پایگاه خبری تئاتر: هم‌زمان با ورود به دهه ۹۰ شمسی توجه به همراهی بخش خصوصی در راستای تحقق اصل ۴۴ قانون اساسی بیش از پیش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محور فعالیت‌ها در مسیر توسعه اقتصاد کلان کشور مدنظر تمامی دستگاه‌ها و ارگان‌های برنامه‌ریز در کشورمان قرار گرفت.
همچنین با حضور بخش خصوصی در تمامی حوزه‌های فرهنگی و هنری کشورمان در شاخه هنرهای نمایشی نیز شاهد راه‌اندازی و تاسیس تماشاخانه‌های خصوصی به عنوان گامی مهم برای تحقق و تجلی امر خصوصی‌سازی در عرصه تئاتر کشورمان بودیم.
اما با ادامه فعالیت این بخش و به سبب عدم نظارت لازم، کم‌توجهی به نبود زیرساخت‌ها و فقدان برنامه‌ریزی اصولی شاهد چربش نگاه کمی‌گرایانه در راه‌اندازی تماشاخانه‌های خصوصی بودیم که حاصل آن نه‌تنها کمکی به رشد و تعالی مفهوم اقتصاد تئاتر کشورمان نکرد که امروزه مساله تماشاخانه‌های خصوصی با توجه به شرایط اقتصادی موجود در جامعه و عدم فراگیری مفهومی به عنوان تئاتر در سراسر کشورمان و نه‌تنها پایتخت، خود به آسیبی جدی بدل شده است.
آسیبی که سرچشمه آن متأثر از احداث بدون نظارت تماشاخانه‌های خصوصی توسط بخش غیردولتی در حوزه تئاتر بود. درحقیقت اتکای صرف، بی‌چون‌وچرا و صددرصدی فعالیت و تولیدات هنری به کمک‌های دولتی در تاریخ فرهنگ و هنر کشورمان با چاشنی فقدان برنامه‌ریزی دقیق و نظارت در حوزه فعالیت بخش خصوصی باعث شد تا طی یکی، دو سال اخیر شاهد انتقاد هنرمندان، کارشناسان و منتقدان شناخته‌شده عرصه تئاتر به فعالیت بخش خصوصی در عرصه هنر نمایش ایران باشیم.
جایی که تماشاخانه داران خصوصی برای تهیه مخارج خود در زمینه هزینه و فایده و درنهایت سودآوری سرمایه‌گذاری اولیه خود، دست به تولید آثار نمایشی زدند که آرام آرام از بُن‌مایه هنری و جایگاه تفکر، تأمل و توجه به دغدغه مخاطب خالی می‌شدند و صرفاً آثاری بر محور سرگرم‌سازی و تفنن را در دستور کار قرار می دادند.
موضوع دیگری که فعالیت هنرمندان تئاتر در بخش خصوصی را به‌عنوان یکی از مباحث چالشی مطرح می‌کند متوجه این نکته است که مدام در زبان، بیان و نقل قول‌های مسئولان بر این نکته تاکید می‌شود که به عنوان مثال در تهران هر شب بیش از ۱۰۰ اثر نمایشی به صحنه می‌روند که اغلب این آثار متعلق به بخش خصوصی و تماشاخانه‌های خصوصی است که میزبانی از آثار نمایشی را برعهده دارند.
اما مساله اصلی در مسیر جذب مخاطب این سالن‌ها برای رسیدن به میزان سوددهی از درآمد در کنار هزینه‌های جاری در امر سالن داری و همچنین تولید اثر نمایشی باز می گردد که در همان گفته‌ها کمتر به آن توجه می شود. مساله‌ای که هیچ‌گاه به آن پاسخ داده نشده است.
خیام وقار کاشانی که امسال دبیری بخش به‌علاوه فجر سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را بر عهده دارد، خود پیش از این به‌عنوان بنیان‌گذار یکی از نخستین تماشاخانه‌های خصوصی با نام تماشاخانه باران سابقه اجرایی در امر مدیریت چنین تماشاخانه‌هایی را با خود یدک می‌کشد.
به همین سبب و برای آشنایی با اتفاقات و رویدادهای بخش به‌علاوه فجر جشنواره سی‌وهشتم تئاتر فجر و همچنین بازتاب آسیب‌های جاری در مسیر راه‌اندازی و مدیریت تماشاخانه‌های خصوصی در حوزه هنرهای نمایشی کشورمان و سهم آنها در تعالی بخشی تئاتر کشور با وی به گفت و گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه از خاطر شما می گذرد.
انتخاب سه اثر برگزیده بخش به‌علاوه فجر برای نخستین بار
خیام وقار کاشانی با اشاره به آنکه امسال ۳۸ نمایش در قالب ۶۰ اجرا در بخش به‌علاوه فجر حضور دارند گفت: در سال‌های گذشته شاهد آغاز روند ارزیابی تماشاخانه‌ها بودیم به گونه‌ای که در بخش به‌علاوه فجر سال گذشته سه تماشاخانه برتر بر اساس معیارهای ستاد جشنواره معرفی شدند.
