پایگاه خبری تئاتر: * در حال حاضر تئاتر انقلاب و دفاع مقدس چه سهمی از بدنه‌ی تئاتر کشور دارد؟
- تئاتر انقلاب و دفاع مقدس برآیند یک تفکر است که با تحولات انقلاب در نسل نو ظهور و انقلابی سال 57 پدیدار شد و سپس در جریان هشت سال دفاع مقدس در تولیدات پس از انقلاب جلوه کرد.
از آن جا که انقلاب اسلامی اساسا بر ایمان و اعتقادات مذهبی پایه‌گذاری شد و شاکله‌ی آن را دین و ارزش‌های اخلاقی تشکیل می‌دهند به طور طبیعی همه نهادهای فکری و فرهنگی پس از انقلاب متاثر از این جریان شدند. اما با توجه به این که تئاتر به شکل متعارف و امروزی آن یک پدیده وارداتی و عمدتا در جهت تبیین نقش انسان فلسفی و تحلیل شرایط روحی و رفتاری انسان جامعه صنعتی تعریف شده بود حتی با پیروزی انقلاب با باورهای قبلی به راه خود ادامه داد و حتی امروز هم این پدیده‌ی هنری کارکردهای ویژه خود را حفظ کرده است. با این حال شرایط انقلاب و حوادث هشت سال دفاع مقدس و تاثیرات شگرفی که بر انسان بعد از انقلاب گذاشت باعث تغییرات زیادی در نوع تفکرات و بینش‌های عمومی جامعه گذاشت که بعدها در تولید آثار نمایشی دیدیم که جریان بزرگی شکل گرفت به نام تئاتر ارزشی.
این جریان با همهی کاستی‌هایی که دارد بخش عظیمی از بدنه تئاتر کشور را شکل داده است. بسیاری از کارگردانان، نمایش‌نامه‌نویسان، بازیگران و عوامل تئاتر امروز کشورمان از بستر تئاتر انقلاب و دفاع مقدس ساخته و پرداخته شده‌اند؛ ضمن این‌که بزرگترین آبشخور فکری هنرمندان کشورمان اتفاقات انقلاب و دفاع مقدس است. اگر چه هنوز به شرایط آرمان و حتی مطلوبمان در تولید آثار دست نیافته‌ایم اما این گنجینه عظیم بزرگترین دستمایه فرهنگی و هنری ماست.
* به اعتقاد بسیاری از منتقدین و کارشناسان تئاتر، درحال حاضر برآیند نمایش‌های حوزه‌ی تئاتر دفاع مقدس، دارای کیفیت مناسب- به لحاظ محتوا و اجرا- نیستند. نظر شما چیست؟
- جریان تئاتر انقلاب و دفاع مقدس نیاز به زمان دارد. طی بیست سال گذشته تئاتر دفاع مقدس حرکت خودش را آغاز کرده در این مدت مهمترین کاری که انجام شد این بود که این جریان خودش را به عنوان یک جریان هنری برآمده از دفاع مقدس تثبیت کرد و این کار کوچکی نیست. امروز در کشور ما هم مخاطبین و هم سیستم دانشگاهی و آموزشی کشور می‌دانند که این حوزه وجود دارد و قابلیت‌های آن را هم شناخته‌اند. در بخشی از دوره‌ها آثار نسبتا خوبی هم تولید شد اما مسلما این شرایط مطلوب ما هم نیست. اما این که چرا مطلوب نیست شاید نیازمند آسیب‌شناسی جدی‌تر و کارشناسی‌تر باشد. به نظر بنده بخشی از هنرمندان نسبت به وظایفی که دارند کمتر احساس مسئولیت کرده‌اند هنرمند به عنوان یک پرچمدار فرهنگی نقش خود را در برابر حوادث بزرگ انقلاب و دفاع مقدس آن‌گونه که شایسته و در شان ملت‌مان باشد انجام نداده. چگونه یک قهرمان ورزشی با تمام توان وارد صحنه می‌شود و پنجه در پنجه رقیبان برای اعتلا و سرافرازی وطن تلاش می‌کند، عرق می‌ریزد، حتی مجروح و مصدوم می‌شود تا پرچم ایران را بر قله های افتخار بنشاند. این احساس مسئولیت در جامعه هنرهای نمایشی کم است؛ حالا علت چیست؟
بخشی مربوط به انگیزه‌هاست و بخشی هم بر می‌گردد به مدیریت‌ها و برنامه‌ریزی و بودجه و اعتبار. در این حوزه نیاز است سرمایه‌گذاری و توجه بیشتری مخصوصا از سوی هنرمندان معطوف شود. یک علت دیگر هم دارد! یکی از مهمترین شاخص‌های تولید آثار نمایشی وجود اطلاعات و منابع کافی در زمینه انقلاب و دفاع مقدس است که می‌تواند به عنوان پایه و زیر‌ساخت برای پرداختن به ایده‌ها و طرح‌ها مورد استفاده قرار گیرند.
