از «لورنس عربستان» تا «تل‌ماسه»؛ سفر سینمایی اردن

چارسو پرس: در سال‌های اخیر، اردن نه تنها به عنوان یک «لوکیشن طبیعی» که به‌سختی نیازمند جلوه‌های ویژه است، بلکه به عنوان شریک و میزبان حرفه‌ای فیلم‌سازان مطرح جهان جایگاه ویژه‌ای یافته است. چه در آثار پرهزینه هالیوودی و چه در پروژه‌های مستقل، این کشور توانسته زیرساخت‌ها، نیروهای متخصص و چشم‌اندازهای بی‌بدیل خود را در اختیار سازندگان قرار دهد. از «لورنس عربستان» تا «تل‌ماسه»، وادی‌روم و پترا به بخشی جدایی‌ناپذیر از حافظه بصری سینما بدل شده‌اند.

«لورنس عربستان» (۱۹۶۲)

کارگردان: دیوید لین | محصول مشترک بریتانیا و آمریکا | کمپانی‌های تولید: Horizon Pictures، Columbia Pictures (توزیع)

فیلم حماسی دیوید لین، «لورنس عربستان»، هنوز هم یکی از سنگ‌بناهای تاریخ سینما به شمار می‌رود. بسیاری از صحنه‌های ماندگار این اثر در بیابان‌های اردن از جمله وادی‌روم فیلم‌برداری شد. چشم‌اندازهای وسیع و خشن بیابانی، به داستان تی.ای. لورنس عمق و اصالت بخشید و به جای دکورهای مصنوعی، واقعیت را بر پرده نشاند. این فیلم اسکاربَرنده، اردن را به نقشه جهانی سینما معرفی کرد و زمینه‌ساز تکرار حضور هالیوود در بیابان‌های این کشور شد.

«ایندیانا جونز و آخرین جنگ صلیبی» (۱۹۸۹)

کارگردان: استیون اسپیلبرگ | محصول آمریکا | کمپانی‌های تولید: Lucasfilm، Paramount Pictures

یکی از صحنه‌های ماندگار «ایندیانا جونز و آخرین جنگ صلیبی» در پترا فیلم‌برداری شد؛ جایی که بنای مشهور «الخزنه» (The Treasury) به عنوان ورودی مخفی محل نگهداری جام مقدس به تصویر کشیده شد. هرچند بیشتر فیلم در مکان‌های دیگر ساخته شد، اما همین صحنه، پترا را به یک نماد سینمایی و پاپ‌کالچری بدل کرد. این حضور جهانی، علاوه بر تثبیت نام اردن در سینما، موجی از گردشگری را نیز به همراه آورد.

«تل‌ماسه» (۲۰۲۱ و ۲۰۲۴ )

کارگردان: دنی ویلنوو | محصول آمریکا | کمپانی‌های تولید: Legendary Pictures، Warner Bros. Pictures، Villeneuve Films

دنی ویلنوو برای روایت سیاره بیابانی آراکیس در «تل‌ماسه»، بخش‌های کلیدی هر دو قسمت را در وادی‌روم اردن فیلم‌برداری کرد. تپه‌های سرخ‌رنگ و صخره‌های ماسه‌سنگی، چشم‌اندازی را پدید آوردند که امضای بصری فیلم شد، بی‌آنکه به جلوه‌های ویژه سنگین نیاز داشته باشد. این پروژه با هماهنگی کمیسیون سلطنتی فیلم اردن اجرا شد و جایگاه کشور را به عنوان «بیابان انتخابی هالیوود» بیش از پیش تثبیت کرد. «تل‌ماسه» با یادآوری «لورنس عربستان»، پیوستگی تاریخی حضور اردن در حماسه‌های سینمایی را به رخ کشید.

