مستندسازها از کجا می‌آیند

چارسو پرس: هجدهمین جشنواره سینماحقیقت در شرایطی به پایان می‌رسد که شهر تهران بعد از چند روز آلودگی شدید هوا و دود، شاهد بارش نم‌ بارانی از آسمان بود. در این شرایط، علاقه‌مندان به سینمای مستند به پردیس سینمایی چارسو پناه آوردند تا از فضای آلوده شهر فاصله بگیرند. سال گذشته گزارشی را در خصوص مشترک سازمان‌ها و نهاد در جشنواره سینما حقیقت نوشتیم و گفتیم‌ نیمی از 21 مستند بلند این دوره، با مشترک یا توسط مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ساخته شده است. آمار این مرکز در بخش مستندهای نیمه‌بلند و کوتاه کمتر است، با این حال کمتر شاهد حضور مستندسازان مستقل هستیم. نکته جالب در این بخش غزه به عنوان بخش خارج از مسابقه است که 5 مستند حضور داشتند و این آثار ساخت کشورهای بلژیک، آمریکا، فلسطین، ایتالیا، فرانسه، کانادا، ایرلند و قطر بودند. اگر به این لیست نگاه کنید، حوزه هنری با مستند و سازمان رسانه‌ای اوج با مستند، حضور پررنگی در این جشنواره داشتند.‌ اما جشنواره امسال به‌رغم افزایش حضور تولیدات مستقل، در برخی موارد نتوانست انتظارات مخاطبان را برآورده کند. با این حال، مرکز گسترش سینمای مستند نقش قابل‌توجهی در حمایت از آثار داشت و سهم بالایی در تولیدات بخش ملی ایفا کرد. در بخش بین‌المللی نیز، تولیدات مستقل پررنگ‌ترین نقش را ایفا کردند و مشترک نهادهای حامی نسبت به بخش ملی کمتر بود. به طور کلی، جشنواره هجدهم سینماحقیقت نشان‌دهنده تعامل رو به رشد فیلم‌سازان مستقل و افزایش تنوع نهادهای مشترک‌کننده در تولید مستندها بود.

در بخش مسابقه ملی جشنواره، مستندها در سه دسته‌بندی کوتاه، نیمه‌بلند و بلند با مجموع 67 اثر به رقابت پرداختند. یکی از ویژگی‌های شاخص امسال، افزایش تعداد مستندهایی بود که به صورت مستقل و بدون حمایت نهادها و ارگان‌های رسمی در جشنواره شرکت کرده بودند. این رشد حضور مستقل‌ها، به‌ویژه در بخش مستندهای کوتاه مشهود بود، جایی که 45.5 درصد از آثار کوتاه به تولیدات مستقل اختصاص داشت. با این حال، در مستندهای نیمه‌بلند و بلند، حضور تولیدات مستقل کاهش یافت. به طور کلی، 17 مستند مستقل در بخش ملی جشنواره شرکت کردند که حدود 25 درصد از کل آثار این بخش را شامل می‌شود.

یکی از بازیگران کلیدی جشنواره، مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی بود که به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای سینمایی ایران تحت نظر سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند. این مرکز علاوه بر مسئولیت مستقیم برگزاری جشنواره سینماحقیقت، نقش عمده‌ای در حمایت از تولید مستندها ایفا کرد. در بخش مستند کوتاه، 22.7 درصد آثار با حمایت این مرکز تولید شده‌اند. در بخش مستندهای نیمه‌بلند، سهم این مرکز به 45 درصد افزایش یافته است و در بخش مستندهای بلند نیز، 28 درصد از آثار با مشترک این مرکز ساخته شده‌اند. درمجموع، 22 اثر از آثار بخش ملی که معادل 33 درصد می‌شود، با کمک این مرکز تولید شده است. علاوه بر این، حدود 42 درصد از آثار حاضر در بخش ملی با همکاری سایر نهادها و ارگان‌های مختلف به نتیجه رسیده‌اند. این نشان می‌دهد تنوع نهادهای حمایتی نسبت به سال گذشته بیشتر شده است.

در بخش بین‌المللی جشنواره، مستندها نیز در سه بخش کوتاه، نیمه‌بلند و بلند دسته‌بندی شدند و درمجموع 46 اثر در این بخش حضور داشتند. جالب توجه این است که برخی از این مستندها به‌صورت مشترک در بخش ملی نیز شرکت داده شده‌اند. در بخش بین‌الملل، بار اصلی تولید مستندها بر دوش خود فیلم‌سازان بوده است. برخلاف بخش ملی، نهادها و ارگان‌های مشترک‌کننده در این بخش بسیار محدود بودند و تنها تعداد کمی از مستندها با همکاری نهادهای دیگر تولید شده‌اند. درمجموع، 55 درصد از تولیدات بخش بین‌الملل به صورت کاملاً مستقل ساخته و ارائه شده‌اند.