پایگاه خبری تئاتر- شرق- عسل عباسیان: چه شد با اینکه چندین سال بود فقط در حوزه آکادمیک فعالیت می‌کردید و نمایشی هم روی صحنه نمی‌آوردید، دبیری جشنواره امسال را پذیرفتید؟ برایتان چه منطقی مطرح بود که این مسئولیت خطیر را پذیرفتید؟
این روزها گفتن هر چیزی ممکن است سوءتعبیری ایجاد کند. ولی از این حرف‌ها گذشته، من یک برآوردی دارم از وضعیت تئاتر در ایران که آن برایند هم نتیجه همین سال‌هایی است که از بیرون دارم به تئاتر ایران نگاه می‌کنم. به آدم‌ها، به اجراها، به برنامه‌ها و جشنواره‌ها. فکر می‌کنم دلیل آنکه آقای شفیعی مرا برای دبیری جشنواره انتخاب کرد، یکی همین بود که در این سال‌ها من هیچ‌وقت هیچ درخواستی برای خودم نداشتم؛ با اینکه پیشنهاد برای اجرا داشتم و هرازگاهی دعوت می‌شدم برای اینکه کار کنم، ولی علاقه‌مند نبودم کار کنم به دلایلی که به بحث اکنون ما مربوط نمی‌شود. به‌طور کلی فرایند تولید تئاتر در ایران با مشکلاتی روبه‌روست و درعین‌حال وضعیت اقتصادی و مناسبات منجر به تولید تئاتر هم با ساخته‌شدن تئاترهای مستقل تغییر کرده و نکته سوم مربوط به این است که جامعه تماشاگران تئاتر تغییر کرده و بدون اینکه بخواهیم بگوییم این تغییرات هنجار هستند یا نابهنجار، ما در چنین وضعیتی به‌سر می‌بریم. من از این وضعیت برداشتی دارم. آدم‌های دیگری هم که مشاهده‌گر بوده‌اند، می‌دانند تئاتر ایران در چه وضعیتی است و گرفتار چه مناسباتی است، ولی انگیزه‌ام برای دبیری جشنواره این بود که فکر کردم با وجود همه مشکلاتی که تولید تئاتر ایران و به تبع آن جشنواره تئاتر فجر دارد، در درون همین سازمان موجود و در درون همین وضعیت موجود می‌شود چیزهای کوچکی را تغییر داد، برای اینکه بشود امکان تغییرات بزرگ‌تر را در آینده فراهم کرد. به این امید آمدم که با کمک گروهی از هنرمندان و اعضای همین جامعه تئاتر ایران، کاری کنیم.
آن چیزهای کوچکی که امید تغییرش را دارید، چه هستند؟
یکی اینکه انتخاب کار از طریق دیدن فیلم‌ها را کنار بگذاریم، برای اینکه کار ناشایستی است. دوم اینکه به جای اینکه دبیرخانه جشنواره به‌طور مطلق کارها را انتخاب کند، بخشی از مسئولیتش را به سایر جشنواره‌ها واگذار کند. مثلا جشنواره تئاتر دانشگاهی یا جشنواره تئاتر مریوان یا جشنواره‌هاي دیگری که می‌توانند با ما تبادل داشته باشند، آنها مرجع شوند و بتوان به انتخاب‌های آنها اعتماد کرد و انتخاب‌های آنها را پذیرفت. هدفمان این است که به‌طور مطلق دبیرخانه جشنواره فجر کارها را انتخاب نکند و آن چیزی که امسال در جشنواره فجر اتفاق می‌‌افتد و اتفاق مهمی هم هست و امیدوارم موفقیتآمیز باشد، این است که خود جامعه تئاتری تهران، کارهای بخش مرور تهران را انتخاب کنند. این برنامه‌ای است که سال آینده در سایر استان‌ها هم انجام خواهد شد. در استان‌ها گروه یا گروه‌های ١٥نفره کارهای بخش مرور هر استان را معرفی می‌کنند و جشنواره‌های تئاتر استانی هم توسط همان‌ها داوری می‌شود. این عملی است که باعث می‌شود دسته‌ای از رفتارهای درون جامعه تئاتر ایران تغییر کند. یعنی الزاما باید بخشی از روابط و مناسبات درون جامعه تئاتر ایران تغییر کند. این بسیار شایسته‌تر از این است که چهار یا پنج نفر را انتخاب کنیم و جشنواره بشود سلیقه آن چهار یا پنج نفر. به‌این‌ترتیب اعمال نظر یا اعمال سلیقه‌هایی که دبیر یا یک شورایی می‌تواند در درون دبیرخانه جشنواره داشته باشد، کنار گذاشته می‌شود.
