پایگاه خبری تئاتر: اگرچه اضلاع تولید یك فیلم را كلیه عواملی (از نویسنده و كارگردان گرفته تا دستیار تداركات و مدیر تولید و...) می‌سازند كه با دركنار هم قرار گرفتن تك به تك آنها شكل و شمایل فیلم ترسیم می‌شود، اما آنچه در وهله اول بر ضرورت ساخت فیلم تاكید دارد و اساسا مسبب تولید یك فیلم (با هر كیفیتی) می‌شود، دفتر فیلمسازی، مجموعه یا موسسه‌ای است كه این عوامل را گردهم قرار می‌دهد؛ به دیگر سخن هسته اصلی در ساخت فیلم كمپانی یا شركت فیلمسازی است كه بودجه ساخت آن را تامین می‌كند و منابع و نیروی انسانی لازم را برای این امر فراهم می‌سازد.
در ایران اما این مقوله پیشینه‌ای كمتر از صد سال دارد؛ می‌توانیم بگوییم از بدو راه‌اندازی سینما در ایران كمپانی به معنای گستردگی معنای تولید، شكل نگرفت، قبل از انقلاب تولید فیلم یا از طریق استودیوهای فیلمسازی بود یا مقادیر مفصلی دفتر فیلمسازی راه‌اندازی شده بودند كه ساخت فیلم را بر‌عهده می‌گرفتند. مشخصا تا سال ۱۳۰۹ كه هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و همان اندك سینماهای تاسیس‌شده تا آن زمان به نمایش فیلم‌های غربی و خارجی كه در مواردی زیرنویس فارسی داشتند، می‌پرداختند. نخستین فیلم بلند سینمایی ایران به نام «آبی و رابی» در سال ۱۳۰۹ توسط اوانس اوگانیانس ساخته شد كه تهیه‌كننده این فیلم ساكورا لیدزه بود. از آنجایی كه اوگانیانس مدرسه‌ای برای تربیت آرتیست در ایران تاسیس كرده بود به نظر می‌رسد برای ساخت اولین فیلمش از شاگردان مدرسه خود استفاده كرده باشد.
بنیانگذار استودیوی فیلمسازی در ایران
چه كسی بود؟
از سال‌های بعد از ۱۳۲۲ بود كه به دلیل تاسیس چند شركت سینمایی توسط تعدادی سرمایه‌گذار و همچنین عمومی‌تر شدن سینما در بین مردم، فعالیت سینمایی گسترش بیشتری پیدا كرد. دكتر اسماعیل كوشان ملقب به پدر سینمای ایران، بنیانگذار نخستین استودیوی فیلمسازی در ایران بود. او قبل از آنكه وارد كار سینما شود دكترای خود را در برلین در رشته اقتصاد دریافت كرده بود و در جریان جنگ جهانی دوم در آلمان به حرفه خبرنگاری مبادرت می‌ورزید. كوشان اواخر سال 1324 وقتی به ایران بازگشت با همكاری طاهر ضیایی، اصلان افشار، اسفندیار یگانگی، عباس باسقی، امیر سلیمانی، مهندس انصاری، فرود و عبدالحسین شیخ «شركت سهامی میترا فیلم» را رسما تاسیس می‌كند و با همسرش دیانا به قاهره می‌روند و پس از بازدید از «قاهره فیلم» وسایل فیلمبرداری كه می‌خواستند خریداری كردند. از آنجایی كه فعالیت دكتر كوشان قبل از راه‌اندازی شركت فیلمسازی «میترا فیلم» متمركز بر دوبله فیلم در تركیه بوده «میترا فیلم» در ابتدای راه‌اندازی بیشتر به دوبله فیلم‌های خارجی می‌پرداخت ولی رفته رفته كوشان و شركایش درصدد ساخت فیلم هم برآمدند. فیلم «توفان زندگی» علی دریابیگی سال 1327 اولین محصول این شركت فیلمسازی است.
