تئاتر در کشور ما به جهات مختلفی وضعیت بغرنج و نابسامانی دارد. این نکته روشن را از هر منظری که به قضیه نگاه کنیم، می‌بینیم. تکثر رسانه‌های دیجیتال که اقبال عمومی نسبت به هنر و ادبیات را در دنیا تحت تأثیر خود کاهش داده از یک سو و چالش‌های داخلی هنر نمایش از جمله بحران معیشت هنرمندان تئاتر، وابستگی بی‌واسطه این هنر به نهاد دولت و عدم تطابق بودجه دولتی با نیاز واقعی این هنر از سوی دیگر، وضعیت تئاتر ایران را تقریباً بغرنج‌تر از بسیاری از هنرها کرده است.
پایگاه خبری تئاتر: پنج ماه پیش، وقتی نادر برهانی مرند در مقام دبیر سی‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر یادداشتی در وب‌سایت این جشنواره منتشر کرد، پیش از هر چیز بر بلوغ این جشنواره به سبب برگزاری ادوار مختلف آن در تمام این سال‌ها تأکید کرد و در همان سطور نخستین یادداشت خود نوشت: «جشـنواره‌ بین‌المللـی تئاتـر فجـر حالا دیگـر سـی‌‌وهفـت ساله شده. سـی‌‌وهفـت سالگی سن بلوغ اندیشـه ا‌ست؛ سـه قـدم مانـده به چهل سالگی است‌؛ سـن کمـال، سـن شایسـتگی انسـان بـرای بعثـت!» بلوغی که البته باید در واقعیت دید تا چه اندازه مبنای تجدیدنظر در فرم و محتوای جشنواره سی و هفتم نسبت به ادوار گذشته شده است. تئاتر در کشور ما به جهات مختلفی وضعیت بغرنج و نابسامانی دارد. این نکته روشن را از هر منظری که به قضیه نگاه کنیم، می‌بینیم. تکثر رسانه‌های دیجیتال که اقبال عمومی نسبت به هنر و ادبیات را در دنیا تحت تأثیر خود کاهش داده از یک سو و چالش‌های داخلی هنر نمایش از جمله بحران معیشت هنرمندان تئاتر، وابستگی بی‌واسطه این هنر به نهاد دولت و عدم تطابق بودجه دولتی با نیاز واقعی این هنر از سوی دیگر، وضعیت تئاتر ایران را تقریباً بغرنج‌تر از بسیاری از هنرها کرده است. حال اگر بخواهیم وضعیت جشنواره تئاتر فجر را در آستانه سی‌وهفتمین دوره برگزاری رصد کنیم، به ناگزیر باید نگاهی به پشت سر بیندازیم و کاستی‌های آن را از منظر کسانی که چه در مقام هنرمند و چه از جایگاه شاهد و ناظر، سال‌ها با این جشنواره محشور بوده‌اند، ببینیم. کاش همه جشنواره‌های تئاتر در فجر ادغام می‌شدند از هادی مرزبان، بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر نظرش را در مورد تأثیر جشنواره تئاتر فجر بر ارتقای سطح سلیقه مخاطبان این هنر در ایران پرسیدم. او می‌گوید: من معتقدم که‌ای کاش همه جشنواره‌ها در جشنواره تئاتر فجر خلاصه می‌شد و ما این‌قدر جشنواره‌زده نبودیم. ای کاش برای جشنواره فجر حرمت بیشتری قائل بودیم و آن را جدی‌تر می‌گرفتیم و نگاه‌های سلیقه‌ای را در آن دخیل نمی‌کردیم. این کارگردان 74 ساله تئاتر معتقد است که اگر دولت می‌خواهد در بخش جشنواره‌ها کمکی به هنر تئاتر بکند، بهتر است که این کمک را به جشنواره فجر بکند و جشنواره فجر را در اولویت خود قرار بدهد. او می‌گوید: جشنواره فجر -چه