چارسو پرس: همانند فرهنگ اساطیری یونان، سینمای یونان نیز مملو از آثار درخور تحلیل و بررسی است. تاریخچه فیلم‌های یونانی فراز و نشیب‌های زیادی را از بدو تولد خود از سال ۱۹۰۰ میلادی تجربه کرده است. با اینکه یونان همانند کشور‌های دیگر شروع به آزمون و خطا با این صنعت نو ظهور سینما کرده بود، از همان ابتدا موفق به شکوفایی که در پی آن بود نشد. جنگ ترکیه و یونان تا مدت‌ها هرگونه تولید اثر در این صنعت را برای این کشور متوقف کرده بود. قوانین سانسور و ناپایداری سیاست‌های زمان نیز جلوی هنرمندان را بارها در طول تاریخ سینمای این کشور گرفته است. با این حال، در دهه بیستم میلادی، چند فیلم یونانی درخور توجه تولید شد که آغازی جدی‌تر برای این هنر نوپا بود.
تئودوروس آنجلوپولوس، یکی از مهم‌ترین کارگردان‌های تاریخ یونان در پشت صحنه فیلم خود
فیلم‌های ملودرام احساسی با رگه‌هایی از تاریخچه‌ی محلی یونان از خصوصیات بارز فیلم‌های تولید شده‌ی آن زمان بود. پس از پایان جنگ داخلی یونان، سینمای این کشور جان تازه‌ای گرفت. کارگردان‌های مختلف به تقلید از آثار رئالیستی ایتالیا، آثار فاخری تولید کردند و در دهه‌های پنجاه و شصت میلادی، سینمای یونان وارد دوران طلایی خود شد. کارگردان‌ها و بازیگران فیلم‌های یونان، در بستر بین‌المللی شروع به درخشیدن کردند و پس از سقوط حکومت نظامی یونان در اواخر دهه هفتاد میلادی، سینمای این کشور وارد دوران رنسانس خود شد. ملینا مرکوری، محبوب‌ترین بازیگر یونان زمان، سِمَت وزیر فرهنگ را در دولت به دست آورد و تمرکز خود را روی زنده کردن سینمای یونان با بهترین حمایت مالی و معنوی از آن گذاشت.
ملینا مرکوری، بازیگر محبوب و ناجی سینمای یونان
سینمای یونان در تاریخچه خود درگیر دغدغه‌های سیاسی زیادی بوده و در دورانی که سینما در همه جای جهان به سمت پیشرفت می‌رفت، یونان با مشکلات عادی زندگی دست و پنجه نرم می‌کرد. ولی از میان همین دغدغه‌ها، فیلم‌های یونانی زیادی ساخته شدند که آثاری به‌یاد‌ماندنی در تاریخ سینما ماندند و در دنیا باعث درخشیدن هنر این کشور شدند. از فیلم های یونانی جنگی و اعتراضی تا بازگویی اساطیر یونانی در قالبی نو، سینمای یونان پر از آثاری است که باید تماشا بشوند. لیست پیش رو از قدیمی‌ترین آثار برتر سینمای یونان شروع شده و با معرفی آثار جدیدتر یونان، مسیری برای شروع شناخت جهان‌بینی سینمایی این کشور با پیشینه‌ی فرهنگی بلندبالای خود باز می‌کند.
۱۰- استلا (Stella)
- سال انتشار: ۱۹۵۵
- کارگردان: مایکل کاکویانیس
- بازیگران: ملینا مرکوری، کوستاس کاکاواس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
مایکل کاکویانیس معروف‌ترین کارگردان یونانی در تاریخ سینمای جهان است که از رمان معروف «زوربای یونانی» اقتباسی نیز در سال ۱۹۶۴ ساخته است. او که تحصیلات خود را در رشته تئاتر در بریتانیا کامل کرده بود، در تاریخ ۱۹۵۳ به یونان برگشت تا اولین فیلم بلند خود را بسازد. «استلا» (با نقش آفرینی ملینا مرکوری که بعدا وزیر فرهنگ یونان شد) یک زن با روحیه‌ای استقلال‌طلبانه است که او را مجبور به ازدواج با یک فوتبالیست کردند؛ مردی که استلا عاشقانه دوست دارد ولی نمی‌خواهد که با او پیوند ازدواج را انجام دهد. استقلال‌طلبی و بی‌پروایی استلا، خم نشدن او در مقابل زورگویی قانون و تن ندادن به دستورات جهان پیرامونش، نمادی است از روح یونان که در آن دوره برای همین مبحث می‌جنگید؛ ولی سرنوشت استلا در انتها خیلی هم خوش نیست. این فیلم در واقع یک فیلم اقتباسی از تراژدی‌های اساطیری یونان است که در قالبی نو دوباره بازگو می‌شود.
