۵۰ فیلم تجربی و آوانگارد که سینما را برای همیشه تغییر دادند

۱. آرشتکتون (ARCHITECTON) – ۲۰۲۵

کارگردان: ویکتور کساکوفسکی
این فیلم سفری خارق‌العاده به دنیای مواد تشکیل‌دهنده سکونت‌گاه‌های انسانی، از جمله بتن و نیای آن یعنی سنگ است. ویکتور کساکوفسکی در این مستند، پرسشی اساسی مطرح می‌کند: چگونه دنیای فردا را سکونت‌پذیر خواهیم کرد؟

۲. فانوس دریایی (The Lighthouse) – ۲۰۱۹

کارگردان: رابرت اگرز
بازیگران: ویلم دفو، رابرت پتینسون
درامی روان‌شناختی و مرموز درباره دو نگهبان فانوس دریایی که در جزیره‌ای دورافتاده، گرفتار توهم، تنهایی و جنون می‌شوند.

۳. خانه گرگ (The Wolf House) – ۲۰۱۸

(با عنوان اصلی: La Casa Lobo)
کارگردانان: خواکین کوسینا، کریستوبال لئون
صداپیشگان: آمالیا کسایی، راینر کراوزه، کارینا هایلند
فیلمی تجربی و انیمیشنی با حال‌وهوای سورئال درباره دختری که به خانه‌ای پناه می‌برد که به‌تدریج خودش را به محیط اطرافش تبدیل می‌کند.

۴. خرچنگ (The Lobster) – ۲۰۱۵

کارگردان: یورگوس لانتیموس
بازیگران: کالین فارل، ریچل وایز
داستانی در دنیایی دیستوپیایی که افراد مجرد باید ظرف ۴۵ روز جفت پیدا کنند، وگرنه به حیوان تبدیل می‌شوند.

۵. اسب تورین (The Turin Horse) – ۲۰۱۱

(عنوان اصلی: A Torinói Ló)
کارگردان: بلا تار (همراه با آینس هرانیتسکی)
بازیگران: اریکا بوک، یانوش درسزی، میهای کورموس
درامی فلسفی و مینیمالیستی درباره پدر و دختری که در شرایطی سخت و بی‌رحمانه زندگی می‌کنند.

بیشتر بخوانید: واکاوی فهرست "۱۰۰ فیلم برتر قرن ۲۱" نیویورک تایمز: ۱۰ نکته کلیدی درباره فرصت‌ها و چالش‌های یک انتخاب جنجالی

۶. ورود به خلأ (Enter the Void) – ۲۰۰۹

(عنوان فرانسوی: Soudain Le Vide)
کارگردان: گاسپار نوئه
بازیگران: ناتانیل براون، پاز د لا هورتا، سیریل روی
فیلمی بصری، روان‌گردان و تجربی درباره تجربه‌های پس از مرگ از منظر روح.

۷. طاق روسی (Russian Ark) – ۲۰۰۲

کارگردان: الکساندر سوکوروف
بازیگران: سرگئی درییدن، ماریا کوزنتسوا، لئونید موزگووی
فیلمی تک برداشت و تجربی که بیننده را در طول تاریخ روسیه در موزه آرمیتاژ می‌گرداند.

۸. گامو (Gummo) – ۱۹۹۷

کارگردان: هارمونی کورین
بازیگران: جیکوب سوئل، نیک ساتن، لارا تاش، کلویی سوینی
فیلمی مستقل، تند و تاریک که زندگی در شهری کوچک و فراموش‌شده در اوهایو را به‌تصویر می‌کشد.

۹. زن هندوانه‌ای (The Watermelon Woman) – ۱۹۹۶

کارگردان و بازیگر: شرل دانی
همراه با: والری واکر، گوینویر ترنر
اولین فیلم بلند ساخته شده توسط یک زن سیاه‌پوست کوئیر درباره کاوش در تاریخ پنهان زنان سیاه در سینما.

