اکران آنلاین، پدیده‌ای نوظهور در سینمای ایران است که اگر تعطیلی اجباری سینماها و خانه‌نشینی جمعیت زیادی از مردم به خاطر قرنطینه ناشی از شیوع کرونا پیش نمی‌آمد، احتمالا به این زودی‌ها راهی برای آن باز نمی‌شد و به کشور ما نمی‌رسید. حالا اما به گفته مسعود نجفی مدیر روابط عمومی سازمان سینمایی حداقل ده فیلم در صف اکران آنلاین حضور دارند و طبق شنیده‌ها تعداد فیلم‌های بیشتری هم متقاضی نمایش با این شیوه جدید هستند.
اکران آنلاین هرچند در کشورهای دیگر چندسالی است که آزمون خود را پس داده در کشور ما اما با توجه به پایین بودن سرعت اینترنت و نبود زیرساخت‌های مناسب فنی و فرهنگی با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو است. از کیفیت پایین فیلم‌ها تا نبود قانون مناسب برای کپی‌رایت و انتشار نسخه قاچاق فیلم‌ها یکی دو روز پس از نمایش آنها؛ اینها موضوعاتی بود که برای گفت‌وگو پیرامون آنها میزبان سعید رجبی فروتن مدیر کل حوزه ریاست سازمان سینمایی، سیدامیر سیدزاده تهیه‌کننده و محمد شایسته تهیه‌کننده «طلا» و «زیر نظر» دو فیلم حاضر در اکران آنلاین بودیم.
اکران آنلاین در کشور ما یک پدیده نوظهور است و احتمالا اگر شیوع کرونا پیش نمی‌آمد به این زودی به آن نمی‌رسیدیم.
سعید رجبی فروتن: بله. خیلی بدیهی است و به مصداق عدو شود سبب خیر، این فرصت برای اما ایجاد شد که از مجموعه امکاناتی که داریم بیشتر استفاده کنیم و اگر اهداف فرهنگی را مدنظر داشته باشیم، کمک بیشتری کنیم به بهداشت روحی روانی مردمی که بخش زیادی از آنها کماکان اصرار دارند در قرنطینه بمانند یا حداقل اینکه امکان گذران اوقات فراغت در محیط عمومی ندارند. به هر حال این امکان فراهم شده و باید به فال نیک گرفت. از کسانی که خصوصا در این زمینه پیش‌قدم شدند و ریسک به جان خریدند هم باید در تاریخ در تحولات سینمایی کشور یاد کنیم. دولت و دستگاههای مسوول هم که ندیدیم فرش قرمزی پخش کنند که این فیلم‌ها با این دلخوشی جلو بیایند که خدای نکرده اگر استقبال سردی بود بتوانند این خسارت را جبران کنند، بنابراین کار شجاعانه‌ای انجام دادند. اما اینکه در ادامه چه می‌شود و چه کار می‌شود کرد که کاستی‌ها و نواقص موجود را برطرف کرد یا در مساله‌شناسی قضیه ما بهتر عمل کنیم، به نظرم می‌تواند در این جلسه مورد بحث قرار بگیرد. آنچه که در این سی، چهل روز به عنوان کاستی‌ها خودش را نشان داده باید با نگاه موشکافانه مورد بررسی قرار بگیرد. همه کسانی که در این قضیه ذی‌نفع هستند چه کسانی که در عرصه آی تی فعالیت می‌کنند و دغدغه تامین زیرساخت دارند و چه کسانی که در عرصه محتوا کار می‌کنند و چه همه نهادها و دستگاههایی که ادعای نظارت و حمایت دارند، ببینیم چه باید بکنند تا این پروژه با موفقیت پیش برود و اینطور نباشد که فقط بخواهند ناخنکی بزنند یا صرفا برخوردهای شکلی با ماجرا داشته باشند.
سیدامیر سیدزاده: قطعا ما خواسته یا ناخواسته به این سمت و سو هدایت شدیم منتهی باید مقدمات و بستر پیشرفت در این قضیه را پیش‌بینی کنیم. اصلی‌ترین چیزی که من به عنوان آفت در این ماجرا می‌بینم بحث عدم پیوستن ایران به معاهده کپی‌رایت است. این بزرگترین مشکلی است که ما الان داریم و به عنوان شاه‌بیت ورود به اکران آنلاین باید اول این مشکل حل شود و تا حل نشود به نظر من صحبت از بقیه موارد تقریبا می‌شود گفت فایده‌ای ندارد. فیلم آقای حاتمی‌کیا را الان بارگذاری می‌کنند چند ساعت بعد قاچاق می‌شود. چه تمهیدی باید برای این داشت و چه کسی باید به این موضوع رسیدگی کند؟ این موضوع اگر حل شود دنیا به عنوان یک دهکده ارتباطات جهانی به سمت و سوی اکران آنلاین می‌رود، ما هم این را قبول داریم. اما چیزی که الان من با آن مخالفم این است که صیانت از این پدیده آنلاین را چه کسی باید انجام بدهد و چرا انجام نمی‌شود؟ یک هزینه و سرمایه‌گذاری نیاز است و مکاتبات و مراودات خاص خودش را می‌خواهد که باید انجام شود. پنج، شش سال پیش یکی از دوستان ما آقای آرمین میلادی می‌خواست این بحث کپی‌رایت را سامان بدهد، چندین جلسه هم با دوستان مسوول رفتیم، فکر می‌کنم حدود ۳۰۰هزار دلار هزینه‌اش بود. خیلی هم خوب پیش رفتیم اما در لحظه آخر کار متوقف شد و انجام نشد. الان یک تهیه‌کننده پنج تا هفت میلیارد هزینه می‌کند فیلمی می‌سازد.
