دامنه اختیارات دبیران تئاتری تا کجاست؟

چارسو پرس: همواره بحث اختیارات دبیران جشنواره‌های تئاتری به عنوان موضوعی بدیهی مطرح بوده و دبیر جشنواره می‌توانسته به عنوان نمونه، با استفاده از اختیارات خود آثاری را برای حضور در بخش مهمان دعوت کند.

در این میان بعضی از دبیران مانند امیر سلطان احمدی، دبیر بیستمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک ترجیح داده‌اند تا جشنواره‌شان بخش مهمان یا ویژه نداشته باشد و همه گروه‌ها از طریق شرکت در فراخوان جشنواره به این رویداد هنری راه پیدا کنند. اما معمولا دبیران جشنواره‌ها برای پر و پیمان کردن جدول جشنواره خود تلاش می‌کنند تا تعدادی از هنرمندان شاخص را برای حضور در بخش مهمان یا ویژه جشنواره دعوت کنند.

جامعه تئاتری در دهه‌های گذشته راهی جز شرکت در جشنواره تئاتر فجر برای گرفتن نوبت اجرای عمومی نداشت. محدودیت سالن‌های نمایش در آن مقطع، راهی به جز این، پیش روی مدیران و هنرمندان تئاتر نگذاشته بود. با این حال در دو دهه پیش همواره در کنار بخش مسابقه جشنواره که عموما ویژه گروه‌های جوان‌تر برگزار می‌شد، بخشی هم به عنوان مهمان برای شرکت هنرمندان پیشکسوت تعریف می‌شد که این بخش همواره به صورت غیررقابتی بود.

اما با حذف این الزام، بخشی از نسل میانه تئاتر که در دوران جوانی خود شور و شوق حضور در بخش مسابقه و گرفتن جایزه را تجربه کرده بودند و از سوی دیگر برای گرفتن اجرای عمومی، الزامی به شرکت در جشنواره فجر نمی‌دیدند، به تدریج انگیزه خود را برای حضور در این رویداد از دست دادند و حالا دبیر جشنواره کار دشوارتری برای اقناع هنرمندان شناخته‌شده به منظور شرکت در جشنواره تئاتر فجر پیش‌رو داشت.

طبیعتا هر دبیری می‌کوشد تا جدول جشنواره‌اش رنگین باشد ولی از آنجاکه در سال‌های اخیر علاوه بر مواردی که در بالا برشمرده شد، مجموعه‌ای از حوادث اجتماعی نیز بر کم‌رغبتی هنرمندان برای شرکت در جشنواره فجر تاثیرگذار بوده، کار دبیر جشنواره برای دعوت از چهره‌های شاخص، به همان نسبت دشوارتر شده و این چنین است که برخی از دبیران برای اینکه جشنواره‌شان خالی از نام‌های شناخته‌شده نباشد، به وعده‌هایی همچون پرداخت بودجه‌هایی که گرچه در قیاس با نرخ تورم، رقم بالایی به شمار نمی‌آید ولی به نسبت رقم‌های متعارف تئاتر، می‌تواند عدد قابل‌توجهی باشد، متوسل می‌شوند و از این راه می‌کوشند تا ویترین جذاب‌تری از جشنواره ارایه بدهند و این در حالی است که بعد از اختتامیه جشنواره و اتمام کار دبیر، اداره کل هنرهای نمایشی می‌ماند و کلی بدهی.

این تجربه‌ای است که بخصوص در  دو سه سال اخیر داشته‌ایم و در این مدت، مدیران اداره کل هنرهای نمایشی، بابت بدهی‌هایی که دبیران جشنواره‌ها بر دست‌شان گذاشته‌اند، گله داشته‌اند و به تازگی نیز اتابک نادری، سرپرست جدید اداره کل هنرهای نمایشی در نشست خبری چهل و سومین جشنواره تئاتر فجر، در این باره صحبت کرده است.

حوزه تئاتر هرگز حوزه مرفهی نبوده است. همواره هنرمندان و مدیران تئاتر نسبت به بودجه ناچیز این هنر انتقاد داشته‌اند ولی این نقدها هیچ گاه از سوی مراجع بالاتر جدی گرفته نشده و از سوی دیگر خانواده تئاتر هم تلاش نکرده تا بخشی از بودجه خود را از طریق همکاری و هماهنگی با دیگر نهادهایی که بودجه فرهنگی دارند، تامین کند چراکه عموما چشمش به وزارت ارشاد بوده است. این در حالی است که بسیاری از نهادها و ارگان‌ها بودجه‌ای برای حمایت از فرهنگ در اختیار دارند که معمولا تئاتر، سهمی از آن ندارد. حال اینکه در این سال‌ها مدیرانی، برای بهره‌مندی از این بودجه و جبران کمبود بودجه خود تلاش کرده‌اند یا نه، بر ما پوشیده است. ضمن اینکه اگر تلاش‌های مدیری در این زمینه ناکام مانده باشد، نیز بر ما روشن نیست.

نمونه استفاده از این بودجه، سال گذشته اتفاق افتاد که هادی حجازی‌فر به عنوان دبیر نوزدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به واسطه اعتبار خود و از طریق رایزنی با دیگر نهادها بودجه چشمگیری را به این جشنواره تزریق کرد. اما این اتفاق در معدود جشنواره‌هایی رخ داده است. البته که نمی‌توان از تمام دبیران توقع داشت چنین ارتباطات یا اعتباری داشته باشند اما شاید آنچه در چند سال گذشته بیش از همیشه مشکل‌ساز بوده، سوءمدیریت در استفاده از همان بودجه ناچیزی است که به جشنواره‌ها تعلق یافته است.

بنابراین اگر خواستار برگزاری جشنواره‌ای در تراز ملی هستیم، از یک سو باید بودجه‌ای متناسب با این عنوان و خارج از بودجه عمومی تئاتر که باید صرف ساخت آثار نمایشی شود، تعریف کنیم و  اگر چنین توانی نداریم، باید انتظارات خود را متناسب با بودجه‌مان تعریف کنیم. مدیریت بودجه از سوی دبیران جشنواره‌ها نیز دیگر نکته‌ای است که نباید بی‌اعتنا از کنار آن گذشت و شاید بهتر باشد در این زمینه تعهداتی برای دبیران قائل شد تا فردای اختتامیه جشنواره، اداره کل هنرهای نمایشی با انبوهی از بدهی‌ها باقی نماند و بتواند سهمی بیشتری از بودجه ناچیز خود را به تولید تئاتر و حمایت از اجرای عمومی آثار نمایشی اختصاص بدهد چراکه جشنواره، قرار است جشنی برای تولیدات تئاتری و ویترینی از بهترین اجراهای نمایشی باشد نه اینکه خود به مانعی بر سر راه این تولیدات تبدیل شود.