبه ۳۰ شهریور در قالب صد و نهمین برنامه «مستنداتِ یکشنبه» در خانه هنرمندان ایران به نمایش درمی‌آید. پس از اکران، زهرا مشتاق، منتقد سینما، درباره این فیلم صحبت خواهد کرد.

فیلم مستند بلند «بال‌های آوازخوان» به نویسندگی و کارگردانی هیمن خالدی، موفق به راهیابی به بخش مسابقه آثار مستند بیست و یکمین جشنواره فیلم زوریخ و شصت و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم لندن (BfI) شد. این موفقیت در ادامه حضور بین‌المللی این مستند پس از پذیرفته شدن در جشنواره فیلم بوسان است.

در پی درگذشت جورجیو آرمانی، طراح اسطوره‌ای مد ایتالیایی، مستند کوتاه «Made in Milan» ساخته مارتین اسکورسیزی، توجه دوباره‌ای را به خود جلب کرده است. این فیلم، که پنج سال پیش از همکاری مشهور این دو در فیلم «کازینو» ساخته شد، اکنون به عنوان یک یادبود زیبا و عمیق از جهان و شخصیت کاریزماتیک آرمانی مورد توجه قرار گرفته است.

مستند «آرش در قلمرو ما» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی فرهاد ورهرام، مراحل فیلمبرداری خود را به پایان رسانده و وارد مرحله تدوین شده است. این مستند تجربی به بررسی داستان آرش کمانگیر با نگاهی نو و استفاده از المان‌های انتزاعی می‌پردازد.

نادر طریقت، تهیه‌کننده و کارگردان سینما، در گفتگو با خبرگزاری مهر، از آماده شدن دو پروژه جدید خود خبر داد: یک فیلم سینمایی اجتماعی و یک مستند تاریخی که تولید آن ۲۵ سال به طول انجامیده است.

مستند «حبیب الله» به کارگردانی عدنان زندی، جایزه بهترین فیلم مستند را از ششمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوبانی در آلمان کسب کرد. این جشنواره یک پلتفرم فرهنگی مستقل است که بر صداهای سینمایی جوامع و مناطق کمتر شناخته‌شده تمرکز دارد.

موزه سینمای ایران روز دوشنبه ۲۴ شهریور، مجموعه فیلم‌هایی از کامران شیردل، مستندساز فقید ایرانی، را در سالن فردوس به نمایش می‌گذارد. این برنامه با هدف گرامیداشت آثار این فیلمساز و با رویکردی تحلیلی به سینمای مستند ایران برگزار می‌شود.

مهلت ارسال آثار به نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» تا پایان وقت اداری روز دوشنبه، ۳۱ شهریور تمدید شد. سامانه دریافت آثار از اول مهر ماه بسته خواهد شد و پس از آن هیچ اثری پذیرفته نمی‌شود.

علیرضا دهقان، کارگردان مستند پرمخاطب «ایساتیس»، در گفت‌وگو با ایسنا، به تحلیل سازوکار اکران در گروه سینمایی «هنر و تجربه» پرداخت. او ضمن اشاره به نقاط قوت این گروه، هشدار داد که بدون حمایت کافی و تغییرات بنیادین، «هنر و تجربه» روز به روز به حاشیه رانده خواهد شد.

مستند «شگرد»، برنده سیمرغ بلورین بهترین مستند جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۳، همزمان با مسابقات جهانی کشتی، روز یکشنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۴ در سینما بهمن تهران به نمایش درمی‌آید. این اکران به صورت ویژه برای دانش‌آموزان رشته علوم انسانی در نظر گرفته شده است.

در ادامه برنامه‌های سینماتک موزه هنرهای معاصر تهران و همزمان با نمایشگاه «به گزارش زنان»، سه مستند درباره منصوره حسینی، پری‌یوش گنجی و بهجت صدر به نمایش درمی‌آید. این فیلم‌ها که بخشی از مجموعه «پیشگامان نقاشی نوین ایران» هستند، نقش هنرمندان زن را در روند نوگرایی نقاشی ایران به تصویر می‌کشند.

