پایگاه خبری تئاتر: تازه‌ترین برنامه‌ی کانون فیلم خانه سینما که بعدازظهر دیروز (یک‌شنبه پانزدهم اردیبهشت) برگزار شد به نمایش نسخه‌ی دیجیتالی و ترمیم شده‌ی فیلم «ناخدا خورشید» ساخته‌ی ناصر تقوایی اختصاص داشت. در ابتدای این برنامه که با حضور هارون یشایایی، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم مورد بحث برگزار شد، خسرو دهقان، منتقد سینما در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (دبیر کانون فیلم خانه سینما) درباره‌ی کیفیت اقتباس ناصر تقوایی از فیلم و رمان «داشتن و نداشتن» (نوشته‌ی ارنست همینگوی) که در تیتراژ «ناخدا خورشید» آشکارا به آن اشاره شده است، گفت: «به نظر نمی‌رسد ارنست همینگوی و رمان او موضوع این بحث باشد. چنان که «ناخدا خورشید» یک اقتباس عادی از داستانی است که هوارد هاکز، مایکل کورتیز و دیگران هم نگاه خاص خود را به آن داشته‌اند.» وی سپس «تحلیل این فیلم از مسیر تمرکز بر اقتباس ادبی» را «یک کوشش بیهوده» دانست و افزود: «از میان کارهای همینگوی، این داستان که از نظر فضای بندری و روابط آدم‌ها در یک مرز آبی، شباهت‌های زیادی به زندگی مردم جنوب داشته برای تقوایی به عنوان فیلم‌سازی که بخش عمده‌ای از زندگی‌اش در این منطقه گذشته جذاب بوده است. اگر بخش عمده‌ی ماجرا در کنار شهر ساحلی و روی آب اتفاق نیفتاده بود شاید این داستان برای او جذابیت خاصی نداشت.» در ادامه‌ی جلسه، هارون یشایایی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی نحوه‌ی مشارکت در تولید این فیلم گفت: «سنگ بنای ساخت این فیلم توسط تعدادی از دوستان اصفهانی گذاشته شد و اکبر خامین که در سراسر تولید فیلم مدیریت تولید را برعهده داشت، پیش از بنده و همراه با آقای سعادت‌پور، سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده‌های اجرایی آن بودند.»
وی گفت: «تولید «ناخدا خورشید» در مراحل فیلم‌برداری دچار نوساناتی شد و از آن‌جا که ناصر تقوایی را از سال‌های قبل از انقلاب می‌شناختم به او تلفن زدم تا در این‌باره تحقیق کنم؛ و تقوایی گفت حتماً این کار را قبول کن. اما واقعیت این است که زحمت اصلی سرمایه‌گذاری و بخش عمده‌ای از تولید فیلم را اکبر خامین و سایر دوستان ایشان کشیده بودند.» صحبت‌های اکبر خامین (یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «ناخدا خورشید») از حاشیه‌های این جلسه‌ی نقد و بررسی بود، وی گفت: «ماجرای تولید فیلم «ناخدا خورشید» که این روزها در تلاش برای نوشتن داستان آن هستم از خود فیلم جذاب‌تر و جالب‌تر است.» خامین گفت: «ناصر تقوایی را از زمان فعالیت در سینمای آزاد اصفهان می‌شناختم و زمانی که ایشان در سال ۱۳۶۰ طرح اولیه‌ی این فیلم– که شکل دیگری داشت– را برایم تعریف کرد، احساس کردم بر اساس این داستان می‌توان فیلم خوبی ساخت.» خامین گفت: «وقتی ایده‌ی سرمایه‌گذاری برای ساخت این فیلم را با تقوایی مطرح کردم راضی شد فیلم‌نامه‌ی آن را بنویسد اما از آن‌جا که امکان داشت شورای تصویب وزارت ارشاد این متن را تایید نکند، پیش از آنکه دستمزد دویست هزار تومانی ایشان را پرداخت کنم، نظر یکی از مسئولان وقت بنیاد فارابی که آن‌زمان در اصفهان در حال بازی در یک سریال تلویزیونی بود را جویا شدم و پس از آنکه نظر مساعد ایشان را گرفتم،
