بازنشر مرثیه بهرام بیضایی؛ خیابان فلسطین در سوگ درختانش

چارسو پرس: ۱۵ سال پیش که بهرام بیضایی در «نوروزنامه‌»‌اش از قطع درختان ایران زمین نوشت، تصور نمی‌کردیم این مرثیه بعد از این همه سال همچنان نقل روز باشد.

خبرنگار تئاتر که باشی و رهگذر هر روزه خیابان فلسطین، این روزها هر روز که از این خیابان گذر کرده باشی، محال است از بهرام بیضایی یاد نکرده باشی، از او که شیفته درختان است و خود گفته که از این جهان، هیچ چیزی را به اندازه درختان دوست‌تر نمی‌دارد.

خیابان فلسطین را به درختانش می‌شناسند، درختانی کهنسال و سرفراز که یادآور قدمت این خیابان هستند و تاریخش و بیش از همه ما روزهای خوش و ناخوش این خیابان را به تماشا نشسته‌اند و حالا ما نظاره‌گر جای خالی آنها هستیم.

رهگذران هر روزه خیابان فلسطین دیده‌اند که این خیابان، در گرمای سوزناک تابستان امسال با قطع درختان کهنسالش، بدجوری به خزان نشسته است. خصوصا آنکه خشکسالی هم به جان سرزمین‌مان افتاده و حالا جوی‌های فراخ خیابان فلسطین هم به خشکی نشسته‌اند.

در چنین حال و روزی هیچ بی‌راه نیست اگر برای چندمین بار یادداشت بهرام بیضایی را درباره قطع درختان تهران یادآوری کنیم.

یکی از روزهای اسفند سال ۸۷ برای موضوعی تئاتری یا شاید هم سینمایی، تماسی با بیضایی گرفتیم و او پس از شنیدن مطلب ما، پرسید شما درباره درختان هم مطلبی منتشر می‌کنید، می‌دانستیم دل در گرو درختان دارد ولی انتظار نداشتیم که خود چنین پیشنهادی مطرح کند. طبیعتا که به جز استقبال، پاسخی نداشتیم و او به فاصله‌ای بسیار اندک، یادداشتی را با عنوان «نوروزنامه» از طریق دورنگار (فکس) برایمان فرستاد.

این یادداشت برای دومین بار در ایسنا بازنشر می‌شود؛ بار اول اسفند سال ۸۷ بر خروجی خبرگزاری ما قرار گرفت و دیگر بار تابستان سال ۹۹ که آتش‌سوزی‌هایی سهوی و شاید گاه هم عمدی، بر جان جنگل‌های سرزمین‌مان افتاده بود و حالا هم که با تراژدی تکراری قطع درختان رو به روییم.

هرچند بیضایی حدود ۱۵ سال است که جلای وطن کرده اما کدام هنردوستی است که در تمام این سال‌ها، از یاد او غافل شده باشد و درختان خیابان فلسطین بهترین بهانه برای یادآوری دوباره مردی هستند که ریشه‌های فرهنگ هزاران ساله سرزمین‌مان را کاویده است.

««نه از بُریدن درخت هزارساله می‌گویم، نه از بُریدن درخت‌های چهارصدساله، نه از بُریدن دوازده هزار درخت یک‌شبه؛ هشت‌سال است در گوشه‌ای از تهران (چون نمونه‌ای از همه‌ی آن) شاهد خشکاندن عمدی درخت‌ها هستم.

انگار نه انگار روز درختکاری داریم و شعارهای حفظ فضای سبز به تیرچراغ برق آویزان می‌کنیم! در تعریض بخش جنوبی آجودانیه (با نام رسمی سباری) باغی را بریدند و درخت‌هایش را که می‌توانست وسط دوخط خیابان بیفتد با جرثقیل از زمین بیرون کشیدند و در جواب من مرد تنومندی با پاسخی از پیش آماده گفت جابه‌جا می‌کنیم! و مرد بی‌اعتنای دیگری، در جواب این‌که چرا به جای بازگذاشتن فضای حیاتی گرد درخت‌ها آن‌ها را تا کمر آسفالت می‌کنید تا بخشکند، گفت از کارفرما بپرس! از کارفرما که پس از کمک به خشکاندن درخت‌های سربه‌ آسمان، کوچه‌ی ما را به سود بساز بفروش کارگاه سنگبری کرده بود، پرسیدم با مجوز کدام وجدان آسایش روان پیر و جوان ما را به سرسام اره برقی‌ها و سنگبرها داده‌اید، گوشی را قطع کرد! ـ هرسال در آستانه‌ی نوروز، آغاز فصل سرسبزی، چهارباغ آجودانیه، به حکم بهار، سبزی آغاز کرده بود، و با گل‌های رنگارنگ دل‌انگیزش در چشم ما مردم قانع، به بهشتی می‌ماند!

در این نوروز، به برکت جدول‌سازی، درخت‌های دوسوی خیابان به سود بساز بفروش خشکیده و به فرمان کارفرمایی که گوشی را برای همیشه قطع کرده است، گیاهان باغچه‌های سراسری دوسوی خیابان بلند آجودانیه را کنده‌اند و دارند آن‌ها را شتابان آجرفروش می‌کنند. عشق به برهوت تا چه حد؟ انگارنه‌انگار که ما همگی تا دو نسل پیش رعیت و رعیت‌زاده بوده‌ایم و آب و درخت را حرمتی بود!

از سر کارگری پرسیدم چرا؟ گفت آب که می‌دادند آسفالت را می‌پوساند! گفتم گناه این‌که بد اسفالت می‌کنید و بد آب می‌دهید با درخت‌هاست؟ مگر میدان بی‌درخت آن پایین را که یک وجب سالم ندارد کسی آب داده است؟ گفت از کارفرما بپرس! کارفرما کجاست تا بپرسم چرا نمک شیمیایی پای درخت‌ها می‌ریزید تا به اسم این که ریشه‌اش سوخته آن‌ها را ریشه‌کن کنید؟ و از کی مجوز نابودکردن درخت‌ها را به مزایده گذاشته‌اید؟ 

کارفرمای گرامی، امسال به برکت نهضت درخت‌زدایی شما، خیابان آجودانیه سترون است. بر شما مبارک! آیا این در اجرای شعار بیا تا گل برافشانیم است که این روزها خیابان‌ها را پوشانده؟ و شهرمداران بزرگوار، شما را به خدا نمی‌شود جلوی کویرسازی را گرفت؟»