تندیس جشنواره‌های سینمایی دنیا برای خودشان داستان‌های متنوعی دارند. جشنواره فیلم ونیز را با شیرطلایی و جشنواره فیلم برلین را با خرس طلایی‌اش می‌شناسند و همچنین جشنواره فیلم کن با نماد نخل طلایی‌اش شهرت دارد. در ایران نیز جشنواره فیلم فجر بعد از سی‌و‌هفت دوره برگزاری منظم، به‌عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور است که سیمرغ آن، شناختهشدهترین و محبوب‌ترین جایزه سینمایی ایران محسوب می‌شود.
پایگاه خبری تئاتر: بار دیگر طراحی این تندیس در خارج از کشور موضوع بحث و انتقاد قرار گرفته است تا حدی که ابراهیم داروغه‌زاده دبیر سی‌و‌هفتمین جشنواره فیلم فجر در شبکه خبر و در پاسخ به انتقادات درباره ساخت تندیس در خارج از کشور آن هم در شرایط تحریم گفت: «سیمرغ بلورینی که ۳۷ دوره تعریف شده همیشه به شکل یک‌تکه و کریستال بوده است و امکان ساخت آن در داخل کشور نیست. ربطی به امسال هم ندارد و چندین سال است که در خارج از کشور ساخته می‌شود چون امکانات و ابزاری که باید برای ساخت سیمرغ کریستال و تراش خورده استفاده شود در داخل کشور وجود ندارد، شاید برای تولیدکنندگان داخل به صرفه نباشد که برای ساخت ۳۰ سیمرغ در سال آن ابزار و امکانات را بیاورند. چندین‌بار هم با تولیدکنندگان داخلی صحبت شده ولی امکانپذیر نشد، چون دستگاه‌های پیشرفته‌ای که بتوانند این سیمرغ را در داخل کشور تولید کنند وجود ندارند.»
داروغه‌زاده درباره اینکه آیا نمی‌توان شکل تندیس را تغییر داد تا امکان تولید در داخل داشته باشد، گفت: «این تندیس جهانی شده و ۳۷ دوره است که برگزار شده و فلسفه‌ای پشت بلورین بودن و شفافیت آن وجود داشته است. شاید اگر نیاز به تغییر باشد مربوط به حیطه اختیارات سازمان سینمایی یا شورای سیاستگذاری جشنواره و حتی مشورت با خود سینماگران است تا این تغییر صورت گیرد.»
عزت‌الله علیزاده مدیر اجرایی جشنواره سی و هفتم فیلم فجر پیش از این گفته بود که هرینه ساخت هر تندیس سیمرغ در امارات 3 میلیون تومان است و 30 عدد از آنها ساخته شده است. البته محمدعلی قنبری، مسئول اتحادیه شیشه و آینه تهران هم در گفت‌وگویی با تایید صحبت‌های داروغه زاده گفت: «حرف‌های دبیر جشنواره درست است، برای ساخت این سیمرغ‌ها دستگاه‌های مخصوصی لازم است که باید وارد کرد، اما نکته این است که برای تولیدکننده مقرون به صرفه نیست که برای ساخت 100 یا حتی 200 نمونه از آن در طول یک سال این دستگاه‌ها را وارد کند.» او با بیان اینکه این محدودیت تنها مربوط به سیمرغ‌های جشنواره نیست، ادامه داد: «موارد مشابه دیگری هم هست که مجبور هستیم از خارج از کشور وارد کنیم چون نمی‌توان برای یک پروژه‌ای که محدود به چند عدد تندیس یا کالایی خاص است اقدام به خرید دستگاه‌های گران کرد.»
تندیس‌های سینمایی ایران چه تاریخی را پشت سر گذاشتند و چگونه تندیس «سیمرغ فجر» به‌عنوان یکی از معتبر‌ترین نمادهای فرهنگی کشور بدل شده است.
دو تندیس سینمایی پیش از انقلاب
تا پیش از انقلاب «جشنواره فیلم تهران» به‌عنوان تنها جشنواره مختص آثار سینمایی بود که در 6 دوره و در فاصله سال‌های 1351 تا 1356، بهصورت رسمی برگزار شد. نماد اصلی این جشنواره که بهطور کامل با اصول و چارچوبهای مرسوم در جشنواره‌های جهانی برگزار میشد، «بز بالدار» بود. «بز بالدار» از جمله آثار حجمی باقی‌مانده از دوره هخامنشیان است که در موزه لوور قرار دارد و به احتمال قوی این نماد براساس همین تفسیر برای جشنواره دولتی «جشنواره فیلم تهران» طراحی شده بود.
به احتمال قریب به یقین حضور این تصویر میان آثار حجمی باقی‌مانده از دوره هخامنشیان در این تصمیمگیری بیتاثیر نبوده است. نکته جالب اینکه محدودیت کمی و نیز کیفیت نهچندان بالای تولیدات سینمایی در سال‌های برگزاری این رویداد، سبب شد که فهرست دریافتکنندگان جایزه اصلی جشنواره به چند نام خاص محدود بماند. به‌عنوان مثال در 6 دوره برگزاری جشنواره فیلم تهران، چهار بار «بز بالدار زرین» بهترین بازیگر مرد بدون هیچ رقابتی به بهروز وثوقی رسید! و اینگونه سرنوشت نخستین جایزه رسمی سینمایی در ایران با بداقبالی گره خورد.
