پایگاه خبری تئاتر: پلیس آمریکا پیش از اکران عمومی این فیلم، با هشدار به تماشاگران عنوان کرد که این ارگان آماده مقابله با هرگونه آشوب پس از تماشای فیلم است. ارتش هم هشدارهای امنیتی را پیش از نمایش عمومی فیلم اعلام کرد. فیلم سینمایی «جوکر» ساخته تاد فیلیپس، محصول کشور آمریکاست؛ اثری که همزمان با روزهای نخست اکرانش، شگفتی و تحسین همگان را برانگیخت. حالا آوازه جوکر دیگر مربوط به سینماهای آمریکا و مخاطبان خاص سینما نیست؛ بلکه در اقصی‌نقاط جهان و در میان دیگر مردم هم نامش شنیده می‌شود. اما چرا جوکر با توجه به اینکه در گذشته هم بازیگران بزرگی نقشش را ایفا کرده‌اند، امروز به این اندازه مهم و قابل اهمیت است؟ و چرا تری وایت درباره جوکر می‌گوید: با فیلمی جسورانه، ویرانگر و در نهایت بسیار زیبا مواجه هستیم. این سؤالات را از کامبیز حضرتی، منتقد و روزنامه‌نگار پرسیدیم.
یک اتفاق سینمایی و فراسینمایی بسیار مهم
کامبیز حضرتی درباره اهمیت فیلم سینمایی جوکر گفت: در سال ۲۰۱۹ حداقل سه فیلم مهم تولید شده است؛ «روزی روزگاری در هالیوود» ساخته کوئنتین تارانتینو، «ایرلندی» ساخته مارتین اسکورسیزی و جوکر. اما به اعتقاد من جوکر یک اتفاق سینمایی و علاوه بر آن، یک اتفاق فراسینمایی خیلی مهم است. به این دلیل جوکر را یک اتفاق سینمایی خیلی مهم می‌دانم که توانسته ازدواج نامتعارفی را در سینمای آمریکا به وجود آورد. یعنی ازدواج بین اسکورسیزی و بت‌من.
جوکری که امسال ساخته شد، از یک طرف وامدار شخصیت جوکری است که از کمیک‌استریپ‌ها (داستان‌های مصور) آمده‌اند. پایه شخصیتش بر اساس شخصیت بت‌من است و حداقل به سه فیلم اسکورسیزی یعنی «سلطان کمدی»، «راننده تاکسی» و «گاو خشمگین» اشاره دارد. اگر این سه اثر سینمایی که در دهه‌های مختلف ساخته شده‌اند را نگاه کنیم متوجه می‌شویم که هر سه اثر را اسکورسیزی با کمک رابرت دنیرو ساخته است.
اهمیت بازیگری مانند رابرت دنیرو
این روزنامه‌نگار درباره تأثیرگذاری رابرت دنیرو بر ساخت چنین اثری عنوان می‌کند: همه تم‌ها و اکت‌هایی که رابرت دنیرو در این سه فیلم داشته، در جوکر استفاده شده‌اند. برای مثال در فیلم سلطان کمدی، کمدین بوده، در راننده تاکسی و گاو خشمگین، فردی تنها بوده که سرخوردگی عاطفی یا جنسی داشته است. به عبارت دیگر، اگر رابرت دنیرو در این اثر نبود، چه بسا فیلم ساخته نمی‌شد. هرچند که واکین فینیکس (بازیگر نقش جوکر) بازیگر مهمی است و در این اثر بازی درخشانی داشته است، اما دنیرو در جوکر به‌شدت مهم است. انگار فیلم سرنوشت همان سلطان کمدی است که در دهه هشتاد به کارگردانی اسکورسیزی ساخته شده بود و حالا دوباره داریم سرنوشت او را می‌بینیم اما در جهان امروز.
جوکر، نقدی بر رویای آمریکایی
وی در ادامه افزود: فیلم جوکر ظاهراً یک فیلم آمریکایی است، اما واقعاً در نقد رویای آمریکایی ساخته شده است؛ آن هم به دلیل ازدواج نامتعارفی بود که گفته شد. همان چیزهایی که ما در بت‌من‌ها، سوپرمن‌ها و وسترن‌ها دیده‌ایم، رویای آمریکایی را می‌سازند. به عبارت دیگر، آمریکا سرزمین موعودی است که قرار است به آنجا مراجعت کنیم، اما جوکر نقد رویای آمریکایی است و می‌گوید دیگر جایی نیست که بخواهیم به آن مراجعت کنیم و همه آینده پیش روی ما باشد.