تا چند سال پیش دستمان خالی بود اما طی پنج سال اخیر داستان‌ها، خاطرات و رمان‌های نسبتا خوبی توسط سازمان‌هایی مانند حوزه هنری، بنیاد روایت و بنیاد حفظ آثار چاپ و منتشرگردید که مطمئنم می‌توانند برای ارائه‌ی ایده و رشد و شکوفایی تئاتر مقاومت ارزشمند و تاثیر گذار باشند.
* بسیاری از هنرمندان تئاتر، معتقد‌اند ممیزی در حوزه تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، زیاد است. چرا؟
در حوزه تئاتر دفاع مقدس هیچ نهاد ممیزی‌ای وجود ندارد. اما چرا بعضی از آثار در اولویت قرار نمی‌گیرند و یا کنار گذاشته می‌شوند؟ این موضوع بر می‌گردد به نوع نگاه نمایش‌نامه‌نویس به جنگ یا دفاع مقدس. طی بیست سال گذشته بیش از ده‌هزار متن نمایشی با عنوان انقلاب و دفاع مقدس نوشته شده که با یک بررسی اجمالی می‌توان آن‌ها را به سه دسته تقسیم‌بندی کرد. 1- آثاری که درباره‌ی جنگ نوشته شده‌اند. 2- آثاری که به نقد جنگ و مصائب آن می‌پردازد. 3- آثاری که با مضمون دفاع مقدس و ارزش‌های آن است.
در هر سه مورد ابهامات و نارسایی‌های فراوانی وجود دارد. آن تعداد که درباره‌ی جنگ نوشته شده‌اند معمولا بر اساس شناخت و تحقیق کافی نیستند و در آن‌ها اشتباهات فاحش وجود دارد حتی در نوع و زمان عملیات‌ها یا رفتار رزمندگان.
آن تعداد که برای نقد جنگ و مشکلات آن نوشته شده‌اند معمولا به نقد دفاع مقدس می‌پردازند و بدون توجه به یک حقیقت محض و واقعیت انکار‌ناپذیر که این جنگ را مردم اداره کرده‌اند و برای پیروزی در آن بهای سنگینی پرداخته‌اند و بخشی از افتخارات ملت‌مان محسوب می‌شود، خیلی از فرازهای تاریخی و عقیدتی ملت شریف‌مان را نادیده می‌گیرند و برخی مبادرت به نوشتن نمایش‌نامه‌هایی می‌کنند که مغایر با نگاه و اعتقاد رزمندگان و شهدا‌ست و نتیجه آن معمولا تحریف حقایق است.
با یک بررسی تطبیقی از آثار مورد نظر با وصیت‌نامه‌ها و اهداف مقدس شهیدان می‌توان به یک نظر قطعی‌تر هم رسید. متاسفانه هنرمندان حوزه دفاع مقدس هنوز با تمام توان وارد این عرصه نشده‌اند، به ویژه آن‌که کار کردن در حوزه جنگ خیلی سخت‌تر از حوزه‌های دیگر است.