یازدهمین جشنواره بین‌المللی مستند «درخت زردآلو» در کشور ارمنستان با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان داد. در این رویداد که با نمایش ۲۰ مستند از ۱۷ کشور برگزار شد، مستند کوتاه «کارون، بلندترین رود ایران» موفق به کسب جایزه اصلی جشنواره شد.

فیلم مستند «من جلال آل‌احمد هستم» به کارگردانی علی اکبری، روز سه‌شنبه، ۱۸ شهریورماه ۱۴۰۴ در فرهنگسرای اندیشه رونمایی و نقد و بررسی می‌شود. این مستند ۶۰ دقیقه‌ای به سال‌های پایانی و پرالتهاب زندگی جلال آل‌احمد می‌پردازد و وجوه سیاسی و اجتماعی این شخصیت را بررسی می‌کند.

مستند کوتاه «بچه سوم» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سرنا امینی، موفق به دریافت جایزه بهترین مستند کوتاه از بیست‌وهفتمین دوره جشنواره بین‌المللی سایدواک (Sidewalk Film Festival) در آمریکا شد. این فیلم پیش از این نیز در جشنواره سینماحقیقت نامزد دریافت دو جایزه شده بود.

مستند برنده جایزه «اِلنا» ساخته پترا کوستا، یکشنبه، ۱۶ شهریورماه در قالب برنامه «مستندات یکشنبه» در خانه هنرمندان ایران روی پرده می‌رود. این فیلم محصول سال ۲۰۱۲ که روایتی از زندگی یک دختر جوان برزیلی در جست‌وجوی رویای بازیگری است، با نقد و بررسی محمدجواد فراهانی و پوریا نوری همراه خواهد بود.

مهلت ثبت‌نام و ارسال آثار به نهمین جشنواره تلویزیونی مستند، که پیش از این ۱۰ شهریورماه اعلام شده بود، تا ۳۰ شهریورماه تمدید شد. این جشنواره به دبیری حسین زارع‌زاده در پنج بخش اصلی شامل «فیلم مستند»، «مجموعه مستند»، «عکس مستند»، «مستندنگاری» و «گزارش مستند تصویری خبری» برگزار می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند آثار خود را از طریق وب‌سایت جشنواره ارسال کنند.

مستند «موسیو مارکف»، به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهوش شیخ‌الاسلامی، به صورت اختصاصی در پلتفرم «هاشور» منتشر شد. این مستند، پرتره‌ای از نیکلای مارکوف، معمار روسی است که نقش مهمی در معماری نوین ایران در دوران پهلوی داشته و از طریق خاطرات کارگردان، سفری در میان آثار ماندگار او را به تصویر می‌کشد.

فیلم مستند بلند «بال‌های آوازخوان» به کارگردانی هیمن خالدی، برای نخستین نمایش جهانی خود به بخش مسابقه سی‌امین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم بوسان راه یافت. این فیلم که محصول مشترک ایران، گرجستان و بلژیک است، در روستای دره‌تفی کردستان فیلم‌برداری شده و روایتی انسانی از مهاجرت و همزیستی انسان و طبیعت را به تصویر می‌کشد.

فیلم مستند «لعبت‌باز» به کارگردانی پوریا نوری، به جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی «شارلویل مزیر» در فرانسه راه یافت. این مستند که روایتی از کوشش‌های سیاوش ستاری برای احیای هنر خیمه‌شب‌بازی است، همزمان با روز جهانی صلح در این جشنواره به نمایش درخواهد آمد.

مستند کوتاه «صورتگر» به کارگردانی رامین حسین‌پور، پس از کسب سه جایزه از جشنواره Impact DOCS آمریکا، به عنوان نامزد رسمی جشنواره بین‌المللی نالیوود تورنتو معرفی شد. این فیلم که روایتی از زندگی مولانا و شمس تبریزی است، قرار است جمعه، ۱۴ شهریور ۱۴۰۴، در این رویداد معتبر سینمایی اکران شود.

مستند «بوم ایرانی» به کارگردانی محمد مقدم و تهیه‌کنندگی فرزاد توحیدی، درباره تاریخچه و اهمیت کشتی‌های سنتی بوم در جنوب ایران است. این فیلم که به تلاش محققان برای ثبت جهانی این کشتی‌ها در یونسکو می‌پردازد، از امروز در پلتفرم «هاشور» به صورت آنلاین اکران می‌شود.