زمانی که سینما وضعیت عادی خودش را داشت شما براساس یک پیش‌بینی اولیه‌ای می‌توانستی یک جدول راهبردی برای خودت تنظیم کنی که مثلا من حداقل پول این فیلم را با فروش گیشه به دست می‌آورم. مثلا ۴تومان هزینه می‌کردی، می‌دانستی باید ۱۲میلیارد بفروشی که پولت برگردد. حالا که شیوع ویروس باعث شده سینماها خالی شده، راهی نداریم جز این که به سمت اکران آنلاین برویم. یک محسناتی دارد. یکی اینکه هزینه اکران آنلاین به مراتب خیلی کمتر از هزینه اکران در سینما است. این بزرگترین مزیتی است که برای من تهیه‌کننده دارد. مطلب دوم اینکه آورده‌ای که من از این محل به دست می‌آورم توسط موسسه و شرکتی که فیلم من را بارگذاری می‌کند، خیلی بیشتر از چیزی است که در سینما به دست می‌آورم. در سینما چیزی حدود یک‌سوم اما در اکران آنلاین براساس توافقی که می‌کنی چیزی حدود ۶۵ تا ۸۰درصد به شما برمی‌گردد. این خیلی به نفع تهیه‌کننده است ولی شرطش این است که این قانونمند شود. اگر اکران آنلاین چارچوب خودش را طبق قواعد بین‌المللی پیدا کند، چرا استقبال نکنیم؟ من ۴فیلم اکران نشده دارم همه را به اکران آنلاین می‌دهم. ولی تا زمانی که سروسامان نگیرد، فیلم‌هایی که قوی هستند، بارگذاری می‌شوند. یک طوفانی در یکی دو روز اول راه می‌افتد، مبلغ قابل توجهی می‌فروشند، روز سوم که قاچاق می‌شوند همه انتظارات را از هم می‌پاشند.
محمد شایسته: به نظر من کرونا با همه بدی‌هایی که داشت و اتفاقات تلخش، این راهی که برای سینمای ایران باز کرد اتفاق بزرگی بود. نه کسی قبلا جراتش را داشت این کار را بکند نه ما با آن آشنا بودیم. در جهان شروع شده بود ولی ما همیشه می‌خواهیم جلوی تکنولوژی بایستیم هرچند تکنولوژی زورش به ما می‌رسد. حکایت آمدن دوربین‌های دیجیتال است که سال‌ها معضل داشتیم تا از نگاتیو به دیجیتال رفتیم. همانطور که دوستان گفتند بزرگترین لطمه فیلم‌ها در اکران آنلاین بحث قاچاق است. ما در سه روز اول نزدیک به ۷۰هزارتا بلیت فروختیم، نسخه قاچاق فیلم بیرون آمد، در دو هفته بعد ۳۰هزار بلیت فروختیم! در صورتی که اگر قاچاقش بیرون نمی‌آمد فکر می‌کنم به عددهای جذابی می‌رسیدیم و همه همکارهای من با ذوق به سمت اکران آنلاین می‌آمدند. به نظرم در کل خیلی علاقه‌ای به رعایت قانون کپی‌رایت وجود ندارد.
این دولت‌هایی که آمدند خیزهایی برداشتند ولی هیچ کدام موفق نشدند. دلیل اصلی‌اش هم فکر می‌کنم تلویزیون است. اکثر قریب به اتفاق محتواهای تلویزیون بدون رعایت این قانون است. همین فوتبال‌ها که می‌بینیم چه درآمدی برای تلویزیون دارد، فیلم‌های خارجی که در بهترین باکس شبکه‌ها پخش می‌کنیم و ... این مساله‌ای است که نشان می‌دهد تلویزیون زورش می‌رسد و نمی‌گذارد به سرانجام برسد ولی ضررش را ما در بخش خصوصی و در سینما و در انتشارات و برنامه‌نویسی‌های کامپیوتری می‌بینیم. همه این مشاغل چوب تلویزیون را می‌خورند که اگر اوکی بدهد شک نکنید این قانون نهایی می‌شود. چون مجلس و دولت‌ها دوست دارند بشود. کلا عمر فروش در فضای مجازی کوتاه است. شما سه روز یک آمار فروش می‌گیرید، یک باره روز چهارم می‌بینید همه سرمایه‌ات سوخت. این مشکل اکران آنلاین است ولی محاسنی هم دارد. بزرگترینش این است که مشکلی که ما با سینمادار داریم تسویه حساب سینمادار با پخش‌کننده و صاحب فیلم است. صاحبان سینما وقتی فیلم‌های ما می‌فروشد پول ما را دیر می‌دهند، وقتی نمی‌فروشد، می‌گویند فیلمت نفروخت... پول ما کجا می‌رود؟ صاحبان سینما، بخش خصوصی یا همین حوزه هنری از همه بدتر، پول ما را خرج تجهیز سالن‌هایشان می‌کنند یا سالن جدید می‌سازند.
این آمارهایی که می‌بینید همکارهای من که سالن دارند می‌دهند که فلان سالن افتتاح شد، نمی‌گویم همه سرمایه اما چهل، پنجاه درصد آن پول صاحبان فیلم‌هاست. تسویه سینمادارها با مردم نقدی است، اما با صاحب فیلم چک ۶ماهه، ۸ ماهه و ... است. ما هم حریفشان نمی‌شویم. فیلم «زیر نظر» ۸/۵میلیارد فروخته. از روز کرونا که سینما تعطیل شده سه ماه می‌گذرد، من فقط ۲۰۰میلیون گرفتم. این خیلی تلخ است. شما اگر بدانید من چطور این ۲۰۰تومان را گرفتم هم واقعا دلتان می‌سوزد. بعد رئیس صنف سینمادارها مصاحبه کردند در این سه ماه که صاحبان سینماها فلان مقدار ضرر کردند. نمی‌گویند صاحبان فیلم‌ها هم ضرر کردند. سینمای خالی که مشتری ندارد. این حسن اکران آنلاین است که تقریبا تسویه حساب نقدی است. همین که مافیا ندارد حسن اکران آنلاین است.
ولی یکی از بحث‌هایی که در روزهای اخیر مطرح شد این بود که اگر این بازار هم رونق بگیرد خود به خود مافیا در آن به وجود می‌آید.