«پرومته» (۲۰۱۲)

کارگردان: ریدلی اسکات | محصول آمریکا | کمپانی‌های تولید: 20th Century Fox، Scott Free Productions، Brandywine Productions، Dune Entertainment

ریدلی اسکات برای یافتن جغرافیایی فرازمینی در فیلم علمی‌-تخیلی «پرومته»، به منطقه حفاظت‌شده وادی‌روم آمد. صخره‌های عظیم، تپه‌های ماسه‌ای و خطوط کوهستانی این منطقه، سیاره خیالی LV-223 را شکل دادند. تنوع طبیعی این چشم‌انداز باعث شد نیاز به CGI به حداقل برسد. ترکیب مناظر واقعی با طراحی علمی‌-تخیلی، هویت بصری ویژه‌ای برای فیلم ساخت و بار دیگر نشان داد که اردن برای خلق جهان‌های فرازمینی انتخابی بی‌بدیل است.

«Theeb» (2014)

(ناجی ابونوار – اردن، بریتانیا، امارات، قطر | شرکای تولید: Bayt Al Shawareb, Noor Pictures, Film Clinic, Gecko Productions)

فیلم تحسین‌شده‌ی «Theeb» به کارگردانی ناجی ابونوار در جنوب اردن مقابل دوربین رفت؛ از وادی‌روم و وادی‌عربه گرفته تا دره‌های دورافتاده. حضور بازیگران عمدتاً غیرحرفه‌ای از میان بادیه‌نشینان، به اثر اصالت و هویتی بومی بخشید.

داستان که در بستر قیام عربی اوایل قرن بیستم روایت می‌شود، سفری تدریجی اما پرتنش از بقا، خیانت و بلوغ را به تصویر می‌کشد. این روایت کم‌شتاب و عمیق توانست با ترکیب مناظر طبیعی خیره‌کننده و قصه‌ای ریشه‌دار در تاریخ منطقه، جهانیان را تحت تأثیر قرار دهد.

فیلم با نامزدی در اسکار بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان و دریافت جایزه‌ی بفتا برای بهترین نخستین فیلم، جایگاه سینمای اردن را در عرصه‌ی بین‌المللی تثبیت کرد. «Theeb» نشان داد که داستان‌های برخاسته از زمین و فرهنگ اردن می‌توانند وزنی جهانی داشته باشند و صدایی اصیل در سینمای معاصر بیابند.

«Zero Dark Thirty» (2012)

(کاترین بیگلو – ایالات متحده | شرکای تولید: Annapurna Pictures, Columbia Pictures, First Light Production)

تریلر مشهور کاترین بیگلو بخش عمده‌ای از صحنه‌های خود را در اردن فیلمبرداری کرد؛ از عمان گرفته تا دریای مرده، جایی که نسخه‌ای تمام‌عیار از کمپ اسامه بن‌لادن در آبوت‌آباد پاکستان ساخته شد. ثبات و همکاری دولت اردن امکان بازسازی صحنه‌های حساس را فراهم آورد، صحنه‌هایی که در محل اصلی قابل فیلمبرداری نبودند.

برخی از صحنه‌های داخلی نیز در زندان‌های فعال اردن اجرا شدند و به اثر حس خشن و واقع‌گرایانه‌ای بخشیدند. این پروژه نه‌تنها قابلیت اردن در میزبانی آثار سیاسی و حساس را نشان داد، بلکه توانایی خدمات و تیم‌های حرفه‌ای محلی برای پشتیبانی از تولیدات پیچیده هالیوود را نیز به نمایش گذاشت

«مریخی» (۲۰۱۵)

کارگردان: ریدلی اسکات | محصول آمریکا | کمپانی‌های تولید: 20th Century Fox، Scott Free Productions، Kinberg Genre، TSG Entertainment

ریدلی اسکات برای «مریخی» بار دیگر به اردن بازگشت و وادی‌روم را به عنوان نماینده سطح مریخ انتخاب کرد. هرچند صحنه‌های داخلی در استودیوهای دیگر ضبط شدند، اما مناظر بیرونی با قدرت در دل کویر اردن جان گرفتند. اکنون «موزه سلطنتی خودرو» در اَمان میزبان مریخ‌نورد فیلم است؛ یادبودی عینی از نقش‌آفرینی اردن در سینمای فضایی هالیوود. اسکات درباره بازگشتش به این کشور گفته بود: «می‌دانستم کجا بروم… دوبار آنجا بودم… در عقبه اقامت داشتم و هر صبح ۴۰ دقیقه رانندگی می‌کردم تا به این بیابان شگفت‌انگیز برسم.»