۱۰. کرونوس (Chronos) – ۱۹۸۵

کارگردان: ران فریک
فیلمی مستند و بدون دیالوگ با تکنیک تایم‌لپس درباره ارتباط زمان، فضا و تمدن.

۱۱. کوآنیسکاتسی (Koyaanisqatsi) – ۱۹۸۳

کارگردان: گادفری رجیو
فیلمی مستند و تجربی درباره عدم تعادل میان انسان، تکنولوژی و طبیعت؛ با موسیقی ماندگار فیلیپ گلس.

۱۲. استالکر (Stalker) – ۱۹۷۹

کارگردان: آندری تارکوفسکی
بازیگران: آناتولی سولونیتسین، الکساندر کایدانفسکی، نیکلای گرینکو
داستان سه مرد که به منطقه‌ای اسرارآمیز سفر می‌کنند تا اتاقی را پیدا کنند که آرزوها را برآورده می‌کند.

۱۳. مراسم تطهیر شهری – بخش اول (Water Ritual #1: An Urban Rite of Purification) – ۱۹۷۹

کارگردان: باربارا مک‌کالو
فیلمی کوتاه و تجربی که مفاهیم نژاد، زن بودن و معنویت را در بستر شهر بررسی می‌کند.

۱۴. قاتل گوسفندان (Killer of Sheep) – ۱۹۷۸

کارگردان: چارلز برنت
بازیگران: هنری جی. سندرز، کیسی مور
فیلمی مستقل درباره زندگی سخت و روزمره کارگری سیاه‌پوست در لس‌آنجلس.

۱۵. خانه (House / Hausu) – ۱۹۷۷

کارگردان: نوبوهیکو اوبایاشی
بازیگران: میکی جینبو، کیمیکو ایکگامی، کومیکو اوبا
ترکیبی از وحشت و طنز بصری در یکی از عجیب‌ترین فیلم‌های ژاپنی تاریخ.

بیشتر بخوانید: برترین فیلم‌های زامبی در تاریخ سینما: ترسناک‌ترین‌ها از گذشته تا امروز

۱۶. کله‌پاک‌کن (Eraserhead) – ۱۹۷۶

کارگردان: دیوید لینچ
بازیگران: جک نانس
فیلمی کابوس‌گونه، سورئال و آغازگر سبک خاص لینچ در سینما.

۱۷. آینه (The Mirror / Zerkalo) – ۱۹۷۵

کارگردان: آندری تارکوفسکی
بازیگران: مارگاریتا ترخووا، فیلیپ یانکوفسکی، ایگنات دانیلتسف
اثری شاعرانه و درون‌نگرانه از زبان خاطرات و رؤیاها.

۱۸. ژان دیلمان، شماره ۲۳، اسکله دو کومرس، ۱۰۸۰ بروکسل – ۱۹۷۵

(عنوان اصلی: Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles)
کارگردان: شانتال آکرمن
بازیگران: دلفین سریگ، یان دکورته، آنری استورک
مطالعه‌ای دقیق، زن‌محور و فرم‌گرایانه از زندگی روزمره یک زن خانه‌دار.

۱۹. کوه مقدس (The Holy Mountain / La Montaña Sagrada) – ۱۹۷۳

کارگردان: آلخاندرو خودوروفسکی
بازیگران: خودوروفسکی، هوراسیو سالیناس، زامیرا ساندرز
فیلمی رازآلود، نمادین و فلسفی با رنگ‌پردازی‌های اغراق‌آمیز.

۲۰. نارسیس صورتی (Pink Narcissus) – ۱۹۷۱

کارگردان: جیمز بیدگود
بازیگران: بابی کندال، دان بروکس
فیلمی بصری و اروتیک با تمایلات همجنس‌گرایانه که در خلوت خیال‌پردازانه مردی جوان روایت می‌شود.

۲۱. دلال نور (Luminous Procuress) – ۱۹۷۱

کارگردان: استیون آرنولد
بازیگران: پاندورا، استیو سولبرگ، رونالد فارل
فیلمی آوانگارد و روان‌گردان که تجربه‌ای بصری از جنس خیال، بدن و جنسیت را به نمایش می‌گذارد.