سیدامیر سیدزاده: امیدوارم این اتفاق نیفتد. الان علی‌الظاهر می‌گویند فیلیمو و نماوا مافیای اکران آنلاین هستند ولی کم کم پلتفرم‌های دیگر هم وارد کار شده‌اند. امیدوارم با سیاست‌های تشویقی و سوبسیدی این پلتفرم‌ها هم شروع به فعالیت کنند و بتوانند محصولات و محتواهای بیشتری را تولید و پخش کنند. هر چه اینها بتوانند با تولید محتوای خوب بازار رقابت ایجاد کنند، کاربرهای بیشتری جذب می‌شود و درآمد بالاتر می‌رود.
محمد شایسته: رقابت بیشتر شود، کیفیت هم بالاتر می‌رود و مافیا هم شکل نمی‌گیرد. اگر می‌بینید در سینما مافیا شکل می‌گیرد از نبود رقیب است.
پلتفرم‌های دیگر زیرساخت اکران آنلاین را دارند؟
سعید رجبی فروتن: بقیه اصلا سرمایه‌گذاری برای تامین زیرساخت نکردند. بیشتر دانلودی هستند تا اکستریم. در پلتفرم اکستریم مثلا باید اگر صدهزار نفر همزمان یک فیلم را دیدند سیستم متوقف نشود. مگر بعد از این با داغ شدن این بازار درصدد تامین این زیرساخت‌ها بربیایند که ان‌شالله اگر این اتفاق بیفتد به نفع مخاطب است.
شما به عنوان یک مدیر سینمایی که سال‌ها در شبکه نمایش خانگی بودید وضعیت اکران آنلاین را چطور می‌بینید؟
سعید رجبی فروتن: من یک صورت‌بندی از وضع موجود ارائه بدهم تا گفت‌وگو را ادامه بدهیم. اگر بخواهیم به اکران آنلاین به عنوان یک طرح نگاه کنیم، در حدود ۵۰روز گذشته با یک وضعیت خاصی روبه‌رو شده که من نقاط عطفی برای آن می‌شمارم. اول اینکه طرح موجود پیوست رسانه‌ای ندارد، سازمان صداوسیما به عنوان رسانه ملی هیچ علاقه و اشتیاقی برای پوشش دادن به این پدیده نوظهور ندارد و نمی‌خواهد خدمات قابل تحسین چه تهیه‌کنندگان و چه کسانی که در عرصه زیرساخت و انتشار مسوولیت دارند را قدر بداند. من متاسفم بگویم این پلتفرم‌ها با اینکه از سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر یا ساترا مجوز فعالیت دارند، باز هم این سازمان به جای اینکه بیاید به عنوان یک حامی خدمات اینها را پوشش بدهد، علنا به اصطلاح روزنامه‌نگارها دروازه‌بانی می‌کند و می‌گوید قبل از اینکه تقاضاها بخواهد به بازرگانی سازمان برود من باید ببینم که این محصول استحقاق و لیاقت تبلیغ و اطلاع‌رسانی در شبکه‌های تلویزیونی را دارد یا ندارد.
استناد من به مصاحبه‌ای است که مدیرعامل ساترا انجام داد. از طرفی هم با توجه به اینکه تا به حال دو فیلم بیشتر اکران نشده، من «خروج» را استثنا می‌کنم، برای «طلا» و فیلم‌هایی که بعد از آن می‌آیند در غیاب این پوشش رسانه‌ای باید عوامل اصلی تحرک بیشتری از خودشان نشان بدهند. حداقل اینکه همزمان با کلید خوردن اکران آنلاین ما شاهد یک لایو از عوامل اصلی باشیم. تهیه‌کننده و کارگردان در فضای مجازی دغدغه‌هایشان را بگویند و انتظاراتی که از مخاطب دارند را هم مطرح کنند.
دراینجا یک تلنگر هم به خودمان بزنم، شاید انتظار این بود که برای اولین فیلم یعنی «خروج» ما دولتمردان هم در یک قاب مشترک با عوامل قرار می‌گرفتیم و برای بهره‌برداری بهتر در این رویداد که رقم خورد بیشتر مشارکت می‌کردیم و به عوامل و فعالان صنعت سینما می‌گفتیم که در کنارشان هستیم. امیدوارم در ادامه وزارت ارشاد، سازمان سینمایی و حتی وزارت ارتباطات یک مقدار بیشتر در کادر و در کنار دوستان باشند.
سال‌های سال ما در این رنج و غصه بودیم که چرا فروش لحظه‌ای آثار روی پرده مشخص نیست، فناوری کمک کرد و در یک سال اخیر ما می‌توانستیم تمام اطلاعات مربوط به اکران و گیشه را داشته باشیم. در این ماجرا و با توجه به اینکه بستر، بستر اینترنت است و همه چیز آنلاین است انتظار این است که هم مردم و هم صاحبان محتوا در لحظه بدانند فروش چقدر بوده و چقدر استقبال شده. در این زمینه هم ما کاستی‌هایی داریم که مثلا مسوول روابط عمومی سازمان سینمایی در یک برنامه تلویزیونی میزان فروش و عایدات مالی این دو فیلم را می‌دهد. اگر ما اطلاعات لحظه‌ای از فروش فیلم‌ها داشته باشیم هم در تحلیل و هم در ترغیب و تقویت انگیزه‌های مخاطب کمک می‌کند.
خیلی از این تلاش‌ها برای این است که ما رضایت مخاطب را داشته باشیم، به نظر می‌آید یک مقدار حقوق مصرف‌کننده در این زمینه نادیده انگاشته می‌شود. روشن بگویم خیلی از کسانی که مشترک دائمی سامانه‌های نماوا و فیلیمو هستند بابت اشتراک مبالغی را هزینه کردند و توقع دارند که فیلم‌ها بعد از پایان اکران سینمایی در این سامانه‌ها آپلود شوند. «خروج» و «طلا» قبل از این اکران نشده بود ولی الان صحبت از فیلم‌هایی می‌شود که چندین هفته اکران بودند و حداقل سرگروهی‌شان را از دست داده بودند. درواقع این فیلم‌ها شیفت می‌کنند به سمت اکران آنلاین و این یعنی مشترکین دائمی این سرویس‌ها باید هزینه مضاعفی را بپردازند برای اینکه آنها را ببینند، این نکته‌ای است که در درازمدت ممکن است باعث رنجش و ریزش مشترکان شود.
