حذف زنان در نصف‌جهان

چارسو پرس: باز هم ممنوعیت کنسرت با حضور بانوان نوازنده در یک استان که البته خبر تازه‌ای نیست. این‌بار لغو کنسرت گریبان گروه موسیقی «نقش» به سرپرستی امیر شریفی را گرفت که قرار بود ۲۲ و ۲۳ آذرماه در اصفهان روی صحنه برود. این گروه با 15سال سابقه‌ی فعالیت، مهرماه امسال کنسرتی را در فرهنگسرای ارسباران تهران به روی صحنه برد که مورد توجه بسیاری از منتقدان و متخصصان موسیقی قرار گرفت.

قرار بود این کنسرت در شهر اصفهان تکرار شود که مجوز آن صادر و بلیت‌فروشی نیز انجام شده بود اما یک روز قبل از اجرا، به‌دلیل حضور المیرا مردانه (تنها نوازنده زن گروه) لغو شد و با تکرار این قصه پرغصه، بار دیگر دیدیم که در استان اصفهان و برخی استان‌های دیگر گویا هیچ رویه‌ای تغییر نکرده است.

با آنکه اعضای گروه در صفحه‌های‌شان در این ‌باره موضعی نگرفتند؛ اما خانه موسیقی این‌بار بسیار بجا و به‌موقع جلو آمد و بیانیه‌ای در اعتراض به این مسئله صادر کرد و سلایق شخصی برخی مسئولان نسبت به بی‌احترامی به مجوزهای صادرشده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد و ادارات را محکوم کرد، همچنین از پروسه‌ی طولانی و غیر‌معقول اخذ مجوز از دفتر موسیقی و استعلام‌های غیر‌ضروری انتقاد کرد. 

حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه‌ موسیقی در گفت‌وگو با هم‌میهن اتفاقی که در اصفهان افتاد را جدید ندانست و گفت: «این قاعده‌ای که در اصفهان گذاشته‌اند که معلوم هم نیست چه کسی گذاشته است، قریب به یک دهه قدمت دارد و معلوم نیست چه مبنا و منطقی دارد. اما ما همواره در این مورد موضع داشته‌ایم و در دولت‌های مختلف این موضوع را پیگیری کرده‌ایم. حتی در دولت قبل در دیداری که با رئیس‌جمهور داشتیم، یکی از نکاتی که به‌طور جدی درباره‌اش صحبت کردم همین موضوع حضور زنان نوازنده روی صحنه به‌خصوص در شهر اصفهان بود؛ چون تناقض، بی‌قانونی و بی‌مبنایی عجیبی آنجا دارد اتفاق می‌افتد.

در شهر اصفهان جدا از آموزشگاه‌های موسیقی که داریم، هنرستان موسیقی دختران داریم یعنی به دختران اصفهانی اجازه می‌دهیم در مراکز رسمی دولتی در زمینه موسیقی تحصیل کنند؛ بعد به آن‌ها می‌گوییم که در شهر خودتان اجازه کار کردن ندارید. این موضوع را چطور می‌توان توجیه کرد، مثل این است که به خانمی بگوییم برو رشته پرستاری یا پزشکی بخوان، اما شما اجازه ندارید در شهر خود پرستار یا پزشک باشید.»

او در ادامه یکی از ارکان حرفه‌ی موسیقی را اجرای صحنه‌ای دانست و گفت: «یکی از پایه‌های اصلی کار یک موسیقیدان این است که روی صحنه برود و بنوازد و هیچ‌جا قانون هم این را منع نکرده است. در هیچ جای این جغرافیا هم نمی‌توان گفت خانمی روی صحنه نرود. چطور است که خانم‌ها می‌توانند در تمام شهرها روی صحنه بروند اما در شهر اصفهان یا یکی، دو شهر دیگر نه. مبنای این حرف چیست؟ نمی‌شود که یک مسئول، جمعی یا شورایی برای خودش قاعده و قانون بگذارد.

این کار را براساس چه منطق و استدلالی انجام می‌دهند؟ این مسئله باید بالاخره یک جایی حل شود.» مدیرعامل خانه موسیقی در ادامه به سند موسیقی‌ای که توسط شورای عالی فرهنگی تصویب شد، اشاره کرد و متذکر شد: «این سند با امضای رئیس‌جمهور سابق ابلاغ شده است و حکم قانون را دارد که در آن گفته شده؛ مجوز وزارت ارشاد فصل‌الخطاب است، یعنی وقتی مجوز ارشاد برای کنسرتی صادر می‌شود که نوازنده‌ی خانمی دارد، می‌تواند همه‌جا اجرا داشته باشد.

اما می‌بینیم که دو هفته قبل‌اش در شهری روی صحنه رفته، بعد برای کنسرت در شهری دیگر مجوز گرفته و بلیت فروخته است، حالا در دقیقه‌ی 90 کنسرت را لغو می‌کنند آن هم به‌دلیل این‌که خانمی نوازنده‌ی گروه است و می‌گویند که باید او را حذف کنید.» 

نوربخش با اعتراض به لغو این کنسرت، آن را توهینی آشکار و غیرقابل هضم به همه آن‌هایی می‌داند که بلیت خریده‌اند و تاکید می‌کند: «این توهینی آشکار به همه هنرمندان و غیرقابل تحمل است و با هیچ منطقی هم سازگار نیست. به‌جِد از آقای رئیس‌جمهور و همه مسئولان عالی‌رتبه فرهنگی شورای عالی فرهنگی می‌خواهیم که بیایند و از امضای‌شان دفاع کنند. این سند خیلی صراحت دارد و قانون می‌گوید که هیچ مسئول و نهادی نمی‌تواند مجوز وزارت ارشاد را لغو کند. به همین دلیل این مسئله را به‌جد پیگیری خواهیم کرد و از تمام مسئولان می‌خواهیم که این مسئله را یک‌بار برای همیشه حل کنند و به این سند عمل شود؛ چراکه این سند قانون است.»