پارس فیلم و بزرگ‌ترین استودیوی ایران
عباس بهارلو در شماره 485 مجله فیلم به نكات جالبی درباره گیشه فیلم «توفان زندگی» اشاره می‌كند. او نقل می‌كند كه وقتی فیلم «توفان زندگی» با اقبال مخاطبان همراه نشد این موضوع شكست سهمگینی برای كوشان به شمار می‌رفت، از این روی همه شركای كوشان تاب چنین مغلوب‌شدنی را در برابر مخاطب نیاوردند و رای به انحلال «میترا فیلم» دادند. بعد از انحلال «میترا فیلم» كوشان بلافاصله استودیوی جدیدی به نام «پارس فیلم» راه‌اندازی می‌كند، «زندانی امیر»، «شرمسار» به كارگردانی خود كوشان و «واریته بهاری» به كارگردانی پرویز خطیبی تولیدات این استودیو به شمار می‌روند. تا اینكه «پارس‌فیلم» هم از بدشانسی طعمه حریق قرار می‌گیرد و در آتش‌سوزی مهیبی می‌سوزد. بعد از این حادثه سهمگین بود كه سهامداران این استودیو تصمیم می‌گیرند بزرگ‌ترین استودیوی ایران را بنا كنند.
شكل‌گیری صنعت سینمای ایران
در همین راستا كوشان زمینی به مساحت دو هزار متر مربع در كیلومتر چهارده جاده كرج می‌خرد و در سال 1335 استودیویی شامل دو سالن بزرگ یكی پلاتو فیلمبرداری و یكی هم لابراتور، دو سالن دوبله و نمایش فیلم، اتاق‌های متعدد برای كارگردان‌ها، بازیگران و نویسندگان بود را راه‌اندازی می‌كند. در «پارس فیلم» در فاصله سال‌های 1330 تا 1350 بیش از نود فیلم تولید شد اگرچه تولیدات فیلمسازی دكتر كوشان و پارس فیلم از سطح میانه‌ای برخوردار بود و منتقدان انتقادات زیادی به ساخته‌های او داشتند اما نمی‌توان تلاش‌های این فیلمساز را در صنعتی كردن سینمای ایران نادیده گرفت. در سال 1344 بود كه سینمای ایران با عنوان اتحادیه صنایع فیلم ملی ایران به عضویت اتاق بازرگانی درآمد. در اردیبهشت 1345 كوشان به ریاست این اتحادیه انتخاب شد كه جلسه‌هایش در دفتر «پارس فیلم» برگزار می‌شد.
راه‌اندازی استودیو عصر طلایی
بعد از استودیو «پارس فیلم» قدیمی‌ترین، مجهزترین، پایدارترین و از فعال‌ترین استودیوهای فیلمسازی استودیو عصر طلایی بود كه سال 1330 تاسیس شد و تا دهه 50 تولیدات پرشماری داشت (مجله فیلم شماره 536) عزیز‌الله كردوانی كه هشت سال در انگلستان تحصیل كرده بود به ایران بازگشت و این استودیو را تاسیس كرد و بنیانگذار این استودیو به شمار می‌رود. امین امینی هم مدیر مسوول و مدیر تولید این استودیو بود، اگرچه شمار زیادی از فیلم‌های این استودیو توسط امینی ساخته شد اما از فیلم‌های «مشهدی عباد»، به كارگردانی صمد صباحی، «دختر چوپان» ساخته غلام‌علی معز دیوان، «مادر فداكار» به كارگردانی ابراهیم باقری، «مردان خلج» به كارگردانی احمد نجیب‌زاده و «علی كنكوری» مسعود اسداللهی برخی از تولیدات این استودیو را می‌توان نام برد.
میثاقیه و گوزن‌ها
از دیگر استودیوهای موفق همان سال‌ها استودیو میثاقیه است كه مهدی میثاقیه آن را در سال ۱۳۳۸ خورشیدی تاسیس كرد كه فیلمبرداری و امور فنی بسیاری از فیلم‌های دهه‌های ۴۰ و ۵۰ سینمای ایران در این استودیو انجام شده است. «فریاد نیمه‌شب» به كارگردانی و نویسندگی ساموئل خاچیكیان و تهیه‌كنندگی مهدی میثاقیه محصول سال ۱۳۴۰ است كه اولین محصول استودیو میثاقیه به شمار می‌رود؛ همچنین فیلم «ماهی‌ها در خاك می‌میرند» به كارگردانی و نویسندگی امیر مجاهد و محمد دلجو، «گوزن‌ها» به كارگردانی مسعود كیمیایی و صادق كرده از فیلم‌های محصول این استودیو می‌توان نام برد.