آیا این روش، خطر دچارشدن به یک ناهمگونی در انتخاب‌ها را رقم نخواهد زد؟
فکر نمی‌کنم چنین اتفاقی بیفتد. زیرا گروه ٧٠نفره کارشناسان، هم تخصص‌های متنوعی دارند و هم گرایش‌های اجرای گوناگونی دارند و چون انتخاب‌ها میانگین رأی آنها خواهد بود، به نظر می‌آید باز به همان تنوع و ترکیبی می‌رسیم که می‌توانیم برسیم و آن چیزی که می‌توانیم به آن برسیم، این است که مجموعه متنوعی از اجراها را در جشنواره خواهیم داشت. ولی نکته‌ای که باید به آن اشاره کنیم، این است که آیا نتیجه کار برای ما مهم است یا فرایند کار؟ واقعیتش این است که در طول این دوره‌هایی که برگزار شده، بعضی از دوره‌ها نتیجه انتخاب‌هایی که به جشنواره آمده‌اند، امیدوارکننده یا خوشایند نبوده‌اند.
با این همه، به نظرم اصلاحِ فرایند، مهم‌تر از نتیجه است و فکر نمی‌کنم ما در این شرایط، چیزی را از دست بدهیم.
با توجه به سبک شخصی شما که نسبتی با تئاتر بدنه ندارد و زیرمجموعه تئاتر تجربی است، این خطر وجود ندارد که سایر جریان‌های تئاتری در جشنواره امسال نادیده گرفته شوند؟
مگر قرار است جشنواره به سلیقه من پیش برود؟ جشنواره تئاتر فجر برایند اجراها و نمایش‌هایی است که در طول سال در ایران اجرا شده‌اند، برایند کارهایی است که جامعه تئاتر ایران تولید کرده است؛ از کوزه همان برون تراود که در اوست. هیچ‌کس نمی‌تواند شق‌القمر کند؛ نه من و نه هیچ‌کس دیگر. اگر فرض کنیم که من بخواهم چنین کاری بکنم و آثار را مطابق سلیقه خودم انتخاب کنم، به اندازه کافی کار انتخاب نمی‌شود، ممکن است پنج‌تا کار انتخاب شوند؛ پس سلیقه من یا هر آدم دیگری ابدا مطرح نیست. تئاتر ایران هنوز اتیکت دارد، تشخص ندارد و از اتیکت و تشخص دوری می‌کند. حالا چه معجزه‌ای رخ داده که دبیر جشنواره بتواند در آن اعمال سلیقه کند؟ به نظرم دارید سلیقه را به‌جای کلمه دیگری به کار می‌برید. تئاتر پدیده‌ای نیست که شکلی یگانه داشته باشد. تئاتر فرم‌های بسیار متنوعی دارد و این را همه می‌دانیم؛ شکل‌های بسیار متنوعی که ممکن است اصلا شبیه هم نباشند و بناست جشنواره برایند بهترین‌های فرم‌های تئاتری باشد که در ایران در طول یک سال اجرا می‌شوند یا در حال تولیدشدنند.
نکته جالبی که در این دوره به آن توجه نشان داده‌اید، دعوت شما از کسی مثل آقای صدرالدین زاهد است که سال‌ها از ایران دور بودند و در ایران کار نکردند و برای اجرا در جشنواره دعوت شدند. آیا به فکر اینکه هنرمندان دیگری که چندین‌سال است از ایران رفته‌اند؛ مثل حامد محمدطاهری، تینوش نظم‌جو، رضا قاسمی یا حتی بهرام بیضایی، آربی آوانسیان و... بازگردند و در جشنواره کار اجرا کنند، هستید؟ آیا برنامه‌ای داريد برای اینکه بخواهید همه نخبگان تئاتری را که از ایران رفته‌اند، به بهانه جشنواره به ایران برگردانید؟
نه، هرچند این کاری است ضروری، ولی با توجه به زمانی که داشتیم، برایمان امکان‌پذیر نیست.