مستند کوتاه «گاهی عشق کافیست» به کارگردانی الهام آقالری، که زندگی اولین زوج سندروم داون در ایران را به تصویر می‌کشد، آماده نمایش و پخش جهانی شد. این مستند که حاصل پژوهشی دقیق است، به زودی توسط یک شرکت پخش بین‌المللی عرضه خواهد شد.

مستند «زیر درخت لور» به کارگردانی معین کریم‌الدینی و تهیه‌کنندگی مهدی قربان‌پور، آخرین مراحل فنی خود را پشت سر می‌گذارد. این فیلم که داستان مهاجرت پدری به جزیره کیش برای ساختن زندگی بهتر را روایت می‌کند، تابستان گذشته فیلمبرداری شد.

مستند «چیزی در این قفس خالی» به کارگردانی محمد کیاسالار و تهیه‌کنندگی اُرُد عطارپور، سه‌شنبه چهارم شهریور در سالن فردوس موزه سینما به نمایش در می‌آید. این فیلم با الهام از رابطه ونسان ونگوگ با پزشکش، به بررسی نقش هنر در ارتقای همدلی در حرفه پزشکی می‌پردازد.

مستند «My Undesirable Friends: Part One – Last Air in Moscow» ساخته «Julia Loktev» روایت تلاش روزنامه‌نگاران مستقل روسی است که با وجود برچسب «عوامل خارجی» و تهدید زندان، به انتشار حقیقت ادامه دادند. این فیلم که در نیویورک اکران شده، تصویری تکان‌دهنده از فروپاشی رسانه‌های مستقل روسیه و آغاز تبعید اجباری روزنامه‌نگاران پس از حمله نظامی به اوکراین ارائه می‌دهد.

امیرحسین اسیوند، مستندساز، از پایان تدوین مستند «یار مهربان» خبر داد. این فیلم که روایتی نوستالژیک از مردی است که با کتابخانه سیار به روستاهای چهارمحال و بختیاری کتاب و فیلم می‌برد، برای نمایش در جشنواره «سینماحقیقت» و سایر رویدادهای داخلی و خارجی آماده شده است.

فیلمبرداری مستند «ژرفاب» به کارگردانی محمد زارع و تهیه‌کنندگی علی‌اکبر شفیعی به پایان رسید. این مستند که با روایت رحیم نوروزی همراه است، به بررسی ابعاد پنهان و کمتر دیده‌شده‌ بحران آب در ایران می‌پردازد.

فیلم مستند کوتاه «عاتقه»، محصول بنیاد فرهنگی روایت فتح، موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم مستند کوتاه از بیست و ششمین جشنواره فیلم لوکانیا (LFF) ایتالیا شد. این فیلم که روایتگر زندگی زنی در لبنان است، در بیانیه داوران به عنوان تصویری شجاعانه و تأثیرگذار از مقاومت در برابر بمباران‌ها ستایش شده است.

مستند بلند «بنز ایرانی» به کارگردانی رضا استادی، سرانجام پس از نمایش در جشنواره «سینماحقیقت»، به صورت آنلاین در پلتفرم فیلیمو اکران شد. این فیلم که با نگاهی طنزآمیز به تاریخچه خودروی بنز در ایران، به بررسی تحولات سیاسی و اقتصادی کشور می‌پردازد، توسط مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی تولید شده است.

مستند «فاطمی» به کارگردانی امیرحسین سیاح و فرشاد عسگری‌کیا، که به زندگی و مبارزات شهید دکتر حسین فاطمی می‌پردازد، از تاریخ پنجم شهریور در سینماهای منتخب گروه هنر و تجربه اکران می‌شود. مراسم رونمایی و اکران افتتاحیه این فیلم، هم‌زمان با سالروز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در پردیس سینمایی چارسو برگزار خواهد شد.

موزه هنرهای معاصر تهران برنامه‌ای ویژه برای نمایش سه فیلم مستند ترتیب داده است که به زندگی و آثار سه هنرمند زن ایرانی می‌پردازند. این برنامه شامل آثاری از خسرو سینایی و مریم نوابی‌نژاد است و حضور در آن برای عموم علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.