۹- غولِ آتن (The Ogre of Athens)
- سال انتشار: ۱۹۵۶
- کارگردان: نیکوس کُندوروس
- بازیگران: مارگاریتا پاپاجورجیو، دینوس لیوپوئلوس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۵ از ۱۰۰
فیلم نیکوس کُندوروس، یک فیلم یونانی شاهکار با سایه‌ها و نور‌های شدید و قاب‌های خاص است. در واقع «غول آتن» یک اثر نوآر یونانی است. توماس، فردی است که شباهت زیادی به یک گانگستر معروف یونانی دارد. در حدی که تمام شهر برای پیدا کردن و دستگیری او دست به کار می‌شوند. توماس که آدمی بزدل است از این شرایط وحشت زده است ولی کم کم متوجه می‌شود که این شباهت ناخواسته برای او منفعت‌هایی نیز دارد. این فیلم کدر و تراژدیک از نظر بسیاری از منتقدان، بهترین فیلم سینمای یونان می‌باشد. ترکیبی هنرمندانه از موقعیت‌های طنز ولی انتقادی از سفت و سخت بودن سیستم سیاسی که از طریق ترکیبی از اکسپرسیونیسم، نئورئالیسم و الهام از شخصیت‌های تراژدی‌های فرهنگ اساطیری یونان روایت می‌شود.
۸- یک‌شنبه‌ها هرگز (Never on Sunday)
- سال انتشار: ۱۹۶۰
- کارگردان: ژول داسن
- بازیگران: ملینا مرکوری، ژول داسن
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۶۷ از ۱۰۰
مشهور به ساخت فیلم‌های یونانی نوآر ولی با ساختاری محلی، ژول داسن آثار مهمی را در تاریخچه سینمای یونان را کارگردانی کرده است. در فیلم «یک‌شنبه‌ها هرگز»، این کارگردان آمریکایی‌تبار در کنار همسرش، ملینا مرکوری نقش‌آفرینی می‌کند. او نقش یک آمریکایی را بازی می‌کند که دو هفته از زندگی خود را در کنار یک زن بدکاره می‌گذراند؛ به این هدف که زندگی او را بهتر کند ولی زن تلاش‌های او را بی‌نتیجه می‌گذارد و در مقابل سعی می‌کند تا او را تحت کنترل خود بیاورد. کشمکش بین این دو کارکتر، انتقاد جذابی از فرهنگ این دو کشور است؛ شخصیت ژول داسن که نماد فرهنگ آمریکاست که عقاید خود را به دیگران تحمیل می‌کند و شخصیت ملینا مرکوری که نماد آزادی‌خواهی یونان است. این فیلم با اینکه اثری تقریبا شخصی برای این زوج بود، در سراسر جهان موفقیت‌های زیادی به دست آورده است.
۷- بازیگران سیار (The Travelling Players)
- سال انتشار: ۱۹۷۵
- کارگردان: تئودورس آنجولوپولوس
- بازیگران: پتروس زارکادیس، ونجلیس کازان
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
کارگردان معروف یونانی تئو آنجولوپولوس از طریق داستانی درمورد گروهی از بازیگران دوره‌گرد، بخش عظیمی از تاریخ یونان را بازگو می‌کند. این اثر که جزو فیلم‌های یونانی تاریخی است (که در عرضه بین المللی موفقیتی چشم‌گیر برای آنجلوپولوس در پی داشت)، تاریخ یونان را از آشفتگی دوران اشغال آلمان در جنگ جهانی دوم و نشانه‌های انقلاب در دوران جنگ داخلی روایت می‌کند. آنجلوپولوس با نبوغ خود، تصویر گل‌آلود ولی واقعی تاریخ یونان را در این شاهکار چهار ساعته خود به تصویر می‌کشد. بازیگران دوره‌گرد در طول گردش‌های خود با تجمع‌های طرف‌دار و مخالف سلطنت، نیرو‌های زورگوی ارتش و بدن‌های اعدام شده بخاطر این تفاوت عقیده‌های رایج آن زمان مواجه می‌شوند. نام هرکدوم از شخصیت‌های گروه بازیگری بر اساس یکی از خدایان اساطیری نام‌گذاری شده‌اند که عمقی جالب ولی دردناک به مفهوم فیلم داده است.