لغو کنسرت در ایران، حکایتی پرسابقه و تأسف‌بار دارد. در دهه‌ی ۹۰ بسیاری از کنسرت‌ها در کشور از سوی قوه‌قضائیه لغو می‌شدند، همین امر باعث نامه‌های اعتراضی خانه موسیقی به ابراهیم رئیسی، دادستان وقت کشور شده بود. این برخوردها در برهه‌های مختلف در شهرستان‌ها کم و زیاد می‌شد. بهانه‌ها مختلف بود؛ گاهی اعتراضی از سوی خانواده شهدا برای کنسرت کیهان کلهر ـ که خود نیز در جنگ تحمیلی سه عضو خانواده‌اش را از دست داده است ـ بهانه‌ی لغو کنسرت بود. گاهی اعتراض امامان جمعه و گاهی حضور نوازنده زن روی صحنه که در تمام این موارد بیانیه‌هایی صادر شد و دو کمپین بزرگ با حضور هنرمندان شهیر در خانه موسیقی برگزار کرد. 

لغو موردی و سلیقه‌ای کنسرت، همواره مورد اعتراض اهالی موسیقی بوده. کنسرتی که از سوی دولت با پروسه‌ی طاقت‌فرسای استعلام، حراست و... دارای مجوز است، به بهانه‌هایی سلیقه‌ای در شهرستان‌های مختلف لغو می‌شود. لغو همیشه از سوی نهادهای قدرتمندتر از اداره‌ی کل ارشاد استان است و ظاهراً آخرین نهادی که می‌تواند برای برگزاری کنسرت تصمیم بگیرد، وزارت فرهنگ و ارشاد است. 

در هر دوره‌ای که دولت‌های نزدیک به تفکر اصلاحات وارد حاکمیت شدند و فضا برای فعالیت‌های هنری بازتر شده، شاهد لغو کنسرت‌های بیشتری به‌خصوص در حوزه موسیقی جدی، هنری و متفکر بوده‌ایم. لغو کنسرت همیشه یکی از راه‌های سنگ‌اندازی‌های گروه‌های رقیب سیاسی برای دولت بوده است و این موارد در دهه‌‌ی ۹۰ جلوه و نمود بیشتری داشت. 

اما عجیب‌ترین و بی‌منطق‌ترین مورد لغو کنسرت ممنوعیت حضور بانوان روی صحنه بوده است. سال ۹۳ در کنسرت سالار عقیلی در شهر نیشابور بعد از اجرای یک قطعه، مسئولان محلی حریر شریعت‌زاده (نوازنده پیانو و دف) را از روی صحنه پایین آوردند و این شاید شروع ممنوعیت حضور بانوان نوازنده روی صحنه‌ی برخی استان‌ها بود. ماجرا عجیب و تلخ بود و همانگونه که اشاره شد، در کمپین اعتراضی خانه‌ی موسیقی به آن اعتراض شد. سال ۹۶ هم یک عکس از حذف بانوان از روی صحنه منتشر شد، با این عنوان: «بانوان نوازنده‌ی ارکستر ملی اصفهان، اجازه حضور روی صحنه را نداشتند».

این روند در برخی استان‌ها نهادیه شد و بانوان اجازه‌ی حضور در صحنه برخی استان‌ها را نداشتند. بسیاری گروه‌های موسیقی که ترجیح می‌دادند درگیر  با قوانین نشوند، به‌راحتی زیر بار این قوانین نانوشته‌ی عجیب رفتند و کم‌کم حضور خانم‌های نوازنده در برخی استان‌ها منتفی و گروه‌ها مردانه شدند.  تصمیمات فرهنگی در برخی استان‌ها ملوک‌الطوایفی و سلیقه‌ای ا‌ست. استان اصفهان به‌عنوان مهدِ هنر و یکی از خاستگاه‌های مهم موسیقایی ایران است. منطق ممنوعیت حضور بانوان نوازنده در این استان و برخی دیگر استان‌ها هنوز بر کسی مشخص نیست. 

سال‌ها پیش وقتی اتفاقاتی نظیر لغو کنسرت گروه «نقش» در کشور رخ می‌داد، لحن جامعه‌ی هنری در اعتراضات متفاوت بود. امروز اما آنچه در فضای گفت‌وگوی بین حاکمیت و جامعه‌ی موسیقی پیش آمده، نوع دیگری است. این روزها اعتراضات اهالی موسیقی، به اصل اخذ مجوز موسیقی است. 

مضحک است در روزگاری که از ایده تا تولید و انتشار یک اثر چند هفته هم زمان نمی‌برد و در گوشی موبایل برای همه قابل شنیدن است، پروسه‌ی اخذ مجوز یک کنسرت یا قطعه، ماه‌ها طول بکشد و درنهایت لغو شود. گمان می‌رود وزارت فرهنگ و ارشاد و دفتر موسیقی در دوره‌ی جدید، باید تجدیدنظر اساسی در روند صدور مجوز آلبوم‌ها و کنسرت‌ها، استعلام‌ها، همچنین نظارت بر اجرای درست مجوزهایی که توسط این ارگان صادر می‌شود، داشته باشند.