ممکن است برای جشنواره‌های بعدی که فرصت بیشتر است چنین کنید؟
بله. بندی به فراخوان سال بعد افزوده شده که بر اساس آن، هنرمندان ایرانی که در خارج کشور زندگی می‌کنند و مستقل از کمپانی‌های تئاتر کار می‌کنند می‌توانند کارهایشان را به جشنواره معرفی کنند.
خودتان هم انگيزه‌اي برای اینکه آنها برگردند و در ایران کار کنند دارید؟
بله.
در یک دورانی علت حضور در جشنواره‌ها برای گروه‌های تئاتری، منافع اقتصادی‌ای بود که در پی داشت؛ جشنواره‌هایی هم قرار است به گروه‌ها شهرت بدهند؛ یعنی آدم‌هایی که کمتر شناخته شده‌اند، بیایند و از طریق جشنواره مطرح شوند و حیات حرفه‌ای‌شان را تغییر دهند. می‌خواهم از شما به‌عنوان دبیر جشنواره امسال بپرسم که اگر بخواهید بگویید که جشنواره تئاتر فجر این دوره چه چیزی قرار است به هنرمندانی که در آن شرکت می‌کنند بدهد، چه می‌گویید؟
فکر می‌کنم باید صبر کنید و بعد از اینکه جشنواره برگزار شد ببینید ماحصل جشنواره برای گروه‌ها چه چیزی است، ولی اینکه چه ایده‌ای وجود دارد، این است که جشنواره تئاتر فجر باید یک جشنواره کاملا حرفه‌ای باشد؛ یعنی جشنواره حرفه‌ای تئاتر ایران باشد، چون به‌هرحال جشنواره‌های غیرحرفه‌ای هم داریم. جشنواره دانشجویی چندتا داریم؛ بااین‌همه فکر می‌کنم از مسیر جشنواره تئاتر مریوان، جشنواره تئاتر دانشگاهی و جشنواره‌های استانی، فقط چهره تازه به تئاتر ایران معرفی می‌شوند و از این بابت به نظر می‌آید که این نیاز تئاتر ایران هم برآورده می‌شود. درعین‌حال فکر می‌کنم جشنواره تئاتر فجر، جشن گفت‌وگوی تئاتر ایران است؛ گردهمایی‌ای است که در آن، تئاتری‌ها در مورد تئاتر حرف بزنند.
یعنی ایجاد گفت‌وگو از بخش رقابتی برای شما پررنگ‌تر است؟
بله، اصلا همه جشنواره‌های تئاتر دنیا، جشن گفت‌وگوست، جشن ارتباط برقرارکردن است، جشن باهم‌نشستن و با هم گفت‌وگوکردن و به‌این‌ترتیب، توسعه روابط و مناسبات درون جامعه تئاتری به مثابه توسعه تئاتر به‌واسطه جشنواره است، چون توسعه تئاتر خودبه‌خود اتفاق نمی‌افتد، مگر روابط درون جامعه تئاتر ایران شکلی از توسعه پیدا کند و بتواند ارزش‌های ارتباطی و اجتماعی تازه‌ای را در خودش بیافریند.
آیا شما برنامه و تأکیدی دارید بر اینکه رانت‌های احتمالی که در انتخاب آثار برگزیده ممکن است وجود داشته باشد رخ ندهد؛ هم در داوری و هم در انتخاب؟
فکر نمی‌کنم چنین اتفاقی بیفتد؛ یعنی زمینه‌اش وجود ندارد. فکر نمی‌کنم امکانش وجود داشته باشد، برای اینکه جامعه تئاتر ایران، جامعه خیلی بزرگی نیست. همه داریم همه‌چیز را می‌بینیم و به محض اینکه اشتباه کنیم، به نظرم جامعه تئاتر ایران به آن واکنش نشان می‌دهد. از این بابت این ویژگی جامعه تئاتر ایران، ویژگی قابل‌توجهی است، ولی اینکه ممکن است خطا یا اشتباهی صورت بگیرد، محتمل است.