فرخ غفاری، ابراهیم گلستان و علی عباسی
ابراهیم گلستان از كارگردانان و داستان‌نویسان شهیر هم سال ۱۳۳۶، استودیوی سینمایی را با نام «استودیو گلستان» تاسیس می‌كند و تعدادی فیلم مستند و دو فیلم داستانی با نام‌های خشت و آینه (۱۳۴۴) و اسرار گنج دره جنی (۱۳۵۰) را در این استودیو كارگردانی می‌كند. او در مقام تهیه‌كنندگی فیلم «خانه سیاه است» به كارگردانی فروغ فرخ‌زاد نیز بود. همچنین استودیو فیلمسازی ایران‌نما متعلق به فرخ غفاری بود. غفاری فعالیت در سینمای حرفه‌ای را از سال 1337 با فیلم «جنوب شهر» به عنوان كارگردان و تهیه‌كننده آغاز كرد. در همین سال استودیو فیلمسازی ایران‌نما را تاسیس كرد. از دیگر فیلم‌های غفاری می‌توانیم به «عروس كدومه» 1338، شب قوزی 1343 و زنبورك 1354 اشاره كنیم.
همچنین استودیو سازمان سینمایی پیام به مدیریت علی عباسی هم صاحب فیلم‌های مهم و ماندگاری در دهه چهل و پنجاه برای سینمای ایران است. فیلم‌هایی چون «سوته‌دلان» به كارگردانی علی حاتمی و «رضاموتوری» ساخته مسعود كیمیایی از تولیدات دفتر علی عباسی به شمار می‌روند.
از دیگر استودیو‌ها و دفاتر فیلمسازی قبل از انقلاب كه در مقوله فیلمسازی فعالیت داشتند می‌توان به ایران‌فیلم، آژیر فیلم، كاراوان فیلم، مولن‌روژ، مهرگان فیلم، بدیع، نقش جهان، اطلس فیلم، آربی، تخت‌جمشید، اسكار فیلم، پانوراما، سازمان سینمایی چهل‌ستون، پارسا فیلم، پوریا فیلم، سی‌یرا فیلم (مهدی مصیری)، تینا فیلم، سازمان سینمایی ژورك، سازمان سینمایی مشعل، شركت سینما تئاتر ركس (برادران رشیدیان)، شركت سینمایی چهار نام، فردوسی فیلم، سازمان سینمایی پاناسیت، فرودین فیلم، فیلمكو فیلمز، گروه سینماهای متحد تهران، مهتاب فیلم، هاملت فیلم، یزد فیلم، حسام فیلم (رحیم حسامیان)، دیانا فیلم (ساناسار خاچاطوریان) آریانا فیلم، پارسا فیلم، تل فیلم، سازمان سینمایی تصاویر و سازمان سینمایی شهر فرنگ اشاره كرد كه از كارآمدترین استودیوهای دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بودند. برخی منابع ذكر كرده‌اند تل فیلم (وابسته به تلویزیون ملی ایران) در آن مقطع تنها مركز دولتی بود كه گاهی در ساختن فیلم‌ها مشاركت می‌كرد.
تقوایی، بیضایی، كیارستمی و كانون
در سال‌های پس از انقلاب طی سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ به دلیل نبودن ضوابط تدوین شده فیلمسازی، سینمای ایران تقریبا در وضعیتی نابسامان به سر می‌برد. از آغاز دهه شصت به بعد بخش دولتی حضور فعال‌تری در تولید و سرمایه‌گذاری فیلم‌ها به عهده گرفت و به همین منظور بنیاد سینمایی فارابی، كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان و در سال‌های بعدتر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی (سازمان توسعه سینمایی سوره)، مركز گسترش سینمای تجربی، سیما فیلم فعال‌ترین حضور را در تولید فیلم داشتند.
البته در این میان امور سینمایی كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان در سال ۱۳۴۸ تاسیس شد و در تولید فیلم‌های كوتاه، نیمه‌بلند، بلند و پویانمایی (انیمیشن) فعالیت خوبی داشت اما در دهه شصت فعالیت آن گسترش بیشتری پیدا كرد.