۲۲. ال توپو (El Topo) – ۱۹۷۰

کارگردان: آلخاندرو خودوروفسکی
بازیگران: خودوروفسکی، برونتیس خودوروفسکی، خوزه لگارتا
فیلمی معنوی و وهم‌آلود با تلفیقی از وسترن اسپاگتی و عرفان شرقی.

۲۳. والری و هفته شگفت‌انگیزش (Valerie and Her Week of Wonders) – ۱۹۷۰

(عنوان چکی: Valerie a týden divů)
کارگردان: یارومیل جیِرش
بازیگران: یاروسلاوا شالرووا، هلنا آنیزووا، پتر کوپیوا
درامی گوتیک و خیال‌انگیز درباره بلوغ دختر نوجوانی در فضایی اسطوره‌ای.

۲۴. رنگ انار (The Color of Pomegranates) – ۱۹۶۹

(عنوان ارمنی: Sayat Nova)
کارگردان: سرگئی پاراجانف
بازیگران: سوفیکو چیاورلی، ملکون آلکیان، ویلین گالستیان
فیلمی شاعرانه و نمادین درباره زندگی شاعر ارمنی «سایات نُوا» که با تصاویر ایستا و ترکیب‌های بصری نفس‌گیر ساخته شده است.

۲۵. ۲۰۰۱: ادیسه فضایی (2001: A Space Odyssey) – ۱۹۶۸

کارگردان: استنلی کوبریک
بازیگران: کایر دولیا، گری لاک‌وود، ویلیام سیلوستر
شاهکاری علمی-تخیلی که سیر تکاملی بشر را از دوران ماقبل تاریخ تا آینده فضا بررسی می‌کند.

بیشتر بخوانید: ۱۵ فیلم برتری که هرگز برنده اسکار نشدند

۲۶. طول‌موج (Wavelength) – ۱۹۶۷

کارگردان: مایکل اسنو
بازیگران: هالیس فرامپتون، لین گراسمن، نائوتو ناکازاوا
فیلمی تجربی که تنها با یک زوم تدریجی بر فضا و صدا مفاهیم روان‌شناختی را بررسی می‌کند.

۲۷. پرسونا (Persona) – ۱۹۶۶

کارگردان: اینگمار برگمان
بازیگران: لیو اولمان، بیبی آندرسون
اثری عمیق، روان‌کاوانه و چندلایه درباره هویت، سکوت و ارتباط میان دو زن.

۲۸. تصاویر خصوصی و واقعیت‌های روایی (Private Imaginings and Narrative Facts) – ۱۹۶۶

کارگردان: ادوارد اونز
فیلمی کوتاه و شاعرانه که روایت‌های شخصی سیاه‌پوستان را در قالب تجربی نمایش می‌دهد.

۲۹. دختران چلسی (The Chelsea Girls) – ۱۹۶۶

کارگردان: اندی وارهول
بازیگران: بریجید برلین، رندی بورسشایدت، نیکو (کریستین پافگن)
فیلمی آوانگارد و چندپنجره‌ای که زندگی بوهمی دهه ۶۰ را از منظر زنان روایت می‌کند.

۳۰. گل‌ها (Daisies) – ۱۹۶۶

(عنوان چکی: Sedmikrásky)
کارگردان: ورا خیتیلوا
بازیگران: ییتکا چرهووا، ایوانا کاربونوا
فیلمی فمینیستی، طنز و آنارشیستی درباره دو دختر که با ساختار روایی متعارف می‌ستیزند.

۳۱. من کوبا هستم (I Am Cuba) – ۱۹۶۴

(عنوان اسپانیایی و روسی: Soy Cuba / Ya Kuba)
کارگردان: میخائیل کالاتازوف
بازیگران: لوز ماریا کولازو، سرخیو کوریری، خوزه گایاردو
اثری شاعرانه با برداشت‌های بلند درباره انقلاب کوبا و نابرابری‌های اجتماعی.