شما تمهیدی برای آن دارید؟
نه، واقعا نمی‌شود این کار را کرد، ولی وقتی که کار انتخاب آثار را به خود هنرمندان واگذار می‌کنیم، ممکن است ضریبی از رفتارهای ناهنجار هم امکان بروز پیدا کند، ولی ما هیچ راهی جز این نداریم، برای اینکه این شرایط را امکان‌پذیر کنیم، زیرا این تنها راه نجات ماست؛ یعنی اگر گروه بزرگ جامعه تئاتری، خودش انتخاب‌ها را انجام دهد، نشانه پذیرش مسئولیت اجتماعی تازه است.
برنامه‌ای برای مرکززدایی تئاتر در جشنواره دارید؟ یعنی اینکه فقط اجراها به سالن‌های تئاتر شهر، ایرانشهر و دو، سه مجموعه خصوصی دیگر محدود نشود و به شهرهای دیگری هم سرایت پیدا کند و اساسا در خود تهران از شکل منحصرشده مراکز تئاتری بیرون بیاید. مثلا بتوانیم تئاترهای خیابانی را در جایی جز حوالی تئاتر شهر یا تئاتر وحدت داشته باشیم و مردم با تئاتر درگیر شوند و اتفاقی که ٣٦٥ روز سال تئاتر به خود نمی‌بیند و دغدغه‌اش نیست، در این ١٠ روز درگیرش شود، آیا چنین برنامه‌ای وجود دارد؟
بله، امیدواریم که این اتفاق بیفتد؛ یعنی بخش آف‌استیج و خیابانی بخش قابل‌توجهی است، بخشی که نمایش‌ها در بیرون فضای تئاتر اتفاق می‌افتند، امسال کمی بزرگ‌تر می‌شود، بخش تئاتر خیابانی وجود دارد ولی گستردگی و پراکندگی‌اش در شهر تغییر می‌کند، در مراکز بزرگ فروش مثل پالادیوم، کوروش و... در حال پیگیری هستیم تا در آن فضاها نیز اجرا بشود. ولی یادتان باشد که قرار نیست جشنواره همه کمبودها را برطرف کند و انتظار داشته باشیم موفقیتآمیز هم باشد. اینها ایده‌هایی هستند که باید بلندمدت روی آنها کار شود و مدنظر باشند.
{
در بخش بین‌الملل آیا در پی ایجاد فضایی تازه‌تر و آمدن گروه‌هایی که پیش از این امکان حضورشان در ایران میسر نبود، هستید؟ باتوجه به اینکه می‌دانم شما با محدودیت بودجه هم مواجه هستید، آیا رایزنی‌ای برای حضور گروه‌های بزرگ کردید؟
ما در مورد حضور گروه‌های تئاتری خارجی چند مشکل بزرگ داریم. نخست مسئله بودجه است، دوم مسئله تم کارها، سوم مقتضیات اجرائی.
یعنی به لحاظ ارزشی ممکن است با مشکل برخورد کنید؟
بله، حتی آنها هم مورد توجه قرار می‌گیرند. به‌هرحال ما محدودیت‌هایي داریم که باید آن محدودیت‌ها را به گروه‌ها بگوییم. بعضی از گروه‌ها می‌پذیرند و بعضی نمی‌پذیرند. افزون بر اینها، به‌طورکلی ما می‌توانیم دو نگرش در انتخاب کارهای بخش بین‌الملل داشته باشیم. اول اینکه برویم دنبال آدم‌های بزرگ و اسم و رسم‌دار که این پول زیادی می‌خواهد. درنتیجه وقتی شما کار بزرگی را می‌‌آورید، به‌ناچار می‌روید دنبال کارهای بسیار ارزان می‌گردید. انتخاب دیگر این است که بگویید من با توجه به بودجه و مقتضیاتم کارهایی را انتخاب می‌کنم که به لحاظ فرم، تازه و متنوع باشند و بتوانند مجموعه متنوع‌تری از تئاتر جهان را دعوت كنند. آنچه امسال تلاش کردیم انجام دهیم، این بود که از تعدادی گروه جوان دعوت کنیم که کارهای درجه یک می‌کنند، اجراهای خوب دارند، اجراهای ساده درجه یک دارند و در فرم اجرائی و در شکل ارتباط با تماشاگر بدیع و تازه هستند. در ضمن یادتان باشد که جشنواره تئاتر فجر در بازه زمانی برگزار می‌شود که بسیاری از گروه‌های تئاتری دنیا تعطیل‌اند یا دارند اجراهای عمومی‌شان را می‌روند و دیگر در تور نیستند.