مساله بعدی بحث کیفیت نمایش فیلم‌ها است. ما خوشحال بودیم بعد از اینکه از آنالوگ به سمت دیجیتال رفتیم موسسه سینماشهر کمک کرد، تجهیزات به روزی نصب شد، اگر همه D-cinema نشدند پروتکل E-cinema اجرا شد و صدا هم توانست رضایت همه را جلب کند ولی الان به واسطه سرعت بسیار کم اینترنت که ۵مگابایت بر ثانیه است، اشکالات زیادی را برای مخاطب‌ها ایجاد می‌کند. خصوصا در این شرایط که افراد دیوایس‌های مختلف دارند؛ ممکن است یک عضو خانواده مبایل، یکی تبلت، یکی لپ‌تاپ و ... استفاده کنند و همین ۵مگابایت هم بین این افراد توزیع شود. این نقص در حین تماشای فیلمی که ظاهرا یک بازه زمانی ۶ساعته هم دارد وقفه‌های مکرری ایجاد می‌کند که در واقع می‌تواند توی ذوق مخاطب بخورد.
در نهایت مخاطب مجبور می‌شود با کمترین کیفیت فیلم را ببیند.
سعید رجبی فروتن: یا اینکه برود سراغ کانال‌های تلگرامی، سایت‌ها یا شبکه‌های ماهواره‌ای که در ساده‌ترین شکل می‌توانند همان فیلم را در اختیارش قرار بدهند. من از زبان مدیرعامل شاتل که نماوا را دارد می‌گویم که در قم و بخش‌هایی از تهران به طرف پروتکل VDSL می‌رویم. یعنی اگر مودم‌های خانگی را عوض نکنیم سرعت تا ۲۰مگابیت افزایش پیدا می‌کند و اگر مودم مخصوص بگیریم بین ۸۰ تا ۱۰۰ مگابیت می‌شود که خیلی در رضایت خاطر مخاطب موثر است. ما از نظر رتبه جهانی در سرعت اینترنت الان هفتادونهم هستیم. افرادی هم که از اینترنت مبایل استفاده می‌کنند که قصه پرغصه فرکانس‌هایی است که سازمان صداوسیما در اختیار دارند و متاسفانه در اختیار اپراتورها قرار نمی‌دهد.
بحث دیگر که به دولتمردان برمی‌گردد این است که هنوز به روشنی مشخص نیست که دولت می‌خواهد از کسانی که این محتوا را در اختیار مردم قرار می‌دهند چگونه حمایت کند. یک بیانیه‌ای را سازمان سینمایی منتشر کرد که علاوه بر قرارداد تهیه‌کننده‌ها با پلتفرم‌ها ۲۰درصد هم ما مشارکت می‌کنیم. ملاحظه‌ای در این نحوه حمایت است که ممکن است بعد از این اگر کیفیت فیلم‌ها خوب نباشد، پلتفرم‌ها بگویند همان ۷۰-۸۰درصد را هم به تهیه‌کننده‌ها نمی‌دهیم. به نظرم اگر یک مبلغ ثابت یا اصطلاحا مبلغ حداقلی گذاشته شود صاحبان فیلم‌ها از آن برخوردار باشند، انگیزه بیشتری ایجاد خواهد شد. یک مطلب هم یادآوری کنم، ما اینجا ننشستیم که بخواهیم از شمار مخاطبان سینما کم کنیم، ما درباره فیلم‌هایی صحبت می‌کنیم که به نظر می‌آید بیشتر مناسب نمایش در خانه یا در قد و قواره تلویزیون‌های خانگی هستند.
نکته بعدی هم نبود امنیت و صیانت از کپی‌رایت است که ریشه‌اش همان است که ما عضو کنوانسیون برن نیستیم ولی در داخل می‌شود با فرهنگ‌سازی مردم و بازار داخل را به این ترغیب کرد که سراغ نسخه‌های غیرمجاز نروند که باز هم اینجا تکلیف، رسالت و وظیفه رسانه ملی و سازمان صداوسیما را یادآور می‌شوم که می‌تواند در قالب پیام‌های کوتاه یا بسیاری از فرمت‌های تبلیغاتی به این قصه بپردازد و کمک کند.
بحث بعدی هم این است که متاسفانه این کار در شرایطی انجام می‌شود که ما در شب پایان سال با شوکی روبه‌رو بودیم و آن هم تشتت و واگرایی صنفی بود. دو برند معتبر فیلیمو و نماوا از تشکل صنفی شرکت‌های آنلاین ویدئویی جدا شدند که شوکی به وجود آورد. این هم‌گرایی صنفی می‌توانست خیلی از معضلات و مشکلاتی که برشمردیم را مدیریت یا تعدیل کند. برای من که سال‌ها تجربه کار در شبکه نمایش خانگی دارم، یادآور تجربه تلخ انشقاق و چنددستگی موسسات ویدئورسانه بود که آنها که فعالیت بیشتری داشتند می‌گفتند دون شان ما است که با موسساتی زیر یک سقف باشیم که در طول سال فعالیت چندانی ندارند. به نظر می‌آید این تراژدی تلخ اینجا هم در حال تکرار است و از آن طرف هم نمی‌بینیم که کسی میدان‌داری کند و درصدد آشتی اینها بربیاید. و حتی می‌بینیم که انجمن صنفی موجود که همه‌شان از ساترا مجوز گرفتند، به این مرزبندی وفادار می‌ماند و تریبون ساترایی می‌شود که همانطور که گفتم به مبرم‌ترین وظیفه خودش که پوشش رسانه‌ای و تبلیغاتی این اکران آنلاین است عمل نکرده و در حد یک فیلتر عمل می‌کند.
این برای این است که فیلم‌ها به صورت انحصاری در آن دو پلتفرم جدا شده به نمایش درمی‌آید.