شورش‌های مختلف که در رأسشان دلقک‌ها قرار دارند
حضرتی در پاسخ به این پرسش که چرا بعد فراسینمایی این اثر به این اندازه مهم است، افزود: فیلم جوکر، به‌شدت امروزی است. یعنی روزی روزگاری در هالیوود مربوط به دهه ۶۰ ، ایرلندی مربوط به دهه ۵۰ به بعد و جوکر مربوط به دهه هشتاد به بعد است. ما نمی‌دانیم این اثر در کجا می‌گذرد، ولی اثری امروزی است و وضعیت رقت‌انگیز یک دلقکی را در جامعه امروز نشان می‌دهد. البته دلقک یا جوکری که در فیلم داریم، شبیه دلقک‌های پیشینی که می‌شناختیم یا کتاب‌هایی که در مورد دلقک نوشته شده مثل «عقاید یک دلقک» هاینریش بل، نیست.
این اثر درباره وضعیت جهان امروز است. به عبارت دیگر، درباره جنبش‌هایی که به‌واسطه شبکه‌های اجتماعی یا در جامعه رخ می‌دهد و در رأس آنها دلقک‌هایی قرار دارند که حتی خودشان هم نمی‌دانند لیدر یک جریان سیاسی یا اجتماعی به حساب می‌آیند؛ یعنی دنیا یا عرصه اجتماع به یک جامعه نمایشی تبدیل می‌شود. در این جامعه نمایشی، شورش‌ها، تظاهرات مختلف و جنبش‌های مختلف رخ می‌دهد. ولی در رأس اینها یک دلقک‌هایی قرار دارند، مثل همان اتفاقی که در فضای مجازی می‌افتد و ناگهان چالشی اتفاقی می‌افتد و همه درگیر آن می‌شوند. ولی وقتی مبنای اساسی‌اش را نگاه می‌کنیم، انگار همان جوکر یا دلقک پشت این اتفاق قرار دارد. این بعد فرا سینمایی مهمی است که جامعه امروز را نقد می‌کند. به همین دلیل است که فیلم یک لوکیشن خیالی به نام گاتهام را انتخاب می‌کند که جای مشخصی نیست و مربوط به همه دنیا می‌شود. این جامعه نمایشی و مجازی، در همه دنیا اتفاق می‌افتد. این اثر که آمریکایی به نظر می‌رسد به‌شدت نقد جامعه امروز آمریکایی و غیر آمریکایی است.
اسکار ۲۰۱۹
کامبیز حضرتی درباره شانس برنده شدن این فیلم در اسکار تصریح کرد: امسال سال مهمی برای اسکار است و با توجه به اتفاقات مختلف و نقدهایی که شده، به نظر می‌آید مهم‌ترین شانسی که جوکر داشته باشد احتمالاً به خاطر بازیگر نقش جوکر یعنی فینیکس باشد. اما ایرلندی را می‌توانیم فیلم محبوب منتقدان سال ۲۰۱۹ بدانیم. شاید اگر یک سال یا دو سال بعد جوکر ساخته شده بود خیلی بیشتر از این، مورد توجه قرار می‌گرفت. ولی فکر می‌کنم ایرلندی اسکورسیزی اتفاق مهم‌تری در سینماست.
شباهت جوکر به پرویز و خنده‌های هیستریکش
وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان شباهتی بین جوکر با فیلم سینمایی «پرویز» ساخته مجید برزگر یافت، گفت: اگر یک نگاه روانشناسانه به فیلم داشته باشیم بله می‌توان قیاس کرد و از بابت طغیان کردن، شبیه پرویز است. ولی در فیلم پرویز یک تفاوت جزیی و دراماتیک وجود دارد. دلیل طغیان پرویز جابه‌جا شدنش از یک لوکیشن به لوکیشن دیگر است. یعنی چون از خانه پدری رانده می‌شود، طغیان می‌کند. اما جابه‌جایی جوکر به خاطر طبقه اجتماعی است؛ طبقه اجتماعی که مدام نازل و نازل‌تر می‌شود و پایین می‌آید.
اتفاقاً یکی از نکات مهمی که می‌توان به آن اشاره کرد، خنده‌های عصبی جوکر است. چون در وضعیت احمقانه‌ای که جوکر گرفتارش شده، منزوی، سرخورده و منفعل عمل می‌کند. این فرد فقط یک کار می‌تواند انجام دهد و آن هم خنده‌های هیستریک است که دارد. خنده‌های هیستریکی که باعث می‌شود جوکر بیشتر کتک بخورد، اذیت شود و در جامعه له شود. ولی فراموش نکنیم یکی از منتقدان قرن بیستم یعنی باختین می‌گوید: «خنده وقتی رخ می‌دهد که می‌خواهیم یک اتفاق یا اقتداری را بشکنیم.» جوکر می‌خندد تا اقتدار جهان مجازی، نمایشی و شوآف امروزی را بشکند.
نویسنده: هنگامه ملکی- ایرناپلاس
