می‌شد هم به رها سیمرغ داد هم پیشمرگ

چارسو پرس: در میان سیمرغ‌هایی که بیست‌ودوم بهمن ماه به صاحبانشان رسید، یک سیمرغ بیشترین حاشیه را با خود به همراه آورد. سیمرغ مردمی پس از 3 سال، بازگشتی بی‌سرو و صدا نداشت و مانند آخرین سالی که قرار بود برگزار شود، با حواشی بسیاری همراه بود. اما ماجرا از چه قرار است؟ حوالی ساعت 10 شب که هیئت داوران از روی سن پایین آمدند و دهکردی، مدیر عامل خانه سینما و آشتیانی‌پور، مسئول بخش سیمرغ مردمی روی سن رفتند، مخاطبان بنا به عادت انتظار اعلام نام یکی از فیلم‌هایی که بیشترین آمار فروش را در میان آثار فجر امسال داشتند را از زبان علی دهکردی می‌کشیدند اما فیلمی که به عنوان برنده این سیمرغ اعلام شد، یکی از فیلم‌هایی بود که مخاطبان و اهالی رسانه کمترین انتظار را برای شنیدن نامش داشتند. «پیشمرگ» ساخته علی غفاری برنده سیمرغ مردمی شد. فیلمی که توسط هیئت داوران در هیچ‌کدام از بخش‌های جشنواره حتی نامزد هم نشده بود و تهیه‌کننده این اثر در مصاحبه‌ای با کنایه به مسئولان برگزاری جشنواره گفت: «انگار داوران فیلم ما را ندیدند!» هرچه داده‌‍‌ها بیشتر کنار هم قرار می‌گرفتند، ابهامات سیمرغ مردمی هم بیشتر می‌شد. برای آنکه این گره‌ها باز شود به سراغ شخصی رفتیم که هنگام اعلام سیمرغ مردمی کنار پیام دهکردی ایستاده بود. علی آشتیانی‌پور، مسئول برگزاری سیمرغ مردمی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره کم و کیف سیمرغ پرابهام مردمی می‌گوید: «فاصله فیلم‌های «پیشمرگ» و «ر‌ها» بسیار نزدیک بود. اگر امکان دادن دو سیمرغ وجود داشت باید به هر دو فیلم سیمرغ می‌دادیم. این رتبه‌بندی ربطی به تعداد مخاطب فیلم‌ها ندارد. این رتبه‌بندی متأثر از تعداد آرا بر اساس پنج گزینه ارسالی از طرف تماشاگران در پنل سمفا و قراردادن در نرم‌افزاری است که توسط کارشناسان آمار طی سالیان گذشته در خانه سینما طراحی شده است.»

این جملات ابتدایی آشتیانی‌پور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» است. بر اساس آماری که او دارد، فیلم‌های پیشمرگ و ر‌ها در جدول رتبه‌بندی به هم بسیار نزدیک بودند و پس از آن‌ها فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا یعنی «موسی کلیم‌الله» ایستاده بود. برخلاف آنچه آشتیانی‌پور می‌گوید، گمانه‌زنی‌ها موسی یا ر‌ها را برنده سیمرغ مردمی امسال می‌دانستند، با این حال پیشمرگ در سایه نتیجه را عوض کرد. شاید آنچه میان گمانه‌زنی‌ها و نتیجه نهایی شکاف ایجاد می‌کند، احتساب سانس‌های فوق‌العاده در جشنواره امسال باشد. سانس‌هایی که مسئول بخش سیمرغ مردمی جشنواره آن را بی‌تأثیر در رای‌گیری عنوان می‌کند. از طرف دیگر این شرایط با افزایش تعداد گزینه‌های روبه‌روی مخاطب به 5 گزینه برای اعمال نظر روی یک فیلم و همچنین الکترونیکی شدن تمام فرایند رای‌گیری، پیچیده‌تر شده و همین پیچیدگی فرایند برای اهالی سینما ایجاد شبهه کرده است. به طور مثال ابراهیم عامریان، تهیه‌کننده «کفایت مذاکرات» در گفت‌وگویی تمام فرایند آرای مردمی امسال را زیر سؤال برد و با اشاره به فروش تمام بلیت‌های فیلمش در جشنواره گفت: «بسیاری از مردم اصلاً رأی نمی‌دهند و فیلم‌هایی که بلیت‌هایشان توسط مردم خریداری شده، قربانی این اتفاق شدند. بلیت خیلی از این فیلم‌هایی که نامشان در لیست فیلم‌های برتر بود، اصلاً فروش نرفته! بلیت‌های کفایت مذاکرات روز اول و دوم فروش رفت؛ درحالی‌که بلیت‌های دیگر فیلم‌ها فروش نرفته.»

