مستند «آخرین کوسه نهنگ» به کارگردانی رامتین بالف، برنده دیپلم افتخار بخش مستند چهل و دومین جشنواره فیلم فجر شد. این مستند پیش از این نیز در جشنواره سینما حقیقت حضور داشت و ضمن نامزد شدن در 5 بخش موسیقی، تصویربرداری، صداگذاری، تهیه‌کنندگی و آرا مردمی، در دو رشته موسیقی و تصویربرداری، تندیس فیروزه‌ای این جشنواره را دریافت کرد.
مستند 70 دقیقه‌ای «آخرین کوسه نهنگ» در ارتباط با حوزه محیط زیست دریایی خلیج‌فارس است و در خلیج‌فارس، جزایر بوشهر و خارک فیلمبرداری شده است. فضای سورئال این اثر در عین بیان حرف‌های جدی درباره آلودگی‌های دریایی یکی از نکات قابل توجه این مستند است.
بالف با اشاره به فضای سورئال فیلم خود گفت: این مستند داستان زندگی یک کوسه نهنگ است که به دنبال عشق خود در دریا می‌گردد و سرگردان است. او در این مسیر در بزنگاه‌ها و لحظاتی قرار می‌گیرد تا شاهد آلوده شدن دریا توسط انسان باشد. انتخاب نوعی روایت سورئال برای بیان این موضوع به واسطه نوع نگاهم به موضوعات مختلف رخ داده است. همیشه سعی کردم در مستندهایم نوعی نگاه خلاقانه و هنری به موضوعات داشته باشم و به دنبال راه‌های ساده برای بیان حرف‌هایم نمی‌گردم. بحث اصلی این مستند، دخالت انسان در طبیعت و آلوده کردن آن است.
وی ادامه داد: برای بیان چنین موضوعی می‌شد سراغ قالب‌های مختلفی رفت اما من دوست داشتم با نگاهی خلاقانه و هنری چنین موضوع تلخی را روایت کنم. باید دقت داشت که یک مستند از دو جنبه قابل بررسی است؛ یکی ارزش تاریخی و سندیت آن است و دیگری ساختمان هنری آن. من معتقدم که علاوه بر توجه به سندیت مستند، برخورداری آن از «هنر» به آن مستند مانایی می‌دهد. البته میزان استقبال مخاطبان از قالب‌های مختلفی که می‌شد این موضوع را روایت کرد به تفاوت ذائقه‌شان برمی‌گردد.
این مستندساز درباره انتخاب «کوسه نهنگ» برای روایت آلودگی‌های زیست محیطی در فیلم خود توضیح داد: کوسه نهنگ ترکیبی از کوسه و نهنگ است و به دلیل صید بی‌رویه آن در دنیا، تبدیل به یکی از گونه‌های در حال انقراض شده است. روغنی از بدن این موجود آبزی می‌گیرند که یکی از مواد اولیه برای ساخت لوازم آرایشی به شمار می‌رود و همین موضوع جذابیت صید آن را به شدت بالا برده است. انتخاب آن از این جهت بود که اولا به خطر انقراض آن اشاره‌ای داشته باشم و بقیه را از این خطر بزرگ آگاه کنم و دوم آنکه می‌خواستم این آخرین بازمانده‌ها از موجودات دریایی را به عنوان نمادی از دیگر آبزیان که به واسطه آلودگی‌های دریایی جانشان در خطر است، در یک روایت شاعرانه به تصویر بکشم.
کارگردان مستند «آخرین کوسه نهنگ» با اشاره به زیرمتن فیلم خود گفت: امیدوارم تفکر و نگاهی که در این فیلم مستند وجود دارد، در گنجه‌ها خاک نخورد. هدف من از ساخت مستند آخرین کوسه نهنگ این بود که بگویم که طبیعت احتیاج دارد که ترمیمش کنیم. انسان‌ها طبیعت را بسیار اذیت کردند و اکنون باید ضمن بازنگری در نگاه خودمان به طبیعت، آن را ترمیم کنیم.