۳۲. عقرب در حال طلوع (Scorpio Rising) – ۱۹۶۳

کارگردان: کنت انگِر
بازیگران: ارنی آلو، بروس بایرون، فرانک کاریفی
ترکیبی از فرهنگ موتورسواران، اسطوره‌شناسی و موسیقی پاپ دهه ۶۰ با روایتی بصری و بحث‌برانگیز.

۳۳. هشت و نیم (8½) – ۱۹۶۳

کارگردان: فدریکو فلینی
بازیگران: مارچلو ماسترویانی، آنوک اِمه، کلودیا کاردیناله
داستانی نیمه‌زندگی‌نامه‌ای درباره کارگردانی که دچار بحران خلاقیت شده است.

۳۴. اسکله (La Jetée) – ۱۹۶۲

کارگردان: کریس مارکر
بازیگران: ژاک لدو، اتین بکر، ژان نگرونی (صدا)، هلن شاتلین
فیلمی علمی‌تخیلی و فوتومونتاژ درباره زمان، حافظه و سفر در زمان.

۳۵. سال گذشته در مارینباد (Last Year at Marienbad) – ۱۹۶۱

(عنوان فرانسوی: L’année dernière à Marienbad)
کارگردان: آلن رنه
بازیگران: دلفین سریگ، جورجو آلبرتاتزی
فیلمی مرموز، هنری و غیرخطی که میان خیال و واقعیت در نوسان است.

بیشتر بخوانید: روایت‌های سینمایی از ترسِ پایان: پنج فیلم مهم درباره جنگ هسته‌ای

۳۶. تفنگ‌های درختان (Guns of the Trees) – ۱۹۶۱

کارگردان: جوناس مکاس
بازیگران: بن کاروترز، آرگوس اسپیر جولیارد، آدولفاس مکاس، فرانسیس استیلمن
فیلمی تجربی درباره بیگانگی، جنگ، مذهب و معنای زندگی در دنیای مدرن.

۳۷. نفس بریده (Breathless) – ۱۹۶۰

(عنوان اصلی: À bout de souffle)
کارگردان: ژان‌لوک گدار
بازیگران: ژان-پل بلموندو، ژان سیبرگ، دانیل بولانژه
اثر برجسته موج نوی فرانسه درباره فرار یک جنایتکار و عشق بی‌سرانجامش.

۳۸. مهر هفتم (The Seventh Seal) – ۱۹۵۷

کارگردان: اینگمار برگمان
بازیگران: مکس فون سیدو، بنگت اکروت، گونار بیورنستراند
شوالیه‌ای در قرون وسطی با مرگ شطرنج بازی می‌کند؛ استعاره‌ای عمیق از ایمان، تردید و انسان بودن.

۳۹. راشومون (Rashomon) – ۱۹۵۰

کارگردان: آکیرا کوروساوا
بازیگران: توشیرو میفونه، ماچیکو کیو
شاهکار کلاسیک ژاپنی درباره حقیقت و چندروایتی بودن آن از منظر شاهدان مختلف.

۴۰. افتتاح گنبد لذت (Inauguration of the Pleasure Dome) – ۱۹۵۴

کارگردان: کنت انگر
بازیگران: سامسون دِ بریه، مارجوری کامرون، جوآن ویتنی
فیلمی نمادین، اسطوره‌ای و آیینی با الهام از فرهنگ‌های رازآلود شرقی و غربی.

۴۱. شبکه‌های بعدازظهر (Meshes of the Afternoon) – ۱۹۴۳

کارگردانان: مایا درن، الکساندر حمید
بازیگران: مایا درن
فیلمی کوتاه، سورئال و تجربی درباره واقعیت ذهنی، رؤیا و تکرار. از مهم‌ترین آثار بنیان‌گذار سینمای آوانگارد آمریکا.

۴۲. رقص رنگین‌کمان (Rainbow Dance) – ۱۹۳۶

کارگردان: لن لای
بازیگر: روپرت دون
فیلمی تبلیغاتی و تجربی که با تکنیک‌های نوآورانه انیمیشن و رنگ‌آمیزی بر روی فیلم خام ساخته شده است.