همین عامل ساده و کوچک دیده شدن و مورد توجه قرارگرفتن در قالب جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر سبب شد تا امسال با میل و اشتیاقی که مدیران و دوستان تماشاخانه‌ها داشتند و پیشنهادی که بنده به نادر برهانی‌مرند دادم مقرر شد تا در جشنواره سی‌وهشتم آثار حاضر در بخش به‌علاوه فجر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در تماشاخانه‌های خصوصی به صحنه می‌روند مورد ارزیابی و داوری قرار گیرند. در گام نخست صرفاً سه اثر برگزیده از میان آثار این بخش در مراسم اختتامیه معرفی خواهند شد.
تمام عواید فروش بلیت بخش به‌علاوه فجر به تماشاخانه‌های خصوصی تعلق می‌گیرد
وقارکاشانی در پاسخ به نقدهایی که مدیران برخی از تماشاخانه‌های خصوصی درباره سازوکار مالی این تماشاخانه‌ها در میزبانی از آثار حاضر در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر داشتند گفت: با تمهیدات انجام شده و در راستای حمایت همه جانبه از حضور بخش خصوصی در بدنه تئاتر کشور مقرر شد امسال تمام عواید حاصل از بلیت فروشی تمامی اجراها در بخش به‌علاوه فجر به خود تماشاخانه‌ها تعلق گیرد. مضاف بر آنکه درصد معین شده از سایت فروش بلیت که به مدیران آن سامانه اختصاص پیدا می کرد، طبق تفاهم‌نامه همکاری حذف و آن مبلغ نیز به مدیران تماشاخانه‌های خصوصی تعلق می گیرد.
در صورت عدم چاره‌اندیشی، فعالیت بخش خصوصی در تئاتر دوامی نخواهد داشت
دبیر بخش به‌علاوه فجر درباره تاثیر تماشاخانه‌های خصوصی در رونق بخشی به حوزه اقتصاد تئاتر گفت: این مبحث تنها مربوط به تماشاخانه‌های خصوصی نمی‌شود و در حوزه اقتصاد تئاتر، کلیت تئاتر کشورمان با آسیب‌های جدی روبه‌روست. به این دلیل که بسیاری از اتفاقات باید کنار یکدیگر قرار گیرند تا بتوانند بخش اقتصادی تئاتر را رونق ببخشند. اما در شرایط حاضر نمی‌توان آینده خوبی برای تماشاخانه‌های بخش خصوصی متصور بود چراکه این سالن‌ها از لحاظ مالی با چالش‌های فراوانی مواجه هستند.
وی تصریح کرد: در نهایت نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد به بیان منتقدان و کارگردانان شناخته‌شده کشورمان بازمی‌گردد که بر این نمط استوارند که تماشاخانه‌های خصوصی برای عبور از بحران چالش‌های مالی و اقتصادی صرفاً تمرکز خود را بر فعالیت نمایش‌های متکی بر امر سرگرم‌کنندگی و عبور و گذر از نمایش‌هایی با بن‌مایه‌های هنری، تفکربرانگیز و تولیدشده در راستای دغدغه مخاطبان استوار کرده‌اند. یعنی آثاری در این تماشاخانه‌ها برای عبور از بحران‌های مالی مدیران آن به صحنه می روند که صرفاً برای اوقات فراغت تولید می‌شوند و از بُعد هنری و کیفی با آسیب‌های جدی مواجه هستند.
به گفته مدیر بخش به‌علاوه فجر جشنواره سی‌وهشتم تئاتر فجر، اگر چاره‌ای اندیشیده نشود متأسفانه باید گفت که تماشاخانه‌های خصوصی و در نگاهی کلان‌تر حضور بخش خصوصی در تئاتر کشورمان دوام و بقایی نخواهد داشت.
تنها یک درصد نمایش‌ها در سالن‌های خصوصی توفیق مالی دارند
مدیر پیشین تماشاخانه باران با تاکید بر آنکه هر شب در تهران بیش از ۱۰۰ نمایش به صحنه می‌روند گفت: باید به این مساله نیز توجه داشت که تنها یک درصد این نمایش‌ها می‌توانند موفقیت تجاری داشته باشند.
وی افزود: به همین سبب است که می‌توان مدعی بود متولی تولید تئاتر، فرهنگ و اندیشه دولت‌ها هستند. مخصوصاً در شرایطی که کشور ما به لحاظ اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه در حال تجربه آن است نمی‌توان به بخش خصوصی به شکل کامل و متقن تکیه کرد.
تماشاخانه‌دار بخش خصوصی نمی‌تواند با تکیه بر مفهوم و مسئله‌ای به نام بلیت‌فروشی در بهترین حالت بدون توجه به سودآوری به موازنه‌ای برابر میان دخل‌وخرجش اعتماد و اتکایی کند. اگر در این مسیر صرفا بخواهیم به مفهوم بلیت‌فروشی تکیه کنیم همان اتفاقی را شاهد خواهد بود که این روزها برخی از تئاترها به آن مبتلا شده‌اند و آن متکی شدن به ابزارها و اسباب‌هایی غیر فرهنگی برای تبلیغ و جذب مخاطب است.