سعید رجبی فروتن: درست است البته از پنجشنبه «تورنادو» در پلتفرم‌های دیگر اکران می‌شود. اما این هم یک غم و غصه‌ای است که کاش این اتفاق رخ نمی‌داد و من معتقدم با هم‌گرایی این پلتفرم‌ها خیلی از مشکلات و مسائلی که ما دولتمردها و بچه‌های سینما اشراف به آنها نداشته باشیم، مثلا در بحث زیرساخت‌ها حل شود. یک بحث انحرافی دیگر هم این است که بعضی از دوستان تصورشان این بود که اکران آنلاین یک بزنگاهی است که می‌توانیم فیلم‌های فاقد پروانه نمایش یا فیلم‌هایی که به هر دلیلی در محاق توقیف رفتند در این پلتفرم‌ها بارگذاری شوند. به نظر من دامن زدن به این بحث‌ها ممکن است موجب ایجاد حساسیت‌هایی شود که پروژه اکران آنلاین را زیر فشار ببرد و در اهدافی که دنبالش هستیم ناکام کند. امیدوارم دوستان تهیه‌کننده خیلی به این بحث دامن نزنند و اجازه بدهند موانع موجود در مسیر اکران و نمایش عمومی فیلم‌هایی که به حق تا نابحق دچار مشکل شدند در مسیر خودشان حل شود و زلفش را گره به اکران آنلاین نزنیم که ممکن است دچار صدمات ناخواسته بشویم.
محمد شایسته: من با احترام به گفته‌های شما موافق این نکته نیستم که بگوییم فیلم‌هایی که اکران آنلاین می‌شوند مناسب قاب سینما نیستند. نتفلیکس الان سریال می‌سازد هر قسمتش را می‌توانی روی پرده ببینی. همین الان من یک قسمت از یک سریال که به زودی پخش می‌شود را دیدم، به جرات می‌توانم بگویم از ۷۰درصد کارهای سینمای ما بالاتر است. یک مقدار ناخودآگاه ما وارد جریان شدیم. از فیلم خودم دفاع می‌کنم. همکارهای من برای اینکه اسم خودشان را مطرح کنند مصاحبه می‌کنند و مثلا می‌گویند این فیلم مناسب اکران آنلاین هست یا نیست یا فیلم‌هایی که آنلاین پخش می‌شود مناسب قاب تلویزیون است. آقای شهبازی کارگردان، فیلمبردار پیمان شادمان‌فر، کست جلوی دوربین و... همه جز رکوردداران سیمرغ هستند. اینها که کاری نمی‌کنند برای قاب تلویزیون. نیت ما سینما بوده اتفاقاتی رخ داده به ناچار مجبور به اکران آنلاین شدیم. من یک مشکلی با اکران آنلاین دارم، به دوستان پلتفرم‌ها هر روز این را می‌گویم. اینکه اگر هر نوع فیلمی در اکران آنلاین پخش شود، ریزش مخاطب می‌آورد. متاسفانه در سینما مثال خوبی نشد، اینجا شاید مناسب‌تر باشد.
انگار اینجا هم یک هنروتجربه لازم دارد. روابط عمومی سازمان گفت ده فیلم در راه اکران آنلاین هستند، اما من اطلاع دارم حدود صد فیلم تقاضای اکران آنلاین دادند. توقیفی‌ها که خیلی نیستند یک طرف، بقیه هم یک طرف. فیلمی که کست دارد برایش زحمت کشیده شده، سه، چهارمیلیارد هزینه‌اش شده، با فیلمی که به اصطلاح دلی ساختند یک میلیارد هزینه‌اش شده هم باید در قیمت بلیت متفاوت باشد هم جای عرضه‌اش در پلتفرم. آقای کاوه سینما عصر جدید یک سالنش را برای فیلم‌های خاص گذاشته بود. مراقبتی که از آن سالن می‌کردند بیشتر از سالن‌های دیگر بود و همیشه هم پر بود. اگر یک‌باره هر فیلمی که فکر می‌کند به سختی وارد اکران می‌شود وارد این مقوله شود، شک نکنید اکران آنلاین شکست بدی می‌خورد.
سعید رجبی فروتن: شما از «طلا» گفتید چرا راه دور برویم؟ از «خروج» صحبت کنیم. همه هم‌عقیده هستیم که واقعا این فیلم مناسب مختصات پرده بزرگ بود. من نمی‌خواهم منکر استثناها بشوم، ولی در صحبت‌هایمان علی‌رغم گله و شکایتی که از سینمادار داریم طوری صحبت نکنیم که به نظر برسد اکران آنلاین دنبال تضعیف سینما است.
محمد شایسته: من دنبال تضعیف سینما نیستم. اصلا شغل من سینما است. اگر سینمایی باز بود دلم می‌خواست فیلم در سینما اکران شود. الان دریچه‌ای رو به ما باز شده که نمی‌توانیم انکارش کنیم.
سعید رجبی فروتن: دریچه‌ای که موقت هم نیست و ان‌شالله بعد از بازگشایی سینماها هم ادامه خواهد داشت.
محمد شایسته: صددرصد. این اکران آنلاین اگر بگیرد مثل همان کاری است که شما در شبکه نمایش خانگی کردید. تعداد زیادی از همکاران ما سر کار رفتند و شغل ایجاد شد. از این به بعد شاید یک عده به فکر بیفتند فقط برای این مدیوم فیلم بسازند. باز هم یک سری جوان و همکارهای ما بیشتر سر کار می‌روند. این کمک می‌کند ما صنعتی‌تر شویم.