۶- رمبتیکو (Rembetiko)
- سال انتشار: ۱۹۸۳
- کارگردان: کوستاس فریس
- بازیگران: سوتیریا لیوناردو، نیکوس دیمیتراتوس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
کوستاس فریس، نام این فیلم خود را بر اساس یک سبک موسیقی محلی یونان و رقصی که با آن همراه است انتخاب کرده است. این فیلم یونانی (که از داستان یک هنرمند واقعی الهام گرفته شده است) زندگی یک خواننده معروف به نام ماریکا نینو و مسیر او به سوی شهرت را بازگو می‌کند. داستان فیلم در یک یونان در حال فروپاشی اتفاق می‌افتد؛ یونان در اوایل قرن بیست که مملو از جنگ و فاجعه‌های متعدد است. ماریکا از سبک رمبتیکو به عنوان نمادی از افتخارات یونان در میان هرج‌و‌مرج زمان خود استفاده کرده و مسیری برای تمجید از فرهنگ غنی یونانی و نقدی سیاسی به وجود آورده است. فریس درمورد این فیلم خود گفته: “هیچ اثری این‌گونه مستقیم روح یونان را بیدار نمی‌کند؛ روحیه آزادی‌خواهی که هر یونانی در درون خود دارد.”
۵- سفر به سیترا (Voyage to Cythera)
- سال انتشار: ۱۹۸۴
- کارگردان: تئودورس آنجولوپولوس
- بازیگران: مانوس کاتراکیس، دورا ولاناکی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۷ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
اولین اثر از سه‌گانه‌ی سکوتِ آنجلوپولوس (قسمت دوم با نام «زنبوردار» و قسمت سوم با نام «چشم‌اندازی در مه») «سفر به سیترا» داستان تبعید مردی مسن و بسیاری از هم‌عقیده‌های زمان خود را پس از پایان جنگ داخلی یونان بازگو می‌کند. پس از سی و پنج سال دوری، در بازگشت خود از تبعید با همسری مسن و بچه‌های بزرگ شده‌ی خود مواجه می‌شود؛ ولی بعد از این همه سال دوری و زجر، انگار احساسی نسبت به خانواده خود در وجودش پیدا نمی‌کند. این فیلم داستان‌گویی خطی ندارد. ابهام آنجلوپولوس در شخصیت پردازی خود و سرعت آرام روایت فیلم، بیشتر برای مخاطب سؤال‌های متعددی را به وجود می‌آورد تا به آن‌ها پاسخ بدهد. چه اتفاقی برای این انقلابی پیر در تمام این سال‌ها افتاده است؟ سرزمین مادری او در چشمان خسته این پیرمرد چه شکلی دارد؟ «سفر به سیترا» فیلمی مرموز و گاهی عصبی کننده است؛ ولی با هدف‌مندی خود در این راستا است که مخاطب را به فکر فرو می‌برد.
۴- دندانِ سگ (Dogtooth)
- سال انتشار: ۲۰۰۹
- کارگردان: یورگوس لانتیموس
- بازیگران: آنگلیکی پاپولیا، کریستوس استرگیوگلو
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۲ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
تکان دهنده، پر از خشونت و با حال‌و‌هوایی عجیب، «دندان سگ» یکی از آثار برجسته از موج جدید فیلم‌های یونان است. اثری سورئال، بدشگون و عصبی‌کننده که از خصوصیات موج نوی سینمای یونان است. خانواده‌ای که توسط پدری زورگو در یک فضای فرقه مانند زندانی شده‌اند، از جهان بیرون به کلی دور نگه داشته شده‌اند و این ناآشنایی با دنیای واقعی، نتایجی ترسناک به همراه دارد؛ در حدی که ورود یک گربه‌ی ولگرد در خانه‌ی این خانواده، باعث وحشت آن‌ها می‌شود. از لحظات ناخوشایند برخورد اعضای خانواده با یکدیگر تا تلاش‌های ناموفق برای فرار، این فیلم ترکیبی از طنزی سیاه و وحشتی است که به صورت زیرپوستی در بدن مخاطب خود رعشه می‌اندازد. یورگوس لانتیموس با این اثر یک کمدی تلخ و سیاه را به شکلی که انگار بازتابی از جهان است ارائه می‌دهد. لانتیموس هم‌اکنون در هالیوود مشغول به کار است و آثار «خرچنگ» و «کشتن گوزن مقدس» را با همان دیدگاه سیاه و خاص در بستری گسترده‌تر ساخته است.