سید احسان عمادی، کارگردان مستند تاریخی «فرار از قصر»، در گفت‌وگویی، جزئیات روند تولید این اثر را که به فرار اعضای حزب توده از زندان قصر در دهه ۲۰ می‌پردازد، تشریح کرد. او از پژوهشی پنج‌ساله و پرحاشیه و نیز چالش‌های فیلمبرداری و اکران این مستند سخن گفت.

آکادمی فیلم و تلویزیون جمهوری چک، مستند جسورانه «من همه آنچه می‌خواهم نیستم» ساخته کلارا تاسوفسکا را به‌عنوان نماینده رسمی خود برای رقابت در بخش بهترین فیلم بین‌المللی نود و هشتمین دوره جوایز اسکار (2026) انتخاب کرد. این فیلم که پیش از این در جشنواره برلین تحسین شده بود و جایزه «شیر چک» را نیز کسب کرده، به زندگی و آثار لیبوشه یارکوویاکووا، عکاسی می‌پردازد که مسیر پرفراز و نشیب او از پراگ کمونیستی تا دنیای عکاسی مد در توکیو را به تصویر می‌کشد.

مستند «دیدن و بودن» به کارگردانی علی شیلاندری، با محوریت زندگی و فعالیت‌های مریم زندی، عکاس شناخته‌شده ایرانی، روز یکشنبه ۱۹ مرداد ماه ساعت ۱۶ در سالن سینماتک موزه هنرهای معاصر تهران اکران خواهد شد. ورود برای عموم علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.

مستند تحسین‌شده «خانواده خلج» که روایتی از تلاش‌های یک زن کارآفرین برای غلبه بر مشکلات مالی ناشی از راه‌اندازی یک مرغ‌داری است، از روز چهارشنبه ۱۵ مردادماه به صورت آنلاین در پلتفرم «هاشور» اکران خواهد شد. این فیلم که بر اساس یک پرونده واقعی ساخته شده، پیش از این در هفدهمین جشنواره «سینماحقیقت» موفق به دریافت جایزه بهترین کارگردانی فیلم بلند شده و نامزد چندین بخش دیگر از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند نیز بود.

مستند «تورا!» ساخته کودی جرت، نه‌تنها ادای دینی به یکی از بزرگ‌ترین آیکون‌های «B-Movie»، تورا ساتانا، است؛ بلکه در سفری احساسی و گاه تکان‌دهنده، چهره‌ای انسانی و کمتر دیده‌شده از او را نمایان می‌سازد. این مستند که هم‌زمان با شصتمین سالگرد فیلم کالت Faster Pussycat! Kill! Kill! اکران می‌شود، در لایه‌هایی عمیق‌تر از تصویر زن زیبارو و خشنِ روی پرده، واقعیت‌های تلخ دوران کودکی، زندگی شخصی پرچالش و نقش مهم او در فرهنگ عامه و جنبش‌های اجتماعی را روایت می‌کند.

مستند ناصر تقوایی، «باغ بهشت»، اثری ناتمام در ستایش فرش ایرانی است که پس از نیم قرن از گنجینه فیلمخانه ملی ایران رونمایی شد. این فیلم که به دلیل کارشکنی‌ها نیمه‌کاره ماند، حالا بخش‌هایی از آن برای اولین بار منتشر شده است.

فراخوان نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» با اضافه شدن سه بخش رقابتی جدید «ایران»، «فیلم‌های دانشجویی» و «مسابقه عکس نگاه مستند»، منتشر شد. علاقه‌مندان می‌توانند آثار خود را از اول مرداد تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۴ برای حضور در این جشنواره ثبت کنند.

مرتضی پایه‌شناس، مستندساز و رئیس هیات‌مدیره انجمن مستندسازان سینمای ایران، در نامه‌ای سرگشاده و صریح به رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، از بی‌توجهی، عدم پاسخگویی و تداوم سیاست‌های تک‌صدایی در مدیریت سینما به شدت انتقاد کرده است.