۴۳. خون یک شاعر (The Blood of a Poet) – ۱۹۳۰

(عنوان فرانسوی: Le Sang d’un Poète)
کارگردان: ژان کوکتو
بازیگران: انریکه ریورو، الیزابت لی میلر، پولین کارتون
فیلمی سورئال درباره خلاقیت، مرگ، و مرز میان هنرمند و جهان اطرافش.

۴۴. مردی با دوربین فیلم‌برداری (The Man with a Movie Camera) – ۱۹۲۹

کارگردان: ژیگا ورتوف
بازیگران: میخائیل کافمن، الیزاوتا سویلووا
شاهکاری بی‌کلام از سینمای مستند شوروی که زندگی روزمره را از نگاه دوربین ثبت می‌کند.

۴۵. سگی اندلسی (Un Chien Andalou) – ۱۹۲۹

کارگردان: لوئیس بونوئل
نویسنده: سالوادور دالی
بازیگران: پیر باتشف، سیمون ماریوئل، لوئیس بونوئل
فیلمی سورئال، آیکونیک و ضدساختار که بدون روایت منطقی، ذهن مخاطب را به چالش می‌کشد.

بیشتر بخوانید: ۱۲ فیلم ضدجنگ ماندگار تاریخ سینما؛ از «فهرست شیندلر» تا «در جبهه غرب خبری نیست»

۴۶. زندگی و مرگ یک سیاهی‌لشکر هالیوودی (The Life and Death of 9413: A Hollywood Extra) – ۱۹۲۸

کارگردانان: رابرت فلوری، اسلاوکو ورکاپیچ
بازیگران: ژول رائوکور، وویا جورج، رابرت فلوری
فیلمی کوتاه و صامت درباره جاه‌طلبی و نابودی یک بازیگر بی‌نام در هالیوود.

۴۷. میان‌پرده (Entr’acte) – ۱۹۲۴

کارگردان: رنه کلر
بازیگران: ژان برلَن، اینگه فریس، فرانسیس پیکابیا
فیلمی داداییستی با حضور شخصیت‌هایی سورئال و ترکیبی از شوخ‌طبعی، نقد هنر و نمایش‌های بصری.

۴۸. بازگشت به دلیل (Return to Reason) – ۱۹۲۳

(عنوان فرانسوی: Le Retour à la raison)
کارگردان: من ری
بازیگر: کیکی دو مونپارناس
فیلمی تجربی، نمادین و خلاقانه با تلفیق نور، بافت و فرم‌های بصری بدون روایت.

۴۹. تعلیق (Suspense) – ۱۹۱۳

کارگردان: لوییس وبر
بازیگران: لوییس وبر، وال پل، داگلاس جرارد
از اولین فیلم‌های مهیج صامت که با تدوین پیشرفته و تکنیک‌های نوآورانه به مخاطب ضربان تعلیق را منتقل می‌کند.

۵۰. سفر به ماه (A Trip to the Moon) – ۱۹۰۲

کارگردان: ژرژ ملی‌یس
بازیگران: ژرژ ملی‌یس، ویکتور آندره، بلوئت برنون
یکی از نخستین فیلم‌های علمی-تخیلی تاریخ که بر اساس داستان ژول ورن ساخته شده و تأثیری شگرف بر سینمای فانتزی و جلوه‌های ویژه گذاشت.

به گزارش چارسو پرس؛ این فهرست ۵۰‌تایی از آثار خاص، نوآورانه و مؤثر در تاریخ سینما، از سال ۱۹۰۲ تا ۲۰۲۵، نمایانگر تنوع خلاقیت و زبان‌های سینمایی در قرن گذشته است. فیلم‌هایی که گاه داستان می‌گویند و گاه فراتر از روایت، به فرم، حس، یا فلسفه می‌پردازند. اگر به دنبال کشف دوباره‌ی سینما هستید، این فهرست نقطه آغاز مناسبی است.