سیدامیر سیدزاده: در یک شبکه فرعی یکی از دوستان ما یک فیلم داستانی مستند گذاشته ۴میلیون بازدید خورده. این بستر خوبی است و نشان می‌دهد اگر کار خوب باشد دیده می‌شود. در تکمیل حرف‌های دوستان می‌خواهم بگویم ما اکران آنلاین را قبلا هم داشتیم. فیلم بعد از اکران در سینما به صورت دی وی دی و در پلتفرم‌های اینترنتی پخش می‌شد. الان به دلیل شیوع کرونا تغییری که به وجود آمده این است که اکران آنلاین بولدتر شده. در این آزمایش ناخواسته‌ای که الان انجام می‌گیرد ما به این پی می‌بریم که اصلا اکران آنلاین می‌تواند یک بستر مستقل اکران برای فیلم باشد بدون اینکه به سینما نگاهی داشته باشد. الان نتفلیکس رایت اغلب فیلم‌های مهم دنیا را می‌خرد و فروش خوبی هم دارد. فیلمی در آمریکا اکران شده من امکان دیدنش روی پرده را نداشتم، با اشتراک نتفلیکس می‌توانم آن را ببینم. در مجموع اکران آنلاین اتفاق خیلی مهمی است به شرط آن که همانطور که گفتم اول بحث قاچاق حل شود و بعد نوع سرمایه‌گذاری در آنها به یک طریقی تضمین شود. من بدانم فیلمم را که به پلتفرم می‌دهم ضرر نمی‌کنم. چون بالاخره پلتفرم‌ها درآمدهای جانبی مثل فروش اینترنت و اشتراک و ... دارند که مختص این فیلم نیست. یعنی وقتی فیلمی را بارگذاری می‌کنند مخاطب که برای دیدنش می‌رود، با تبلیغاتی مواجه می‌شود برای دیدن فیلم‌های دیگر.
شما می‌گویید فیلمی که با ۷۰۰میلیون ساخته می‌شود باید بلیت ارزان‌تری داشته باشد به نسبت فیلم ۵میلیاردی. اما مثلا می‌دانیم که وقتی اشتراک نتفلیکس را داری چه فیلمی که خودش سرمایه‌گذاری کرده ساخته و چه فیلم‌های دیگری که روی آن بارگذاری شده که شامل فیلم‌های با هزینه پایین می‌شود را یک جا می‌توانی ببینی. این رقم بلیت که درباره آن حرف می‌زنیم برای مخاطب دل‌زدگی ایجاد نمی‌کند؟
محمد شایسته: اینجا ما فقط به فکر سینما هستیم و سرمایه خودمان ولی باید به پلتفرم‌ها هم حق بدهیم. در مجموع یک میلیون و دویست، سیصدهزار مشترک ندارند. اینها هم باید دخل و خرجشان دربیاید.
پلتفرم‌ها قبل از اکران آنلاین هم مسیر خودشان را می‌رفتند. الان شاید انتظار این باشد که به زودی با خرید امتیاز فیلم‌ها رقم بلیت حذف شود.
محمد شایسته: شما نتفلیکس را مثال می‌زنید. فقط در زمان شیوع کرونا ۱۶میلیون مشترک به نتفلیکس اضافه شد. تعداد مخاطبشان، پولی که آنجا برمی‌گردد با اینجا قابل قیاس نیست. همین الان هزینه‌ای که دوستان برای اکران آنلاین «طلا» کردند، تبلیغات شهری و فضای مجازی؛ من ندیدم در تاریخ سینما هیچ فیلمی اندازه «طلا» بیلبورد شهری داشته باشد. اصطلاح ما این است که کاغذ دیواری کردند. هزینه‌هایشان با چیزی که از آن ۳۰درصد برایشان می‌ماند ناراحت‌کننده است. یک مقدار هم به این موضوع فکر کنیم.
کرونا کاربرهای وی‌اودی ایران را هم بالا برد و اینکه مخاطب برای اینکه فیلم شما را ببیند وارد این پلتفرم شود، کم کم برایش استفاده از وی‌اودی عادت می‌شود و کم کم جایگزین تلویزیون می‌شود. درحقیقت برندسازی می‌کنند.
سعید رجبی فروتن: چون اینها هلدینگ هستند و شرکت‌های اقماری دارند از بخش‌های دیگر هزینه می‌کنند تا این برندسازی شکل بگیرد. مثلا نماوا شرکت شاتل را دارد که بیشترین مشترک اینترنت در کشور را دارد. هر قدر به شعاع بینندگان محتوا از هر جنسی اضافه شود سود می‌برد. برای همین است که در ساخت سریال سرمایه‌گذاری می‌کند و قطعا در آینده فعالیت‌هایش بیشتر می‌شود و اگر سینماگرها کمتر سراغشان بیایند سرمایه‌گذاریشان را معطوف به سریال می‌کنند.
سیدامیر سیدزاده: این دوستان همین الان هم می‌گویند در ساخت فیلم سینمایی هزینه نمی‌کنیم. اگر اینها به حوزه سینما ورود نکنند و بگویند ما از طریق سریال‌سازی درآمد بیشتری داریم، همانطور که می‌گویند الان یک فیلم سینمایی چهار تا چهارونیم میلیارد هزینه ساختش است، مینی‌سریال هم همینقدر هزینه دارد، این می‌شود یک آفتی که باز من تهیه‌کننده مسیرم سخت می‌شود. شاید ما هم به سریال‌سازی رو بیاوریم ولی اینکه از سینما غافل شویم به این دلیل که استقبال نمی‌شود و حتی تمایلی برای بارگذاری فیلم تولید شده نداشته باشند، به سینما ضربه می‌زند. امیدوارم با تمهیداتی که دولتمردهای ما می‌اندیشند در این مسیر هم از قواعد و مقرراتی پیروی کنند که تعادل بین سینما و نمایش خانگی و سریال‌سازی حفظ شود نه اینکه سینما به محاق مظلومیت برود.