با همکاری تعدادی از دوستان، پیش‌تولید این فیلم را آغاز کردیم.» وی افزود: «برای بازی در نقش ناخدا ابتدا سراغ زنده‌یاد فردین رفتیم اما وزارت ارشاد با حضور او مخالفت کرد و طبعاً ما مجبور شدیم به بازیگران دیگری فکر کنیم که سعید راد، مرحوم گرشا رئوفی و جمشید هاشم‌پور، تعدادی از آن‌ها بودند.» خامین سپس گفت: «یکی دیگر از کسانی که برای اجرای نقش ناخدا با او صحبت شد زنده‌یاد جمشید مشایخی بود که آن وقت‌ها در حال بازی در سریال «هزاردستان» بود و پس از چند روز با اعلام نارضایتیِ مرحوم علی حاتمی از حضور او در این فیلم، چک پیش‌قسط را پس فرستاد و ما مجبور شدیم دایره‌ی انتخاب بازیگران را به محدوده‌ی بزرگ‌تری گسترش دهیم.» وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود با اشاره به دشواری‌های انتخاب بازیگر برای نقش ناخدا خورشید گفت: «حتی در مقطعی دنبال کسی گشتیم که فقط یک دست داشته باشد و بتواند این نقش را بازی کند. تا اینکه یک روز داریوش ارجمند برای تست گریم و بازی در نقش سرهنگ به دفتر تولید این فیلم آمد. از آن‌جا که تیپ و قیافه‌ی ایشان مناسب بازی در نقش ناخدا بود تصمیم گرفتیم بدون اینکه ماجرا را از همان ابتدا با خود او در میان بگذاریم، چهره‌پردازی شخصیت ناخدا را روی چهره‌ی ایشان امتحان کنیم.
زمانی که داریوش ارجمند از اتاق چهره‌پردازی بیرون آمد لبخند رضایت بر چهره‌ی ناصر تقوایی نشست و به او گفت: «مبارک باشد…شما ناخدای فیلم ما هستید.» و به این ترتیب بخش اصلی تولید «ناخدا خورشید» به جریان افتاد.» خامین در بخش دیگری از صحبت‌های خود ضمن اشاره به مشکلات تولید و فیلم‌برداری در بندرهای لنگه و کُنگ گفت: «برنامه‌ریزی اولیه‌ی تولید این فیلم هفتاد روز بود اما به دلیل وسواس و دقت فراوان تقوایی در جزییات، این مدت به درازا کشیده شد. همین نکته باعث شد به فکر فروش حقوق مادی و قانونی فیلم بیفتیم و در آن مقطع، مدیران وقت وزارت ارشاد، آقای یشایایی را به ما معرفی کردند. ایشان با خرید حقوق فیلم از ما مخالف کردند و گفتند از آن‌جا که این جوان‌ها از ابتدای تولید «ناخدا خورشید» حضور داشته‌اند تا انتها نیز باید بمانند و همگی با هم این فیلم را به پایان برسانیم.»
در ادامه‌ی جلسه، هارون یشایایی در پاسخ به پرسش دبیر کانون فیلم درباره‌ی میزان استقبال تماشاگران و فروش «ناخدا خورشید» در زمان اکران گفت: «این فیلم در شرایطی به نمایش درآمد که سینمای ایران در اوج حضیض بود و شرایط اکران در وضعیت بدی قرار داشت.» وی سپس با اشاره به مخالفت‌های پنهان برخی چهره‌ها با ناصر تقوایی و فیلم‌های او گفت: «به همین دلیل امکان پیدا نکردیم به اندازه‌ای که مورد نیاز «ناخدا خورشید» بود این فیلم را معرفی و تبلیغ کنیم. خصوصاً برای نسلی که از سودای فرهنگ جنوب و تفکر نزدیک به ناصر تقوایی برخوردار است.» یشایایی افزود: «ارتباط تماشاگران معمولی با فیلمی از نوع «ناخدا خورشید» خیلی دشوار بود و هست اما این دشواری به اضافه‌ی استقبال محدود از ساخته‌های تقوایی (در گیشه) مانع همکاری امثال من با او نبود. همواره با خودمان فکر می‌کردیم کار کردن با او خیلی مهم‌تر از فیلم‌هایی است که ساخته شده یا خواهد شد.» در ادامه‌ی جلسه، خسرو دهقان ناصر تقوایی را «یکی از محبوب‌ترین فیلم‌سازان تاریخ سینمای ایران» دانست و افزود: «او شخصیتی است که محافظه‌کار و اهل تعارف نیست و به همین دلیل نه امتیاز می‌دهد و نه از مواضع خود کوتاه می‌آید. روحیه‌ی تقوایی از این نظر به سهراب شهیدثالث شبیه است. فیلم‌سازی که از خواسته‌های خود کوتاه نمی‌آمد و برای ساخت فیلم‌هایش به هیچ‌کس باج نمی‌داد.» وی سپس با اشاره به «پایان‌بندی فیلم‌ها» به عنوان «عاملی برای جلب رضایت تماشاگر» گفت: «نکته این‌جاست که «ناخدا خورشید» در پایان، هیچ امتیازی به هیچ‌کس و هیچ چیز نمی‌دهد؛ و این از موضع چپ و نگاه خشم‌آلود فیلم‌ساز به موضوع‌های اطراف او ناشی شده است. نکته‌ای که باعث می‌شود چیزی در پایان فیلم، رضایت نهایی تماشاگر را تامین نکند.» دهقان در بخش دیگری از صحبت‌های خود در توضیح دیدگاه خود نسبت به شخصیت و دیدگاه خاص ناصر تقوایی گفت: «او به مفهوم دقیق کلمه، تنها فیلم‌ساز چپ سینمای ایران است؛ و این نکته مثل پوستِ تن به هویت و بخشی از وجود او تبدیل شده است.