نگ پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد و هرکسی هم نمی‌تواند کار جنگی تولید کند. تاریخ مخصوص به خودش را دارد، روانشناسی رفتاری ویژه‌ای دارد. جامعه شناسی، بوم شناسی و حتی اطلاعات نظامی خاصی نیاز دارد. بنابراین میدان هنر دفاع مقدس مانند میدان جنگ است که نویسنده الزاما می‌بایست مجهز و توانمند وارد صحنه‌ی آن شود. گاهی نمایش‌نامه‌نویس این شرایط را ندارد وارد می‌شود و می‌نویسد آن هم با فرضیات ذهنی خودش به بی‌راهه می‌رود و چون مسیر را اشتباه رفته گمان می‌کند ممیزی وجود دارد. ما معتقدیم شرایط دفاع مقدس با همه جنگ‌های دنیا متفاوت است. این تفاوت‌ها تا زمانی که مشخص نشوند و فرا روی هنرمند قرار نگیرند نمی‌توان نسبت به آن واکنش نشان داد یا آن را توصیف و یا به نقد کشید. آثاری هم که با نگاه واقع بینانه‌تری به ارزش‌های دفاع مقدس می‌پردازند و از اصالت بیشتری برخوردارند معمولا سطحی و از قابلیت‌های نمایشی و دراماتیکی مناسبی برخوردار نیستند. بنابراین در هر سه مورد با ضعف‌های ساختاری، فنی و محتوایی مواجه هستیم. تلاش ما هم در وضعیت فعلی این است که به جای پرداختن به فعالیت‌های جنبی و عمدتا رسانه‌ای بر تولید بیشتر، آسیب شناسی جدی‌تر و فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی بپردازیم و این ضعف‌ها را کمتر کنیم.
* امسال چهاردهمین جشنواره‌ی سراسري تئاتر مقاومت را در پیش داریم. با توجه به دوسالانه شدن این رویداد، آیا می‌توانیم منتظر جشنواره‌ای مستحکم‌تر و قوی‌تر از گذشته باشیم؟ چه مولفه‌هایی را برای قوی‌تر برگزار شدن این جشنواره در نظر گرفته‌اید؟
پس از برگزاری مجدد جشنواره همهی تمرکز بنیاد فرهنگی روایت بر این قرار گرفت که تحولی در برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت ایجاد شود. در واقع مقصدمان این است که تولیداتمان پس از اجرای عمومی در جشنواره هم عرضه شوند.
با جشنواره محوری به شدت مخالفیم و با نگاه و استراتژی جدید آن را صرفا فرصتی برای عرضه‌ی آثار و کشف استعدادهای تازه تعریف کرده‌ایم. به هر حال بخش اعظمی از استعدادهای ما در اقصی نقاط کشورمان فعال هستند که اگر جشنواره هم نباشد نمی‌توانند حضور موثری در فعالیت‌های تئاتری کشور داشته باشند. بنابراین توصیه ما به گروه‌های نمایشی این است که فارغ از جشنواره، برای تولید آثار خود برنامه داشته باشند یعنی در سالی که جشنواره برگزار نمی‌شود گروه‌های خود را فعال نگه دارند، آثارشان را تولید و به اجرای عمومی بگذارند. حتی می‌توانند در جشنواره‌های محلی هم شرکت کنند تا به پختگی و آمادگی کامل برسند.
فراتر از این، تصمیم ما این است که آثار مورد نظر را به شهرها و استان‌های مجاور هم ببرند تا مخاطبین آن دیار هم بهره‌مند شوند. پس از طی این مراحل برای حضور در جشنواره و رقابت با دیگر گروه‌ها چند اجرا هم در جشنواره پیش‌بینی می‌شود. این روند، مطلوب ماست و برای آن برنامه داریم.