محمد شایسته: این کاری که شما می‌گویید را وزارت ارشاد آگاهانه در دو سال گذشته انجام داد که امثال ما کمتر کار کنیم. یعنی ما که برای ۸۰درصد پروژه از جیبمان پول می‌گذاریم نتوانیم کار کنیم. من پارسال به آقای داروغه‌زاده گفتم که همه مصاحبه‌های دوستان مسوول در این سال‌ها به این سمت بوده که چند کمپانی داشته باشیم و بقیه با هم یکی شوند. احتمالا منظورشان این بوده که بقیه کار نکنند. اتفاقا این اکران آنلاین برای ضعیف‌ترها بهتر است. دوستان در وزارت ارشاد به نظرم سینما را گران کردند. در جشنواره گذشته خرج ۴فیلم ۶۰میلیارد می‌شود ولی ما همان سال «طلا» را با حدود سه میلیارد ساختیم. بعد همه کاندیداها از این ۴فیلم و همه جوایز برای اینهاست، سینما گران می‌شود. الان ۶ماه است یک پروژه‌ای که مطمئنم دست هر تهیه‌کننده‌ای برسد رد نمی‌کند، می‌خواهم بسازم هزینه‌اش ۱۵میلیارد است. می‌پرسم چرا دستمزدها اینقدر بالا رفته، استنادها به آن ۴پروژه است که فقط یکی از آنها (سرخپوست) برای بخش خصوصی بوده. بقیه را یا فارابی پول داده یا وزارتخانه و یا وزارتخانه‌های دیگری. الان با این گران شدن سینما من و شما دیگر زورمان نمی‌رسد فیلم بسازیم.
الان این اتهام گران شدن سینما به گردن چند سرمایه‌گذار است.
محمد شایسته: نه اینطور نیست. یک بازیگر چند روز پیش به من گفت یک میلیارد تومان می‌خواهد. پرسیدم چرا؟ گفت ایکس در آن فیلم این مبلغ را گرفته. گفتم آن فیلم ۱۵تومان هزینه‌اش بوده، باید یک پولی هم به رقیب و رفیق تو می‌دادند که آن پول را توجیه کنند. سینما گران شده. من هم با این دوستان پلتفرم‌ها برای جذب سرمایه حرف زدم، می‌گویند تو یک پروژه برای ما آوردی بین ۱۲تا ۱۵میلیارد هزینه‌اش است، ما ده میلیارد روی این می‌گذاریم یک سریال می‌سازیم ۲۰ قسمت پخش می‌کنیم. اگر هزینه‌های ساخت فیلم سینمایی معقول می‌ماند ورود می‌کردند ما هم با بودجه شخصی‌مان زورمان می‌رسید فیلم بسازیم. من سه فیلمم را پارسال ۸/۵میلیارد ساختم. الان می‌شود زیر ۲۰میلیارد ساخت؟
سعید رجبی فروتن: آن سال‌ها که شبکه نمایش خانگی در حال رونق گرفتن بود این حرف‌ها هم بود و حتی می‌گفتند ما کمر به نابودی سینما بستیم. در حالی که اینطور نیست. اینها هر کدام اقتضائات خاص خودشان را دارند، از بعد زیبایی‌شناسی مخاطب خودشان را دارند. برای دیدن سریال باید صبور باشی، یک پیرنگ اصلی دارد و چندین و چند خرده پیرنگ اما فیلم سینمایی ساختار متفاوتی دارد که اصلا اینها قابل مقایسه نیست. همانطور که سریال‌سازی تا قبل از این در نمایش خانگی باعث تعطیلی سینما نشد، شمار آثار سینمایی ما سیر صعودی خودش را داشت، بعد از این هم اتفاقی نخواهد افتاد؛ البته اگر کسانی در راس تولید محتوا قرار بگیرند که هم دلشان برای سینما بتپد و هم اقتضائات روز مخاطب را دنبال کنند و بدانند چرا مردم در سراسر جهان همه دوست دارند دنبال قصه‌های هزارویک‌شبی باشند و دوست دارند برای دنبال کردن داستان‌های بلند وقت بگذارند. اگر این اقتضائات شناخته شود می‌توانند یک پلی بین سینما و مدیوم‌های جدید بزنند به طوری که مخاطبان هر کدام از آنها دچار کاهش نشوند.
من می‌خواهم در ادامه پیشنهاداتی برای اصلاح نواقص بدهم. در شرایطی این موضوع را مطرح می‌کنم که فکر می‌کنم یک سالی از تعطیلی موسسه رسانه‌های تصویری می‌گذرد. اگر سال گذشته بود من می‌گفتم تشکیلاتی هست که با اختصاص یارانه و با دسترسی به بخش‌های مختلف حکومت می‌تواند این پروژه اکران آنلاین را درست مدیریت کند، همین موسسه رسانه‌های تصویری است. اما الان که چنین موسسه‌ای وجود ندارد و در بدنه سازمان هم بدیلی برایش سراغ ندارم، نمی‌دانم شاید اگر آن هم‌گرایی بین صنف ایجاد می‌شد یا اگر صنف واحدی داشتیم، این تکلیف متوجه آنها بود. در غیاب اینها می‌توانم بگویم ما در غیاب یک مرکز توسعه‌دهنده یا به قول استارتاپی‌ها یک مرکز شتاب‌دهنده با مشکلاتی مواجه هستیم که اگر این مرکز بود خیلی از این تیزی و تندی مسائل که بعضا حاد هم جلوه می‌کنند کم کند. یک چنین مرکزی می‌تواند درصدد هم‌گرایی صنفی بربیاید هم با شناختی که از ظرفیت‌های اجرایی بخش‌های مختلف، در بحث کپی‌رایت و بحث‌های انتظامی و امنیتی اینها را با هم هم‌راستا کند و بگوید براساس منافع مشترکی که هم برای حاکمیت، هم مخاطب و هم برای تهیه‌کنندگان محتوا و هم برای ناشران، می‌شود دایره‌ای از منافع مشترک را تنظیم کرد که همه از آن منتفع شوند و این مسائل و مشکلات کمتر بشوند.
محمد شایسته: سخت است. ۲۰سال است تهیه‌کننده‌های ما یکی نشدند.