عامریان در ادامه صحبت‌هایش از ابهام در وضعیت میدانی فروش بلیت‌ها و ماجرای سیمرغ مردمی می‌گوید. «یکی از سینماداران می‌گفت تمام بلیت‌های یکی از فیلم‌های اجتماعی فروش رفته اما فقط چهار نفر در سالن فیلم می‌دیدند. سیمرغ مردمی، سیمرغ مهمی است و من خیلی دوست داشتم که آن را دریافت کنیم اما حالا از آن مأیوس شده‌ایم و حیف است که این سیمرغ به فیلم‌هایی که حق آنهاست، نرسد. حس می‌کنم در این جایزه، حق به حقدار نمی‌رسد.»

اما آشتیانی‌پور در پاسخ به این ابهامات گفت: «اولاً سانس‌های فوق‌العاده در این آمارگیری لحاظ نشده است. در این صورت امکان برابری برای همه وجود نداشت. بلیت‌هایی که از طریق نهاد‌ها و ارگان‌ها ارائه شده، هیچ‌کدام در این رأی‌گیری محسوب نشده‌اند. همچنین، بلیت‌هایی که به صاحبان آثار و صاحبان سینما‌ها به‌عنوان سهمیه داده شده، در این آمار قرار نگرفته است. آماری که در اختیار ما قرار گرفت، تنها مربوط به خرید بلیت توسط افراد معمولی و مخاطبان مشتاق بود که حداکثر می‌توانستند ۴ بلیت تهیه کنند. اگر کسی بیش از این خریداری می‌کرد، در آمار لحاظ نمی‌شد. این کل صورت‌مسئله‌ای بود که در اختیار ما قرار داشت و بر اساس آن، آمار را در برنامه اعلام می‌کردیم و درنهایت نتایج به‌دست می‌آمد. بنابراین، این تصور که کسی بگوید «من خیلی مخاطب داشتم» برای ما ملاک نیست. این مانند فروش است. ممکن است یک فیلم فروش بالایی داشته باشد، اما آنچه برای ما اهمیت داشت، رضایت مردم از فیلم بود که به‌عنوان مشارکت و اخذ رأی ثبت می‌شد.»

بر اساس آمار آشتیانی‌پور، جشنواره فیلم فجر امسال بیشترین میزان مشارکت را در میان مردم در بین سال‌هایی که جشنواره به صورت الکترونیکی برگزار می‌شد، داشته است. این درحالی است که در سال‌های رای‌گیری به صورت دستی، این آمار به حدود 70 درصد مشارکت می‌رسیده. «تا آخرین ساعت از روز ۲۱ بهمن ماه آمار تمام سینما‌هایی که در رای‌گیری محاسبه شدند، حساب شده است. میزان مشارکت در رای‌گیری نسبت به تمام سال‌هایی که رأی‌گیری الکترونیکی بوده، بیشتر است اما نسبت به دوران رای‌گیری دستی کمتر است. مشارکت در رأی‌گیری برای فیلم‌ها تا حدود ۲۱ درصد بوده. چون ظرفیت سالن‌های برخی فیلم‌ها نسبت به برخی دیگر بیشتر بود ما آمدیم و بر اساس فیلمی که حداقل ظرفیت را داشت -چیزی حدود ۱۰ هزار نفر- تمام فیلم‌ها را در نظر گرفتیم و آرا را بر اساس این حداقل ۱۰ هزار صندلی لحاظ کردیم که عدالت برقرار شود.»