وقارکاشانی تاکید کرد: این شیوه فروش؛ فروش کاذب است و نمی‌توان به واسطه آن مخاطبان اصلی و بالفعل را برای حوزه هنرهای نمایشی کشورمان جذب کرد. این شیوه‌ها شکل مُسَکن مقطعی و گذرا هستند. در بهترین و ایده‌آل‌ترین شرایط تنها برای یک درصد آثاری که در کل سال به صحنه می‌روند می توان توفیقی از نگاه مالی در نظر گرفت.
اجاره ماهیانه ۳۰ میلیون تومان برای تاسیس تماشاخانه
این عضو انجمن صنفی تماشاخانه‌داران خصوصی گفت: تا سال گذشته هزینه یک مکان برای راه‌اندازی تماشاخانه خصوصی ماهی ۳۰ میلیون تومان اجاره بود و امسال باتوجه به تورم موجود از قیمت‌ها اطلاعی ندارم.
وی خاطرنشان کرد: مضاف بر آنکه برای راه‌اندازی یک تماشاخانه خصوصی نیازمند سرمایه‌گذاری در حدود دو میلیارد تومان هستیم.
وی ادامه داد: به‌عنوان مثال تماشاخانه باران که بنده در سال ۱۳۹۳ راه‌اندازی و مدیریت آن را برعهده داشتم؛ با وجود چهار سال فعالیت حتی نتوانست میزان سرمایه‌گذاری ابتدایی خود برای راه‌اندازی این تماشاخانه را بعد از چهار سال فعالیت بازگرداند. این نشان‌دهنده آسیب‌های موجود در مسیر تحقق فعالیت بخش خصوصی بدون حمایت سازمان‌ها، ارگان‌ها و نهادهای دولتی با توجه به سیستم اقتصادی متکی به حمایت‌های مالی دولت در تمامی بخش‌ها ازجمله حوزه فرهنگ و هنر در کشورمان است که اغلب تماشاخانه‌داران خصوصی نیز در حال حاضر با چنین مشکلاتی دست به گریبان هستند.
کمک‌های انجمن صنفی برای برون رفت از آسیب
این عضو انجمن تماشاخانه‌داران خصوصی در کشور که تنها انجمن صنفی در حوزه تئاتر است که به ثبت رسمی نیز رسیده است درباره فعالیت‌های این انجمن برای حمایت از مدیران و تماشاخانه‌داران خصوصی برای برون رفت از آسیب‌ها و موانعی که در مسیر فعالیت اقتصادی آنها وجود دارد گفت: اگر از حق نگذریم باید اذعان داشت که ما نیز در انجمن صنفی هرکدام به دلیل مشغله‌های مختلف در این مسیر کوتاهی‌هایی داشتیم.
وی افزود: اما در سال پیش رو برنامه‌هایی داریم تا بتوانیم به قدر مقداری هم که شده وضعیت تماشاخانه‌ها را با پوشش صنفی از چنین آسیب‌هایی خارج کنیم.
وقار کاشانی در پایان درباره برگزیدگان بخش به‌علاوه فجر که قرار است در آیین اختتامیه سی‌وهشتیمن جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برای نخستین بار معرفی شوند گفت: امسال برای نخستین بار سه اثر برگزیده از آثار حاضر در بخش به‌علاوه فجر جشنواره در آیین اختتامیه معرفی می‌شوند. همچنین مطابق سال گذشته سه تماشاخانه برگزیده نیز در آن آیین معرفی خواهند شد.
سی‌وهشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نادر برهانی مرند از روز پنجشنبه ۱۰ بهمن آغاز شده و شامگاه ۲۱ بهمن به کار خود پایان خواهد داد. فراخوان این دوره از جشنواره تیرماه سال جاری منتشر شد که در متن آن آثار را در بخش های صحنه‌ای، نمایش‌های خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل، مسابقه نمایشنامه‌نویسی، مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی و بخش به علاوه فجر به صورت رقابتی و غیررقابتی به صورت تفکیک شده پذیرفت.
بر همین اساس آثار پذیرفته شده در بخش پوستر و عکس تئاتر در نمایشگاه لحظه قطعی از ۵ تا ۱۵ بهمن سال جاری در خانه هنرمندان ایران برپا و ۵۹ عکس از ۴۹ عکاس و ۶۰ پوستر از ۳۵ طراح به نمایش گذاشته شده است.
بعد از حواشی انصراف ها نیز از ۳۰ اثر بخش رقابتی ۲۲ نمایش و از ۲۷ اثر بخش غیررقابتی ۱۵ اجرا در جشنواره حضور دارند. همچنین از هفت اثر بخش بین الملل شش اثر اجرا خواهند کرد.
در این میان دو اثر سردار پرچم دار و #همه همدردیم به بخش های نمایش های خیابانی و دیگرگونه های اجرایی و در بخش رادیو نمایش نیز یک اثر با عنوان سردار عشق به ۱۰ نمایش قبلی اضافه شده است که این سه نمایش جدید به گرامیداشت سردار شهید قاسم سلیمانی و جانباختگان سانحه هوایی (سقوط هواپیمای ایران- اوکراین) اختصاص دارد.