فیلم مستند «میراث باد» به کارگردانی نسیم سهیلی، موفق به کسب جایزه بهترین فیلم بخش انسان‌شناسی از چهل و یکمین دوره جشنواره بین‌المللی Asolo Art ایتالیا شد. این فیلم که داستان آخرین آسیاب‌بان سنتی ایران را روایت می‌کند، به دلیل تصاویر باشکوه و تأکید بر حفظ میراث فرهنگی، مورد تحسین هیئت داوران این جشنواره معتبر قرار گرفت.

«فصول» ساخته مورن فازندیرو، مستندی هنری و تجربی است که با نگاهی شاعرانه و چندلایه به تاریخ و مردم منطقه آلنتژو پرتغال می‌پردازد. فیلم در جشنواره لوکارنو ۲۰۲۵ رقابت می‌کند و حق پخش جهانی‌اش توسط Square Eyes خریداری شده است.

مستند جدید گروه مشهور «Oasis» با عنوان Oasisdefinitely به دلیل هشدارهای محتوایی صادرشده از سوی هیئت رده‌بندی فیلم بریتانیا (BBFC) با واکنش رسانه‌های محافظه‌کار مواجه شده است. این مستند که همزمان با تور جدید گروه منتشر شده، به دلیل نمایش استعمال دخانیات، مصرف الکل و اشاره به مواد مخدر، رده‌بندی سنی ۱۵ دریافت کرده است.

محمد حمیدی‌مقدم، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، با حکم رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، برای هفتمین دوره متوالی به عنوان دبیر نوزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم «سینما حقیقت» منصوب شد.

مستند «قوی‌دل» به کارگردانی علی فراهانی صدر، پس از موفقیت در جشنواره «سینماحقیقت» و دریافت سیمرغ بلورین بهترین مستند جشنواره فیلم فجر، حالا با اکران آنلاین در پلتفرم هاشور، در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. این فیلم روایت‌گر تلاش پدری برای احقاق حقوق بیماران آسیب‌دیده از خون‌های آلوده وارداتی است.

مستند «Just Kids» در دل یکی از ملتهب‌ترین موضوعات اجتماعی روز آمریکا فرو می‌رود: حق دسترسی نوجوانان ترنس به مراقبت‌های پزشکی. این فیلم با روایتی انسانی و بی‌واسطه، از خلال زندگی سه نوجوان در ایالت‌های محافظه‌کار، تصویری عمیق از تأثیرات قوانین سخت‌گیرانه بر جسم و روان این نسل آسیب‌پذیر ترسیم می‌کند.

با توجه به شرایط بحرانی ناشی از جنگ، مهلت ثبت‌نام و ارسال آثار به پانزدهمین دوره جوایز آکادمی فیلم کوتاه ایران (ایسفا) تا تاریخ ۱۵ تیر ۱۴۰۴ تمدید شد.

چهارمین اکران پلتفرم درمیانه به نمایش و تحلیل آثار بهزاد نعلبندی اختصاص دارد. در این برنامه، دو مستند انیمیشن «کاغذ پاره‌ها» و «آنیتا؛ گمشده در اخبار»، که با تکنیک استاپ‌موشن کاغذی و مقوایی ساخته شده و جوایز متعددی را در جشنواره‌های داخلی و خارجی کسب کرده‌اند، در خانه هنرمندان ایران اکران و مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

مستند «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفت‌وگو»، ساخته امید نجوان، نه تنها روایتی صمیمی از «هیچکاک ایران»، ساموئل خاچیکیان است، بلکه به مرثیه‌ای تلخ برای مسیری دشوار در اکران سینمای مستقل ایران بدل شده است. این مستند ۸۳ دقیقه‌ای که هم‌اکنون اکران آنلاین آن در سایت «هاشور» ادامه دارد، حکایتی از گوشه‌نشینی و بی‌مهری‌ها نسبت به آثار هنری اصیل در هیاهوی سینمای امروز را بازگو می‌کند.

فیلم مستند «پنوسر» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی حسین فتاحی، موفق به کسب تندیس و جایزه بهترین مستند از نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم زیگموند ویلموش مجارستان شد. این فیلم روایتی شاعرانه از زندگی یک چوپان نقاش در طبیعت سوادکوه مازندران است.