چگونه می‌توان شاعرانگی را وارد سینما کرد؟

چارسو پرس: فروغ فرخزاد یکی از چهره‌های ادبیات ایران است که آثارش نه‌تنها در شعر، بلکه در عرصه‌های دیگر هنر نیز تأثیر داشته است. از سینما گرفته تا موسیقی و هنرهای تجسمی، نام و نگاه او الهام‌بخش هنرمندان بوده که این تأثیرگذاری فقط به خاطر جسارت و نوآوری در اشعارش نیست؛ بلکه به نگاه شاعرانه او برمی‌گردد.

۸ دی ماه سالروز تولد این‌شاعر است و در نوشتاری که از پی می‌آید، با سه هنرمند از عرصه‌های سینما، موسیقی و هنرهای تجسمی گفتگو کرده‌ایم تا ابعاد مختلف این تأثیرگذاری را بررسی کنیم.

مهرداد پورمند مستندساز درباره تأثیر فروغ فرخزاد بر سینما گفت: فرخزاد با ساخت مستند «خانه سیاه است» نشان داد چگونه می‌توان شاعرانگی را به مدیومی چون سینما وارد کرد. این فیلم تنها یک مستند نیست؛ بلکه هم زیبایی‌شناسی دارد و هم از رنج انسانی سخن می‌گوید.

وی افزود: فروغ فرخزاد با این فیلم، مرز میان شعر و سینما را از بین برد. در بسیاری از لحظات فیلم، تصاویر با ریتم و احساسی شاعرانه کنار هم قرار گرفته‌اند. این نگاه فروغ، سینمای مستند را در ایران متحول کرد و به نسل‌های بعدی آموخت که می‌توان از زاویه‌ای انسانی و شاعرانه به واقعیت نگاه کرد. فیلم‌های شاعرانه‌ای که امروزه در جهان ساخته می‌شوند، بی‌شک به نوعی وام‌دار جسارت فروغ هستند. او جلوتر از زمان خود زندگی می‌کرد و فیلمی خلق کرد که هنوز تازگی‌اش را حفظ کرده است. فیلم خانه سیاه است تنها یک اثر سینمایی نیست؛ بلکه بخشی از روح و شخصیت این‌شاعر را نشان می‌دهد.

مهران ساکی، آهنگساز معاصر هم درباره موسیقی نهفته در اشعار فروغ فرخزاد به خبرنگار مهر گفت: شعر فروغ پر از ریتم و موسیقی است. او در کلماتش نه‌تنها احساسات را، بلکه یک ریتم طبیعی و درونی را وارد کرده که هر آهنگسازی را به چالش می‌کشد. همین ویژگی است که اشعار او را برای آهنگ‌سازی جذاب می‌کند.

وی به آهنگ‌های ساخته‌شده از اشعار فروغ اشاره کرد و گفت: بسیاری از آهنگ‌سازان کلاسیک و مدرن ایران از فروغ الهام گرفته‌اند. محمدرضا شجریان با انتخاب اشعار او در آثارش نشان داد که چگونه می‌توان احساس و تفکر شاعر را به موسیقی منتقل کرد. همچنین هنرمندان جوان‌تر، مانند گروه‌های موسیقی تلفیقی، نیز به سراغ اشعار او رفته‌اند و با نگاهی جدید آن‌ها را به آهنگ تبدیل کرده‌اند. ساخت موسیقی بر اساس اشعار او کار آسانی نیست. چرا که اشعار او خودشان موسیقی درونی دارند و آهنگساز باید بسیار دقت کند که این موسیقی از بین نرود.

این‌آهنگساز در پایان گفت: اشعار فروغ، به‌ویژه اشعاری مثل تولدی دیگر، تنها کلمات نیستند؛ بلکه ملودی‌هایی هستند که باید کشف شوند و همین باعث جاودانگی آن‌ها در موسیقی شده است.

مریم امامی، نقاش معاصر هم دیگر هنرمندی بود که به خبرنگار مهر گفت: اشعار این‌شاعر چیزی بیشتر از کلمات هستند؛ آن‌ها تصویرهایی زنده و پر از احساس‌اند. وقتی شعری مثل پرنده فقط یک پرنده بود را می‌خوانم، انگار تابلوهای متعددی در ذهنم شکل می‌گیرند. این ویژگی بی‌نظیر اوست.

وی افزود: فروغ فرخزاد با تخیل و نگاه تصویری‌اش، مرز میان شعر و هنرهای تجسمی را کم‌رنگ کرد. خیلی از آثار من به‌طور مستقیم تحت تأثیر اشعار او خلق شده‌اند. مثلاً مجموعه‌ای از نقاشی‌های من بر اساس شعر تولدی دیگر شکل گرفته که تلاش می‌کند مفاهیم بازگشت، رهایی و تولد دوباره را با رنگ‌ها و فرم‌ها نشان دهد.

این‌نقاش به حضور فروغ فرخزاد در نمایشگاه‌های هنری اشاره کرد و گفت: در برخی نمایشگاه‌ها دیده‌ام هنرمندان دیگری نیز از فروغ فرخزاد الهام گرفته‌اند. این نشان می‌دهد فروغ فراتر از یک شاعر است؛ او یک پدیده هنری است که با هنرمندان در رشته‌های مختلف ارتباط برقرار می‌کند. فروغ فرخزاد، حتی در دنیای هنرهای تجسمی، یادآوری می‌کند محدودیت‌ها فقط در ذهن ما وجود دارند و هنر می‌تواند فراتر از مرزهای رشته‌هایش حرکت کند.