همه جشنواره‌های درست و حسابی دنیا در فاصله تابستان، یعنی تیر و مرداد و شهریور، برگزار می‌شوند و تعداد کمی از جشنواره‌ها در پاییز برگزار می‌شوند. جشنواره ما زمستانی است و تقویمش هم باعث می‌شود که به محدودیت‌های انتخاب اضافه شوند. بااین‌همه، به نظرم می‌آید مجموعه کارهایی که تا الان انتخاب شده‌اند، کارهای متنوعی‌اند؛ هم شکل‌هایی از تئاتر بدنه یا تئاتر رسمی در آن است و هم فرم‌هایی نو. امیدوارم بتوانیم در کتابچه‌ای که چاپ خواهیم کرد، بگوییم که این کارها چیست و چه ویژگی‌هایی دارند، چرا انتخاب شده‌اند، چه ضرورتی داشته این کارها دعوت شوند. علاوه‌بر‌این به نظر می‌رسد کاری که در این بخش خیلی مهم است، این است که زمینه گفت‌وگو میان تئاتر ایران و تئاترهای جهان را برقرار کند و پنل‌ها و نشست‌ها و رزیدنسی‌هایی که برنامه‌ریزی شده‌اند، به این ویژگی اختصاص دارند. البته رزیدنسی‌ها کمی قبل از جشنواره برگزار می‌شوند، ولی در روزهای جشنواره، پنل‌ها و جلسات گفت‌وگو، نشست‌ها و... هستند که می‌توانند در شکل‌گیری این گفت‌وگو تأثیر داشته باشند. نکته که زیاد وجود دارد. متاسفانه ما هنوز خبری از کارهایی که داریم می‌کنیم، نداده‌ایم. دلیلش هم این بوده که واقعا با سرعت زیادی باید در بخش‌های مختلف برنامه‌ریزی، اقدام و کار می‌شد و درعین‌حال داشتیم دقت می‌کردیم بر سر اینکه فرآیند برنامه‌ها را تغییر دهیم. به نظر می‌آید آن چیزی که مهم است و ما در ستاد جشنواره به خودمان یادآور می‌شویم. این است که شکل کارکردنمان، آن چیزی است که به دستش خواهیم آورد، نه نتیجه کارمان و مدام داریم این را اصلاح می‌کنیم. برای جشنواره، چارت یا برنامه سازمانی نوشته شده است و برنامه‌های سال بعد دارند تنظیم می‌شوند... .
فکر می‌کنید بتوانید «گریز از نتیجه‌گرایی» را در این دوره نهادینه کنید؟
امیدوارم بتوانیم امکان ارزیابی دقیقی از جشنواره را فراهم کنیم؛ دست‌کم بخشی از آن را، زیرا ما در درون جریان ایستاده‌ایم. بخشی از آن را باید مطبوعات و جامعه تئاتری به‌جا بیاورد زیرا در بیرون ایستاده و طبعا ما را بهتر می‌بیند، ولی بیرون از سوءتفاهم‌ها، سوءنظرها یا مسائل شخصی که آدم‌ها می‌توانند با هم داشته باشند، این است که همه ما داریم یک کار انجام می‌دهیم و همه امیدواریم که این کارها را بتوانیم به بهترین نحو انجام دهیم. حتما اشتباهاتی خواهیم کرد، بااین‌همه به نظر می‌رسد آنچه که کمتر به آن پرداخته می‌شود، جزئیات کار است. امیدوارم فراخوان سی‌وهفتم به‌زودی اعلام شود و بتوان درباره آن حرف زد، چون تغییرات و پیشنهادهای درون آن، رفتارهای تازه‌ای را از ما می‌طلبد و امیدوارم زمینه گفت‌وگوی مبتنی بر خرد و تعامل، با توجه مسئله‌ای که به‌عنوان جشنواره تئاتر فجر داریم، صورت بگیرد.
صفحه رسمی سایت خبری تئاتر در تلگرام
https://telegram.me/onlytheater