سعید رجبی فروتن: آن مرکز شتاب‌دهنده براساس شناخت واقع‌بینانه و رصد منافع مشترک یک ماتریس از فرصت‌ها و تهدیدها و نقاط قوت و ضعف تدوین می‌کند و درواقع همانطور که گفتم این پروژه می‌تواند بخشی از آلام شما را تسکین بدهد. پیشنهاد من در یک کلام تاسیس و راه‌اندازی یک مرکز توسعه‌دهنده‌ای است که بتواند این ماجرا را در لحظه مدیریت کند و برای مشکلات آتی پیش‌بینی‌های لازم را داشته باشد. الان هم اینطور نیست که کارها زمین مانده باشد. مثلا همانطور که گفتم زیرساخت برای افزایش سرعت اینترنت در حال گسترش است یا در بحث کپی‌رایت مثلا امکان بارگذاری محتوای فیلم‌های روی پلتفرم‌ها در یوتیوب نیست. یا پلتفرمی به نام سلام سینما داریم که دانلودی است و اگر فیلمی در آن بارگذاری شود مانع از این می‌شود که هیچ کانال تلگرامی آن محتوا را بتواند بارگذاری کند. جسته و گریخته این کارها در حال انجام است. به ساترا هم خوش‌بین هستیم. ممکن است برای فیلیمو و نماوا این ادعا را داشتند که چرا «خروج» و «طلا» فقط در این دو فیلیمو به نمایش درآمدند و حالا قرار است «تورنادو» در چند پلتفرم اکران شود، ببینیم آیا صداوسیما حاضر می‌شود برای اینها تبلیغات برود. ممکن است ما در آینده شاهد نرمش‌ها و انعطافاتی باشیم ولی یک مرکز شتاب‌دهنده می‌تواند به این موضوع سرعت بدهد.
وقتی حرف از یک مرکز این‌چنینی می‌شود این ترس به وجود می‌آید که به جای روان‌سازی کارها محدودسازی نکند.
سعید رجبی فروتن: این شرکت وظایفش مشخص است به عنوان یک کارگزار عمل می‌کند و می‌تواند مورد بازخواست هم قرار بگیرد. این اتفاق در عرصه‌های دیگر در کشور رخ می‌دهد چرا در سینما نمی‌خواهیم با این مسائل آشنا شویم؟ شاید تا یک سال گذشته حرف از اکران آنلاین به یک افسانه و رویا بیشتر شبیه بود ولی الان داریم درباره‌اش حرف می‌زنیم.
محمد شایسته: در یک هفته به سرانجام رسید.
سیدامیر سیدزاده: این ایده خوبی است به شرطی که همه دور یک میز باشند که هیچ کس بر کسی برتری نداشته باشد و در حقیقت مدیریت نکند، کاری کند که امکانات بین همه طرف‌های ذی‌نفع تقسیم شود.
سعید رجبی فروتن: احتمالا باید یک مرکز خصوصی وارد کار شود که قضیه را مهندسی و حق‌الزحمه دریافت می‌کند. هم به جنبه‌های قضایی هم تقنینی و هم نظارتی و ... آشنا باشد و اینها را رصد کند.
محمد شایسته: یکی از دلایلی که ترغیب شدم «طلا» را اکران آنلاین کنم این بود که به من گفتند برای تیزر تلویزیونی فیلم موافقت شده. خبرش هم آمد که به اندازه ۵میلیاردتومان تیزر تلویزیونی داریم. با این پول شما می‌توانی ۲ثانیه وسط «زیرخاکی» تبلیغ بروی. الان ۱۸روز از اکران گذشته. شما تیزر من را دیدید؟
سعید رجبی فروتن: تعداد تیزرهای «خروج» که محصول یک ارگان حاکمیتی بود هم کم بود.
محمد شایسته: وقتی به شما چنین امیدی می‌دهند خیلی تهیه‌کننده را قلقلک می‌دهد. تلویزیون دلش باشد برای دوغ فلان روزی ۴هزارتا تیزر می‌رود. چطور به یک کار فرهنگی که تصویب کردید، حرف زدید، تیزر نمی‌دهید؟ عمر فروش در اکران آنلاین خیلی کم است.
سعید رجبی فروتن: قبل از این تهیه‌کننده با بازرگانی صداوسیما طرف بود الان بحث روبیکا و ساترا هم هست.
روبیکا خودش پلتفرم است و اینکه انحصارا این فیلم‌ها در نماوا و فیلیمو اکران شده‌اند هم تاثیر دارد؟
محمد شایسته: درباره فیلم ما روبیکا نامه زد که مشکلی با پخش تیزر تلویزیونی ندارد، ساترا هم اوکی شد، ۱۸روز است من در خود تلویزیون گیرم.
سعید رجبی فروتن: سریال «خواب زده» برای روبیکاست اما تیزر تلویزیونی ندارد. این به همان موضوع یک اقلیم و چند پادشاه برمی‌گردد.
و به این موضوع که تلویزیون از همان ابتدای سریال‌سازی در شبکه نمایش خانگی با این مقوله مخالف بوده است.
سعید رجبی فروتن: الان هم یک جریانی را دارند تعقیب می‌کنند که کلا سریال‌سازی را زیر چتر خودشان ببرند. کاری که یک بار دیگر انجام دادند و موفق نشدند.
آقای شایسته بعد از قاچاق فیلمتان چه راهکارهایی برای پیگیری موضوع داشتید؟
محمد شایسته: هیچ کاری از دست هیچ کس برنمی‌آید. شما باید بایستی و نگاه کنی خانه‌ات، ماشینت، مغازه‌ات، دارد جلویت می‌سوزد و آتش‌نشانی هم دیر می‌رسد و شما کاری از دستت برنمی‌آید. یک نفر یک صفحه اینستاگرام برایم فرستاد که فیلم «طلا» را در سه بخش به صورت آی‌جی‌تی‌وی گذاشته. روز پنجم اکران ما بود، ۳۶هزار نفر این فیلم را از آن صفحه دیده بودند! من اگر ۳۶هزارتا اضافه بر فروش الانم می‌فروختم می‌گفتم صبح فیلم من را بردارید. تا صبح با ادمین این پیج صحبت کردم، تهدید کردم که پلیس فتا می‌آید و .... در نهایت یک پولی کارت به کارت کردم که فیلم من را برداشت. گفتم برای تو چه آورده مالی دارد، گفت فالوئرهایم بالا می‌رود پیجم گران می‌شود.
منبع: خبرآنلاین