نکته‌ای که ریشه در عدم عضویت او در حزب یا برخی تشکیلات خاص دارد.» هارون یشایایی نیز در واکنش به این نکته گفت: «در فرهنگ ما ظلم‌ستیزی نشانه‌ی چپ بودن آدم‌هاست. در حالی که اغلب درمیان راست‌گرایان هم ظلم‌ستیزی دیده می‌شود. در حقیقت، ظلم‌ستیزی صفتی انسانی است که هم در بین افرادی با دیدگاه‌های راست دیده می‌شود و هم میان چپ‌ها. از این نظر می‌توان گفت هر کس با ظلم مبارزه کند انسان باشرف و قابل احترامی است.» وی سپس «ناخدا خورشید» را «شناسنامه‌ی تقوایی» دانست و افزود: «تقوایی فیلم‌سازی است که بر ارزش‌های خود بسیار پافشاری می‌کند اما این نکته نشانه‌ی عدم مدارا و لج‌بازی او نیست.» وی سپس گفت: «فیلم «ناخدا خورشید» محصول فعالیت گروهی است که تصویر همکاری و همدلی آن‌ها در این فیلم به ثبت رسیده اما متاسفانه خودشان این جهان را ترک کرده‌اند.
کسانی نظیر زنده‌یادان مهرداد فخیمی (مدیر فیلم‌برداری)، فریدون ناصری (آهنگ‌ساز) و کسانی نظیر غلام‌حسین نقشینه، علی‌اصغر گرمسیری، اصغر بیچاره و چند نفر دیگر (از جمع بازیگران).» بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی به جمع‌بندی صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. خسرو دهقان در این بخش گفت: «فراتر از تم محوری «ناخدا خورشید» این اثر را می‌توان فیلمِ لوکیشن و مکان دانست. فیلمی که تصویر قابل‌اعتنایی از جنوب ایران را به نمایش گذاشته است.» وی گفت: «ناصر تقوایی معتقد است با وجود ثروت و امکانات فراوانی که در جنوب کشور وجود دارد به این منطقه ظلم شده؛ و این دیدگاه به خوبی در فیلم «ناخدا خورشید» دیده می‌شود.» دهقان هم‌چنین «توانایی و توانمندی یک مرد تنها» را «تم اصلی» این فیلم دانست و افزود: «ارنست همینگوی که متن اصلی «داشتن و نداشتن» (منبع اقتباس این فیلم) را نوشته معتقد است که این کار شدنی نیست و در این زمینه هیچ نرمشی از خود نشان نمی‌دهد. هوارد هاکز نیز که برای فیلمش از این رمان بهره گرفته معتقد است که یک مرد تنها می‌تواند کارهایی انجام دهد. اما ناصر تقوایی که تفکراتش کمی به همینگوی نزدیک‌تر است، در این‌جا کمی معتدل‌تر رفتار می‌کند و روزنه‌هایی را به نمایش می‌گذارد که در آن، یک مرد تنها قادر به بروز برخی توانمندی‌هاست. مردی که مرزهای بی‌عدالتی را پشت سر می‌گذارد و سرانجام به قهرمان تبدیل می‌شود.»