شمار زیادی از فیلم‌های ماندگار سینما در دهه شصت محصول كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان است. فیلم كوتاه تحسین شده «رهایی» ناصر تقوایی كه برنده جایزه نخست جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم سانفرانسیسكو محصول كانون بود. همچنین عباس كیارستمی كارگردان شناخته‌شده فیلم‌های اولیه خودش را با این مركز ساخت، او سال 1349 فیلم كوتاه تحسین برانگیز «نان و كوچه» را ساخت. ۱۳۵۱ فیلم «زنگ تفریح» و ۱۳۵۳ با ساختن فیلم «مسافر» به خوبی درخشید یا از فیلم‌هایی كه بهرام بیضایی در كانون ساخت می‌توان عمو سیبیلو فیلم كوتاه، «سفر»، «رگبار»، «غریبه و مه» و «كلاغ» را نام برد. امیر نادری هم با فیلم «ساز دهنی» در سال ۱۳۵۲ بر ارزش كارهای كانون افزود. كانون اگرچه از دوران شكوفایی و طلایی خود فاصله بسیار گرفته اما در سال‌های اخیر مسوولان آن تلاش زیادی می‌كنند تا این مركز فیلمسازی به دوران منزلت خود بازگردد.
راه‌اندازی بنیاد سینمایی فارابی
اما بنیاد سینمایی فارابی با بیش از چهار دهه قدمت، یكی از مهم‌ترین كمپانی‌های تولید فیلم بعد از انقلاب به شمار می‌رود كه در خرداد ۱۳۶۲ تاسیس می‌شود.
در سال 62 به دستور فخرالدین انوار معاون وقت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گروهی متشكل از: سیدمحمد بهشتی، محمدمهدی دادگو، محمد آقاجانی و مهدی مسعودشاهی مسوول رسیدگی امور مربوط به سینما و راه‌اندازی دوباره این هنر در كشور شدند. با توجه به اینكه در سال ۱۳۵۶ باشگاه فارابی هم با هدف گسترش فرهنگ سینمایی از طریق كلوب‌های نمایش فیلم تاسیس شده بود و اساسنامه مدونی نیز داشت این باشگاه برای حل معضلات سینما با تغییر نام به بنیاد و پس از انجام مراحل قانونی، راه‌اندازی شد. سیدمحمد بهشتی مدیرعامل شد، محمدمهدی دادگو مدیر تولید و مسوول اجرایی و محمد آقاجانی نیز به عنوان قائم‌‌مقام مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی انتخاب و در عمارت قوام‌السلطنه مستقر شدند. همچنین استودیو میثاقیه با مدیریت مهدی میثاقیه كه در سال ۱۳۳۸ تاسیس شده بود و فیلمبرداری و امور فنی بسیاری از فیلم‌های دهه‌های ۴۰ و ۵۰ سینمای ایران در این استودیو انجام می‌شد. در سال ۱۳۷۰ و در دوره مدیریت مهندس بهشتی با تملك این استودیو توسط بنیاد سینمایی فارابی، بخش‌های تولید و پشتیبانی فنی سینما در آن مستقر شد. بنیاد سینمایی فارابی در دوران انتقال سینمای ایران از دوره فیلمفارسی‌سازی به دوره سینمایی با شرایط بعد از انقلاب كار خود را آغاز كرد و نقش مهمی در شكل‌دهی و شكل‌گیری سینمای ایران ایفا كرد. عمده انتقاداتی كه به مدیریت فارابی در دهه شصت می‌شود كارگردان محوری به جای توجه به تهیه‌كننده بود و همچنین میدان دادن به فیلم‌های گلخانه‌ای جشنواره‌ای. از فیلم‌های شاخصی كه در زمان بهشتی تولید و مالكیت‌شان متعلق به فارابی است، می‌توان به روز واقعه (شهرام اسدی)، كلوزآپ (عباس كیارستمی)، شیرسنگی (مسعود جعفری جوزانی)، نیاز (علیرضا داودنژاد)، ماهی (كامبوزیا پرتوی)، شهرموش‌ها (محمدعلی طالبی و مرضیه برومند) اشاره كرد. در دوره محمدمهدی عسگرپور كه حمایت از تولید فیلم‌ها بیشتر شكل خرید حقوق داشته است، فیلم‌های روز كارنامه (مسعود كرامتی)، آوازهای سرزمین مادری‌ام (بهمن قبادی) و گاگومان (محمد رسول اف) در زمان مدیریت او ساخته شدند. همچنین در زمان مدیریت علیرضا تابش به آثاری چون ویلایی‌ها (منیر قیدی)، دختر (رضا میركریمی)، نفس (نرگس آبیار)، ماجرای نیمروز (محمدحسین مهدویان)، رد خون (محمدحسین مهدویان)، تختی (بهرام توكلی)، فیلم‌های رستاخیز (احمدرضا درویش)، چ (حاتمی‌كیا) می‌توان اشاره كرد.