* به نظر می‌رسد انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، در اطلاع‌رسانی- انتشار مجله و پوشش سایت- تکاپوی گذشته را ندارد. چرا؟ آیا انجمن در این زمینه دچار مشکلات مالی است؟
- در اطلاع‌رسانی هیچ‌گونه مشکلی وجود ندارد. این موضوع در اجرای برنامه‌هایی که طی سال‌های گذشته داشته‌ایم کاملا مشخص است. با هنرمندان محترم به خصوص نمایش‌نامه‌نویسان و کارگردانان ارتباطات خیلی خوبی داریم. خوشبختانه این ارتباط صمیمانه هم در پنجمین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت و هم در جلسات تخصصی که انجمن برگزار می‌کند و مناسبت‌های عمومی دیده شده است. البته شیوه‌ی ما این است که معمولا با گروه‌هایی که مرتبط هستیم و در این حوزه فعال هستند و یا انگیزه‌های خوبی برای تولید اثر دارند بیشتر ارتباط داشته باشیم. انجمن متعلق به همه است و ما در آن جا نقش خدمتگزار را بازی می‌کنیم. دستمان را هم برای همکاری با همهی هنرمندان عزیز دراز کرده‌ایم و ایده‌آل‌مان هم این است که هر کدام حداقل یک اثر بزرگ و ماندگار برای هشت سال دفاع مقدس ملت عزیزمان خلق کنند؛ چه جوان و چه پیشکسوت. هیچ محدودیتی وجود ندارد. واقعیت این است که گروه‌های جوان و تجربی بیشتر تمایل نشان می‌دهند. در خصوص انتشار مجله، پس از مشکلاتی که برای انتشار "نقش صحنه" پیش آمد و البته دلایلش مالی هم نبود در سال92 نشریه را در قالب فصل‌نامه تعریف کرده‌ایم که به صورت الکترونیکی و در قالب سایت انجمن منتشر خواهد شد که بخشی از کارهای آن در حال انجام است و امیدواریم نخستین شماره آن در ایام برگزاری جشنواره چهاردهم منتشر شود. در خصوص مسائل مالی هم، این مشکل کلی و گریبانگیر همهی نهادهای فرهنگی و هنری شده است و ما هم بخشی از همین بدنه هستیم اما این مشکل توجیهی برای توقف نیست. ما برنامه‌های خود را به صورت تمام و کمال انجام خواهیم داد و کمترین توقفی به حمداله پیدا نشده اما یک واقعیت مهم وجود دارد: ما هنوز تشنه‌ی آثار ناب و ماندگار هستیم، در همهی بخش‌ها به خصوص متن نمایشی.
در کشور ما بیش از هفده هزار نفر فقط شهید و قربانی تروریسم شده‌اند در این زمینه حتی یک اثر نمایشی متوسط هم نداریم. چرا؟ آن هم با این همه هنرمند شایسته و خلاق. بدون مبالغه در حوزه فرهنگ و هنر کشورمان استعداهای عالی داریم اما کو آن اثر شگرف و خیره‌کننده؟
به هر حال ما آمادگی داریم و قطعا اگر اثری در خور خلق باشد هزینه‌های آن تامین می‌شود. اثر هنرمند باید ما را تکان دهد. بلرزاند به شور و شعف وادار کند. هنرمند باید مدیر را وادار نماید برای حمایت از اثرش تکاپو نماید. مطمئن باشید اگر آثار بزرگ خلق شوند برای تصاحب آن، همه نهادها از هم سبقت می‌گیرند. ابتکار عمل دست هنرمند است مسائل مالی قابل حل هستند.
همکاری‌های انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری که حمایت از تئاترهای انقلاب و مقاومت را در خط مشی خود دارد چگونه است؟ اخیراً در حوزه هنری نمایش "اگر سپیده سر زد" به کارگردانی سید جواد روشن به صحنه رفت که انجمن تئاتر انقلاب نیز از حامیان آن بوده است. چگونه می‌توان این همکاری را برای تولید آثار ارزشمند گسترش داد؟
- همکاری خوبی با مرکز هنرهای نمایشی و حوزه هنری داریم. سعی‌مان این است که این همکاری تداوم داشته باشد و به هر حال قصد ما این است که از آثار ارزشی با مضامین انقلاب و دفاع مقدس حمایت کنیم. اما به نظر بنده ساختار هنرهای نمایشی کشورمان باید تغییرات اساسی پیدا کند. اداره کل هنرهای نمایشی به عنوان متولی تئاتر کشور می‌تواند از همهی ابزارها، عناصر و نهادهای موجود نمایشی استفاده کند و یک ساختار منسجم‌تر و سازمان یافته‌تر ایجاد نماید تا در یک گستره‌ی باز و متنوع به گسترش و انتشار تئاتر بپردازد.
در حال حاضر هر نهادی بر حسب وظیفه یا علاقه مبادرت به تولید آثار نمایشی می‌کند. این حرکت چون جدا جداست بهره‌ی آن چنانی ندارد، آسیب‌اش زیاد است. هنرمند هم خیلی راغب نیست. تکلیفش هم معلوم نیست. گاهی همین پراکندگی باعث کند شدن و یا غیر فعال شدن بخش مهمی از توان هنرمندان می‌شود. با این شرایط سخت، مشکل معیشتی هنرمند چگونه جبران می‌شود؟ کدام نهاد مسئول است؟ همهی این نهادها هم برای تئاتر بودجه اختصاص دادند اما چون کارهای هم‌عرض و تکراری زیاد است این بودجه، درست توزیع و تقسیم نمی‌شود.