بخواهیم و چه نخواهیم- به هر حال نقطه عطفی است در رشته‌های مختلف هنری ما و بخصوص هنر تئاتر. بنابراین در چنین جشنواره‌ای کیفیت هنری باید مهم‌ترین مؤلفه باشد. در حالی که می‌بینیم خیلی‌وقت‌ها این‌طور نیست. خیلی‌وقت‌ها در دوره‌های مختلف شاهد بوده‌ایم که کارهایی خیلی ضعیف‌تر از نمایش‌های بچه‌های دانشجوی سال اول دانشکده ما به جشنواره راه پیدا می‌کرد، صرفاً به این دلیل که با معیارها و خطوط قرمز ما همخوانی داشت. این بدترین نوع نگاه است. امیدوارم امسال با این ملاک با نمایش‌ها برخورد نکرده باشند. اگر کاری با فرهنگ، دین و آیین ما همخوانی ندارد، انتخابش نکنند؛ دلیلی ندارد که در ازای انتخاب نکردن آن کارها بروند هر کار ضعیف و بی‌مایه‌ای را انتخاب کنند که بگویند بله، ما تئاتر داریم. جشنواره بین‌المللی داریم و از این حرف‌ها. اگر اثری انتخاب می‌شود، حتماً باید واجد ارزش‌های هنری باشد. باید کار سطح بالایی باشد. وی با بیان این‌که من در جریان جزئیات اجرای جشنواره امسال نیستم یادآوری می‌کند که دورادور شنیده است که اتفاقات خوبی در حال وقوع است: انتخاب آقای برهانی مرند به عنوان دبیر جشنواره انتخاب درستی بوده است. کسانی هم که شنیدم برای بازبینی آثار استان‌ها رفتند، نیروهای قابلی بودند. امیدوارم این جشنواره در بخش نمایشنامه‌نویسی هم اتفاقات خوبی را رقم بزند. چون ما در ایران نویسندگان خوبی در حوزه درام داریم. کافی است به آنها بها بدهیم تا نتیجه‌اش را ببینیم. هویت ایرانی باید مورد توجه قرار گیرد داود فتحعلی بیگی، دیگر کارگردان تئاتر هم جشنواره تئاتر را در ارتقای کیفیت نمایش‌ها در کشور و نیز بالابردن سطح سلایق مخاطبان تعیین‌کننده می‌داند. این بازیگر و کارگردان 68 ساله در این باره توضیح می‌دهد: جشنواره تئاتر فجر بویژه در ارتباط با جوان‌ترها می‌تواند تأثیر بیشتری بگذارد. همیشه دیده‌ایم اثری که در یک دوره مورد توجه داوران قرار گرفته، کارگردان‌های جوان سال بعد سراغ آن نوع کار رفته‌اند. با این حال جشنواره باید یک خط مشی کلی داشته باشد که به ارتقای نمایش ایرانی کمک کند. متأسفانه تا به امروز این تأثیر را نداشته است چون طبق خط مشی معینی جلو نرفته است. فتحعلی‌بیگی در بیان دلیل عدم تأثیر کافی جشنواره فجر بر وضعیت عمومی تئاتر در ایران به رفت‌وآمد سلایق مختلف در جایگاه متولیان و سیاستگذاران تئاتر کشور اشاره می‌کند: هر بار آدم‌های جدیدی با نگرش‌ها و سلیقه‌های خاصی روی کار می‌آیند و کلاً مسیر متفاوتی را نسبت به گذشته دنبال می‌کنند. خط مشی باید ثابت باشد تا هر کسی که روی کار آمد، در همان خط مشی حرکت کند. مثل ریلی که هر قطاری با هر مدلی که بیاید باید از مسیر آن عبور کند. چیزی که در این عدم وجود خط مشی کلی مغفول واقع می‌شود، هویت ایرانی تئاترهای ما است که باید مورد توجه قرار بگیرد. جشنواره تئاتر فجر،گرمی‌بخش فضای سرد تئاتر ایران است پیام