حوزه هنری و جمعی از فیلمسازان تراز اول
حوزه هنری هم در دهه ۶۰ یكی از مهم‌ترین مراكز فرهنگی و هنری بود كه پس از انقلاب حامی بسیاری از جوانانی بود كه قرار بود دلمشغولی‌های شان را در قالب فیلم، شعر، قصه و هنرهای تجسمی ثبت كنند. اگرچه گرایشات فكری بسیاری از فیلمسازها در حال حاضر با این مركز فرق دارد اما فراموش نكنیم حوزه هنری در روزگاری فعالیت جمعی از مهم‌ترین فیلمسازهای سینمای ایران را پوشش می‌داد. از محمدرضا هنرمند گرفته كه 5 فیلم «گوركن»، «زنگ‌ها»، «ردپایی بر شن»، «دیدار» و «مرد عوضی» را در حوزه هنری تولید كرد تا كمال تبریزی با فیلم «شیدا»، محسن مخملباف «توبه نصوح»، «بای‌سیكل ران»، «بایكوت»، مجید مجیدی«بید مجنون»،«بدوك» سیدرضا میركریمی «خیلی دور خیلی نزدیك»، «به همین سادگی»، «یه حبه قند»، ابراهیم حاتمی‌كیا، «مهاجر»، «وصل نیكان»؛ بهروز افخمی «شوكران»؛ رسول صدرعاملی «دختری با كفش‌های كتانی»، فریدون جیرانی «آب و آتش»، كیومرث پوراحمد «به خاطر هانیه»، «خواهران غریب» و...
اوج و محصولات بیگ پروداكشن
از ابتدای دهه 90 سازمان هنری رسانه‌ای اوج كه سرمایه و اعتبار فیلم‌هایش مستقیم از یك نهاد انقلابی تامین می‌شود هم فعالیت سینمایی خود را آغاز می‌كند. اولین فیلمی كه سرمایه‌گذاری آن را این مركز متقبل می‌شود فیلم انسیه شاه‌حسینی به نام «زیباتر از زندگی» است، اما نام این كمپانی فیلمسازی بیشتر به واسطه فیلم ایستاده در غبار به كارگردانی محمدحسین مهدویان و بادیگارد ساخته ابراهیم حاتمی‌كیا شناسانده شد و در سال‌های گذشته فعالیت زیادی در ساخت فیلم داشت. اما آنچه در تولیدات اوج نمود بیشتری پیدا می‌كند ساخت فیلم‌هایی با خاصیت بیگ پروداكشن است.
فعالیت بخش خصوصی
همچنین در بخش خصوصی هدایت فیلم (برادران‌شایسته)، پویا فیلم (محمدحسین فرح‌بخش)، بشرا فیلم (سیدجمال ساداتیان)، پخشیران (هارون یشایایی)، رسانه فیلمسازان مولود (حبیب اسماعیلی)، رسانه نیكان فیلم (بیژن امكانیان)، كارگاه آزاد فیلم (مسعود كیمیایی)، بامداد فیلم (منیژه‌حكمت) فعالیت گسترده و بادوام‌تری نسبت به سایر همكاران در تولید فیلم دارند. در میان این شركت‌های فیلمسازی موسسه بینالمللی فیلمیران با هدف تكثیر و توزیع فیلم در اواخر سال 1383 با ادغام سه شركت فیلمسازان به مدیرعاملی سیدغلامرضا موسوی، میلاد فیلم به مدیرعاملی رسول صدرعاملی، آفتاب‌نگاران به مدیرعاملی محمدرضا تختكشیان به ریاست علیرضا سرتیپی تهیه‌كننده فیلم تشكیل شده است كه این موسسه اگرچه به تولید پاره‌ای از فیلم‌ها كمك می‌كند اما در اساسنامه این موسسه تمركز بر پخش فیلم‌هاست.
برای مشاهده دیگر اخبار سینما اینجا کلیک کنید
برای مشاهده دیگر اخبار تئاتر اینجا کلیک کنید
منبع: روزنامه اعتماد
نویسنده: تینا جلالی