۳- آکادمی افلاطون (Plato’s Academy)
- سال انتشار: ۲۰۰۹
- کارگردان: فیلیپوس تسیتوس
- بازیگران: آنتونیس کافیتزوپولوس، تیتیکا ساریگولی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۶.۶ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۵۰ از ۱۰۰
یکی از آثار کمتر شناخته شده در موج جدید فیلم‌های یونانی، به تضاد وطن‌پرستی و چندفرهنگ گرایی در یونان می‌پردازد و ظهور احزاب افراطی و بحران مهاجران یونان را زیر ذره‌بین تحلیل‌گر خود قرار می‌دهد. «آکادمی افلاطون» ساخته‌ی فیلیپوس تسیتوس در یک شهر کوچک در یونان اتفاق می‌افتد که تعدادی آدم وراج، تمام روز بیرون یک میخانه نشسته و حرف می‌زنند. این فیلم یک کمدی پر از شخصیت‌های عجیب و غریب، آدم‌های جدا افتاده و متعصبان است؛ ولی فیلم آن‌ها را مورد قضاوت قرار نمی‌دهد. شخصیت‌ها با یکدیگر دعوا می‌کنند، درباره‌ی رویداد‌های جاری بحث می‌کنند، از مهاجران شکایت می‌کنند و پس از انواع جر و بحث، در یک لحظه متوجه می‌شوند که یکی از خود آن‌ها در تاریخچه خود تبعه‌‌های خارج از یونان دارد که به این معنی است که بخشی از او خارجی است و همه‌ی آن افراد مجبور به تغییر افکار خود در مورد مهاجران می‌شوند که خود باعث به وجود آمدن طنز موقعیت می‌شود.
۲- آتنبرگ (Attenberg)
- سال انتشار: ۲۰۱۰
- کارگردان: اثینا ریچل سنگاری
- بازیگران: آریان لابد، یورگوس لانتیموس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۶.۲ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۷۸ از ۱۰۰
«آتنبرگ» اثر اثینا ریچل سنگاری، فیلمی درمورد تنهایی و گیج بودن در دنیای مدرن و تلاش برای پیدا کردن معنی است. داستان از دید ماریای هنجارشکن روایت می‌شود؛ یک زن جوان منزوی که خود را در خانه به تنهایی حبس کرده و وقت خود را با دیدن مستند‌های طبیعت می‌گذراند. او که دختر یک معمار بیمار است، در خانه‌ای در میان یونان مدرن زندگی می‌کنند. طنز‌های تند و تابوشکنانه‌ی سنگاری، زندگی مدرنیستی را به چالش می‌کشد. به شکلی غیر مستقیم، این فیلم بازتابی از سرگردانی یونان مدرن را به تصویر می‌کشد. کوئینتن تارانتیو در شصت و هفتمین مسابقات بین المللی فیلم ونیز درمورد فیلم آتنبرگ را بخاطر نشان دادن چهره‌ای دیگر از یونان تحسین کرده است.
۱-خانم خشونت (Miss Violence)
- سال انتشار: ۲۰۱۳
- کارگردان: الکساندورس آواراناس
- بازیگران: تمیس پانو، رنی پیتاکی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۱ از ۱۰
- امتیاز منتقدان راتن تومیتوز: ۸۱ از ۱۰۰
فیلمی از الکساندروس آوراناس که بخشی از آثار موج جدید سینمای یونان است، یک فیلم ژانر وحشت روان‌شناختی است که با همان حالت فیلم‌های بیمارگون، داستان یک خانواده‌ی به ظاهر خوشحال را بیان می‌کند که پس از خودکشی یکی از دختران خانواده در جشن یازده سالگی خود، چهره‌ی واقعی خود را کم کم رونمایی می‌کند. فیلم از تصویربرداری‌های زیبا و روایت هنرمندانه خود برای بازگویی یک داستان وحشتناک استفاده می‌کند. هرچه جلوتر می‌رویم، فیلم از یک داستان ترسناک معمولی فراتر می‌رود و از نظر روان‌شناختی وارد موضوعاتی آزار دهنده می‌شود که خیلی از حقیقت‌های جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم را برای مخاطب خود بازگو می‌کنند. همانند تمام آثار برتر تاریخ یونان، این فیلم نیز ریشه‌هایی از انتقاد به مشکلات زمانه‌ی کشور خود دارد.
///.
منبع: دیجی‌مگ