«تمام پول‌های جهان» (۲۰۱۷)

کارگردان: ریدلی اسکات | محصول مشترک آمریکا و بریتانیا | کمپانی‌های تولید: Scott Free Productions، TriStar Pictures، RedRum Films، Imperative Entertainment

در «تمام پول‌های جهان»، اسکات بار دیگر به «زیبایی وادی‌روم» بازگشت. اردن به‌عنوان جانشین چشم‌اندازهای خاورمیانه‌ای در این درام واقعی درباره ربوده شدن جان پل گتی سوم به کار رفت. کویرهای اردن مناظری قانع‌کننده از شمال آفریقا ساختند و پشتیبانی محلی، ثبات و همکاری حرفه‌ای امکان اجرای بی‌دردسر تولید را فراهم کرد.

«علاءالدین» (۲۰۱۹)

کارگردان: گای ریچی | محصول آمریکا | کمپانی‌های تولید: Walt Disney Pictures، Rideback

نسخه لایواکشن «علاءالدین» با بازی ویل اسمیت، بخشی از سکانس‌های باشکوه کویری خود را در اردن، به‌ویژه وادی‌روم، فیلم‌برداری کرد. تپه‌های ماسه‌ای و صخره‌های عظیم این منطقه به خلق دنیای افسانه‌ای «عgrabah» کمک کردند. حضور لوکیشن‌های واقعی در کنار لباس‌ها و موسیقی‌های پرزرق‌وبرق، جلوه‌ای خاص به فیلم بخشید و اردن را در ذهن نسل جدید مخاطبان تثبیت کرد.

«جن» (۲۰۱۹)

کارگردانان: میر-ژان بوع‌شعیا و امین مطالقه | محصول مشترک اردن | کمپانی‌های تولید: Kabreet Productions، Netflix

«جن»، نخستین سریال اورجینال نتفلیکس به زبان عربی، به‌طور کامل در اردن فیلم‌برداری شد. خرابه‌های پترا به‌عنوان پس‌زمینه‌ای چشم‌نواز برای داستان ماورایی نوجوانان به کار رفت. این سریال قصه‌ی دانش‌آموزان اَمانی را روایت می‌کرد که به‌طور تصادفی یک جن را آزاد می‌کنند و دنیای مدرن را با فولکلور منطقه‌ای پیوند می‌زد. هرچند «جن» در داخل کشور با حاشیه‌هایی درباره تصویرسازی از نوجوانان مواجه شد، اما نقطه عطفی برای تولید محتوای عربی در پلتفرم جهانی و معرفی لوکیشن‌ها و استعدادهای اردنی بود.

نتیجه‌گیری

از مریخِ خیالی «مریخی» تا دنیای افسانه‌ای «علاءالدین» و سریال بومی «جن»، اردن توانسته تنوع خیره‌کننده‌ای از هویت‌های بصری و روایی را به جهان سینما عرضه کند. این کشور نه تنها به‌واسطه مناظر بی‌بدیلش که به خاطر زیرساخت‌ها، نیروی انسانی و پشتیبانی حرفه‌ای، جایگاهی ماندگار در نقشه جهانی فیلم‌سازی به دست آورده است. اردن امروز نه صرفاً لوکیشنی گذرا، بلکه شریک خلاق در بازآفرینی خیال، تاریخ و فرهنگ بر پرده نقره‌ای است.