پیش از انقلاب جشنواره غیردولتی دیگری هم با عنوان جشنواره «سپاس» بود که با مجله «فیلم و هنر» و با هدف «تجلیل و تشویق فعالان صنعت سینمای ملی ایران» زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر در تهران در 6 دوره و در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۳ برگزار شد. تندیسی که برای این جشنواره طراحی شده بود زیاد در ذهن‌ها باقی نمانده است. این تندیس به صورت دو دست رو به بالا، بر یک پایه قرار گرفته است که این دو دست درحال تشویق کردن، طراحی شده است. این طراحی ساده و در کمترین معنای سینمایی هیچ‌گاه فرصت این را نیافت تا به یک برند مهم سینمایی بدل شود.
سرنوشت تندیس سینمایی بعد از انقلاب
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تکلیف سینمای ایران در همان سخنرانی مشهور امام خمینی(ره) در 12 بهمن 57 مشخص شد. جایی که امام فرمودند: «ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم.» و براساس این سخنان بود که جمهوری اسلامی پتانسیل سینما را به‌عنوان «یکی از مظاهر تمدن» در دستور کار خود قرار داد. با این وجود و بعد از گذشت سه سال از وقوع انقلاب اسلامی، اولین جشنواره سینمایی ایران در سال 60 با عنوان جشنواره فیلم «میلاد» به‌عنوان اولین جشنواره سینمایی پس از انقلاب در پایتخت برگزار شد؛ جشنوارهای که تنها به نمایش تعدادی از فیلمهای سینمایی داخلی و خارجی اختصاص داشت و عملا نشانهای از رقابت و داوری در آن نبود و هیچ تندیسی هم برای آن طراحی نشده بود. در سال 61، نخستین جشنواره فیلم فجر برگزار و سینمای ایران صاحب ویترینی رسمی شد تا تولیدات یک‌ساله خود را به قضاوت مخاطبان بگذارد. در دوره اول باز هم رقابت تولیدات نیمهتمام ماند و هیچ برگزیدهای معرفی نشد. در دور دوم برای نخستینبار تولیدات سینمای ایران پس از انقلاب مورد قضاوت قرار گرفت و برگزیدگان با «لوح زرین» جشنواره تقدیر شدند.
در دوره سوم جشنواره فیلم فجر بود که «سیمرغ فجر» با طراحی ابراهیم حقیقی، برای برگزیدگان جشنواره طراحی شد. سیمرغ، مرغی بزرگ و افسانه‌ای در اساطیر ایران باستان و ادب فارسی است که سخنگو و چاره‌اندیش است و بر فراز کوه البرز زندگی می‌کند و عطار در منطق‌الطیر از بُعد عرفانی بدان پرداخته و سیمرغ را وجود ناپیدا و کامل دانسته است. نمادی که بهدلیل پشتوانه ادبی و نیز مفهوم «خودشناسی» و «به خود رسیدن» پاسخگوی دغدغههای معنوی و عرفانی مسئولان هم بود. تندیس سیمرغ در همان سال‌های 64 و 65 طراحی و از جنس شیشه تولید شد؛ با استدلال زلالی آبی که سیمرغ عطار در پایان سیروسلوک خود به آن میرسد، بلورین بودن سیمرغ مورد اجماع طراحان قرار گرفت. از دوره هشتم جشنواره فیلم فجر، یعنی در سال 68، سیمرغ فجر، جایگاهی ثابت در پوسترهای جشنواره پیدا کرد.
ابراهیم حقیقی و مدیران جشنواره در سال‌های بعد، تلاش‌هایی کردند که اصلاحاتی درمورد این تندیس صورت بگیرد. حتی در سال 91 و در جشنواره سی و یکم فیلم فجر، طراحی این تندیس بالکل تغییر کرد. تندیس‌های حجمی ساخته شده توسط یک هنرمند پراگی در کشور چک تولید شده بود. با توجه به دست‌ساز بودن این سیمرغ‌ها، ارزش مادی آنها بالا بود و هزینه‌های زیادی را متوجه بنیاد سینمایی فارابی می‌کرد. البته حقیقی در مراسم رونمایی تندیس با ابراز نارضایتی از نمونه ساخته شده، گفت: «به خاطر فرصت کم، فعلا 50 عدد برای ما فرستاده شده، ولی از این سیمرغ‌ها رضایت کامل ندارم که به خاطر زمان کمی که داشتیم به همین قانع شدیم ولی این اثر ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های بیشتری لازم دارد.» جشنواره سی‌ویکم فیلم فجر، اولین و آخرین تغییر بود و بار دیگر تندیس به شکل سابق خود بازگشت.
https://teater.ir/news/17240