دهکردی، بازیگر تئاتر هم در گفت‌وگو با «ایران» جشنواره تئاتر فجر را از معدود برکاتی می‌داند که هنوز در کشور ما برای هنر تئاتر باقی مانده است. این بازیگر 41 ساله می‌گوید: اگر شرایط تئاتر در کشور ما شرایط متناسب و معقولی بود، می‌توانستیم به این فکر کنیم که چطور است جشنواره فجر برای مرور و بررسی کاستی‌هایش تنفسی به خودش بدهد. می‌توانستیم این پرسش را مطرح کنیم که این‌همه جشنواره چه ضرورتی دارد و چه کمکی می‌کند و پرسش‌هایی از این دست؛ اما وقتی در شرایط کنونی که تئاتر مظلومانه دارد به راه خودش ادامه می‌دهد، جشنواره فجر از این منظر که تجمیع همه اتفاقات تئاتری در قالب یک رخداد بین‌المللی است، مهم است و برگزار شدنش ضرورت دارد. وجه تب‌آلود و پرشور این جشنواره می‌تواند گرمایی در فضای سرد تئاتر ما ایجاد کند. این هنرمند متولد شهرکرد در اشاره به دیگر دلایلی که وجود جشنواره فجر را الزامی می‌کند، از جنبه انگیزشی آن برای هنرمندان شهرستان‌ها می‌گوید: بخش اعظم امید تئاتر در شهرستان‌های ایران به جشنواره تئاتر فجر است. این جشنواره در شرایط کنونی دریچه‌ای است برای هنرمندان تئاتر در جای‌جای ایران. دریچه‌ای که به شکر خدا باز است و هنوز بسته نشده. باید آن را باز نگه‌ داریم و کاری کنیم که چراغ این خانه روشن بماند. تئاتر مستقل و فکوری که دغدغه اندیشه دارد هنوز می‌تواند در این جشنواره رخی نشان بدهد و خودنمایی کند. پس باید این فرصت را حفظ کنیم و در پی استفاده هر چه بهتر از آن باشیم. دهکردی معتقد است که تیم اجرایی جشنواره امسال نفس تازه‌ای در دستگاه تنفس تئاتر کشور به جریان انداخته و نگاه و سلیقه خوبی در فرم جشنواره به خرج داده‌اند و در عین حال نگاه علمی و پیشتازتری دارند. از او در مورد مصادیق مدنظرش برای وجود این مزیت‌ها در تیم اجرایی جشنواره سی‌وهفتم تئاتر فجر می‌پرسم. دهکردی می‌گوید: به نظرم جشنواره زیبایی‌شناسی هنری و نگاه ارزشمند خود را در بحث هویت بصری پیدا کرده است. این را در انتخاب رنگ، نوع طراحی‌هایی که هویت یکسانی را تداعی کند و... می‌بینید. نشست‌های تخصصی آسیب‌شناسی تئاتر هم دستاورد خوب این دوره است؛ گرچه این نشست‌ها بیشتر به بحث قدیمی متن نمایشنامه‌نویسی اختصاص دارد اما این موضوع هم مهم است و «از هر زبان که می‌شنوم، نامکرر است». دهکردی بازبینی آثار استانی به صورت زنده در مراکز استان‌ها را از نکات مهم این دوره جشنواره می‌داند و در ادامه به دغدغه عمیق‌نگری نادر برهانی مرند در مقام دبیر جشنواره اشاره می‌کند: آفت امروز تئاتر ایران، شکل‌گیری و توسعه لجام‌گسیخته پوپولیسم است. عوام‌زدگی و سطحی‌نگری، والدین فرزندی هستند به نام ابتذال. در چنین شرایطی، حضور کسی مانند آقای برهانی مرند با دغدغه دور کردن جشنواره از سطحی بودن، می‌تواند امتیاز مهم جشنواره امسال باشد. طوری که شاهد جشنواره‌ای فرهیخته، آرام و باوقار باشیم.