آمار‌های مسئول برگزاری بخش سیمرغ مردمی نشان می‌دهد، بالغ بر ۵۱ سالن و حدود ۳۰ سینما در رای‌گیری مشارکت داده شدند. چند روز قبل شایعه‌ای در میان اهالی رسانه مطرح شد مبنی بر اینکه، رای‌گیری‌ها بر مبنای نمونه‌گیری تصادفی بوده. آشتیانی‌پور با تکذیب کردن این مطلب می‌گوید: «برای هر فیلم نزدیک به ۷ هزار نفر مخاطب مشارکت داده شده‌ که یعنی در کل فرایند سیمرغ مردمی حدود ۲۵۰ هزار نفر در رای‌گیری مشارکت داده شده‌اند. استفاده از نمونه‌گیری تصادفی در رای‌گیری کذب محض است. چطور مشارکتی با این میزان می‌تواند با نمونه‌گیری تصادفی باشد؟!»

در میانه همین شایعات، مطلبی مطرح شد مبنی بر اینکه چرا آمار آرای مردمی به صورت روزانه منتشر نمی‌شده است. آشتیانی‌پور در پاسخ به این ادعا می‌گوید: «ما به صاحبان فیلم‌ها گفتیم اگر راضی هستند هر شب آمار را به صورت دقیق منتشر کنیم ولی با انتشار این آمار، نزدیک ۲۰ فیلم از فیلم‌های دیگر جشنواره (به خاطر میزان کم مخاطب) اقبال مخاطبان و امکان اکران را از دست می‌دادند. ما از روز اول آمادگی داشتیم که جایگاه و میزان رأی هرکدام از فیلم‌ها را بگوییم. الان هم این امکان وجود دارد.»

بنا بر گفته آشتیانی‌پور، فرایند کنونی آرای مردمی چند سالی می‌شود که بر همین منوال انجام می‌شده و پیش از وقفه چند ساله در اهدای این سیمرغ، با همین سازوکار جشنواره پیش می‌رفته. با این تفاسیر فجر 43 تغییراتی را در همین سازوکار 10 ساله داده است. «ما تنها کاری که کردیم، محافظت از ‌آرایی بود که سمفا به ما می‌داد و قرار دادن آن در یک نرم‌افزار که ۱۰ یا ۱۱ سال پیش برای این امر در خانه سینما طراحی شده بود. «ماجرای نیمروز» و «متری شیش‌ونیم»، «شنای پروانه» و «پیشمرگ» هم با همین فرایند برنده سیمرغ مردمی شدند.»

مسئله سیمرغ مردمی تنها به جشنواره فیلم فجر امسال خلاصه نمی‌شود. حواشی «ملاقات خصوصی» و «علف‌زار» را که در جشنواره چهلم کنار بگذاریم، باز هم سیمرغ مردمی حواشی بسیاری را در طول تاریخ چند ساله خود تجربه کرده است. در فجر 39 اختلالی در سامانه رای‌گیری، یعنی سمفا صورت گرفت که باعث شد محمدحسین قاسمی، تهیه‌کننده فیلم سینمایی «ابلق»، اعتبار سیمرغ مردمی آن سال را زیر سؤال ببرد و بگوید: «با اختلالی که در سامانه سمفا و سیستم رأی‌گیری جشنواره فیلم فجر در بخش مردمی وجود دارد، به نظر می‌رسد وجاهت سیمرغ مردمی این دوره از جشنواره اعتباری ندارد.» با این حال چند روز پس از این مصاحبه، ابلق به عنوان منتخب مردم اعلام شد و در میان اختلال‌های پیش آمده و اعتراض‌ها، سیمرغ به صاحبش رسید. با تمام این تفاسیر، شکاف میان مدل مدنظر برگزارکنندگان و تهیه‌کنندگان همچنان پابرجاست؛ تهیه‌کنندگانی که می‌گویند میزان فروش در سیمرغ مردمی اهمیت داشته باشد و برگزار‌کنندگانی که از فرایندی که طراحی کرده‌اند، عقب نمی‌نشینند.