وی با تاکید بر اینکه برای تصویربرداری این فیلم بیش از 6 سال زمان گذاشته است، گفت: در این مستند هم تصویربرداری دریایی در اعماق خلیج فارس داریم و هم از تصویربرداری هوایی کمک گرفته شده است. علاوه بر این، تصاویری از آب‌های خلیج فارس در مرزهای آبی ایران به ویژه جزیره خارک، بوشهر و سکوهای نفتی مستقر در این مناطق داریم. البته برای تصویربرداری بخشی از این مستند مجبور شدیم از مرزهای آبی کشورمان نیز گذر کرده و وارد آب‌های بین‌المللی و عربستان شویم. تحقیق و پژوهش بر روی این موضوع نیز از حدود 10 سال پیش آغاز شد.
بالف درباره خطر مهمی که آبزیان را تهدید می‌کند و در این مستند روایت کرده، گفت: در این مستند تلاش کردم به دریا شخصیت بدهم و آن را به عنوان یک مادر درنظر بگیرم که جمع زیادی از مخلوقات خداوند را در دل خود جای داده است. این مادر، به واسطه فعالیت‌های مخرب انسان‌ها در خطر بزرگی قرار دارد و متأسفانه انسان‌ها هیچ گونه تعهد و احساس مسئولیتی نسبت به آن ندارند و فقط می‌خواهند از آن بهره‌برداری کنند. البته قربانی این عدم احساس مسئولیت خود ما هستیم. اگر دریا آلوده و نابود شود، صیادان، آبزیان کمتری صید می‌کنند و بخش مهمی از منابع غذایی دنیا از دست می‌رود. علاوه براین، ماهیان و آبزیانی که صید می‌شوند، نفت خورده و سرطان‌زا هستند و سلامتی انسان‌ها را در خطر بزرگی قرار می‌دهند. فراموش نکنید که سالیانه بخش مهمی از آب‌های خلیج فارس، توسط کشورهایی که به آن دسترسی دارند، تحت تاثیر آلودگی دریایی قرار می‌گیرد و آنها پسماندهای نفتی را به دریا می‌ریزند.
او در پاسخ به سوالی درباره اینکه چه قدر به ذائقه داوران برای برگزیده شدن در جشنواره‌ها توجه داشته گفت: در ساخت مستند، خیلی به داوران فکر نمی‌کنم. در حقیقت برای ذائقه آنان فیلم نمی‌سازم، بلکه آن چیزی را می‌سازم که دوستش دارم. من در جشنواره‌ها حضور پیدا می‌کنم اما اساساً اعتقادی به جشنواره‌ها ندارم. پیش از ساخت فیلم «آخرین کوسه نهنگ»، فیلم مستند رودخانه لیان در جشنواره فجر داشتم که در آن زمان بهترین فیلم جشنواره شد.
کارگردان فیلم مستند رودخانه لیان ضمن انتقاد از سیاستگذاری در جشنواره فیلم فجر، از بی‌توجهی‌ها به این بخش از سینما گلایه کرد و گفت: فکر می‌کنم سیاستگذاران جشنواره فیلم فجر، باید تکلیف خود را روشن کنند و بگویند که بالاخره می‌خواهند مستند را در جشن سینمای ایران درنظر داشته باشند یا خیر؟ باید از آنها پرسید که آیا سینمای مستند برای آنها اهمیت دارد یا خیر؟ اتفاقاتی که در جشنواره فیلم فجر امسال رخ داد، اصلا در شأن سینمای مستند ایران نیست. سینمای مستند در همان افتتاحیه جشن سینمای ایران مهجور شد و اختتامیه را ندید. انگار که در روز اول جشن سینمای ایران به شما می‌گویند جشن تمام است، خداحافظ! این شیوه اصلا خوب نیست.
وی ادامه داد: وضعیت سینمای مستند در جشنواره فجر سال به سال بدتر می‌شود؛ به یاد دارم که در سال 1391 که با مستند رودخانه لیان حضور داشتم، وضعیت متفاوت بود. فیلم‌ها اکران داشتند و در اختتامیه مثل سایر بخش‌های دیگر بر سر کسب سیمرغ رقابت می‌کردند. اما این بار واقعا این حس خوب را نداشتم و به همین دلیل پس از مراسم افتتاحیه، شبانه به بوشهر برگشتم.
منبع: تسنیم
