خدایان یونان در فیلم «اودیسه» کریستوفر نولان | رتبه‌بندی قدرت از زئوس تا کالیپسو

چارسو پرس: فیلم «اودیسه» (The Odyssey) ممکن است برخی از قدرتمندترین و نمادین‌ترین خدایان یونان را به پرده سینما بیاورد. در حالی که مخاطبان هنوز اطلاعات چندانی درباره دامنه کامل اثر جدید «کریستوفر نولان» از حماسه باستانی در اختیار ندارند، تیزر کوتاه «ادیسه» که اوایل امسال منتشر شد نشان می‌دهد این فیلم اقتباسی وفادار به منبع اصلی خواهد بود.

اگرچه همه خدایانی که می‌توانند در «اودیسه» ظاهر شوند در مقایسه با «اودیسئوس» و خدمه‌اش قدرتمند هستند، اما بدون شک می‌توان آن‌ها را بر اساس توانایی‌های ذاتی، جایگاه در پانتئون و میزان حضورشان در دیگر اسطوره‌ها رتبه‌بندی کرد. در ادامه با خدایانی روبه‌رو می‌شویم که ممکن است در «اودیسه» حضور داشته باشند؛ این خدایان بر اساس قدرت از ضعیف‌ترین تا قدرتمندترین مرتب شده‌اند.

۱۰. «کالیپسو» (Calypso)

یک حوری دریایی و دختر تیتان مشهور به «اطلس» (Atlas)، «کالیپسو» یکی از آخرین خطرات ماورایی است که «اودیسئوس» در مسیر بازگشت به «ایتاکا» با آن روبه‌رو می‌شود. او به واسطه میراث خانوادگی‌اش از نوعی جاودانگی برخوردار است. «کالیپسو» تلاش می‌کند «اودیسئوس» را قانع کند که با او بماند و ایتاکا را رها کند، و این وسوسه هفت سال ادامه پیدا می‌کند.

«کالیپسو» در «ادیسه» برخی توانایی‌های محدود خود را نشان می‌دهد، از جمله زمانی که می‌تواند بر باد تأثیر بگذارد و به او کمک کند مسیرش را ادامه دهد. با این حال، او به‌خوبی می‌داند که باید از فرمان‌های پانتئون پیروی کند؛ چنان‌که «هرمس» فرمان «زئوس» را به او ابلاغ می‌کند و «کالیپسو» با اکراه و خشم از این دستور تبعیت می‌کند.

این نکته نشان می‌دهد که «کالیپسو» ضعیف‌ترین خدایی است که «اودیسئوس» در مسیرش با آن مواجه می‌شود. در حالی که او می‌تواند جاودانگی را پیشنهاد دهد و بر دنیای اطرافش اثر بگذارد، حتی خیال رویارویی با دیگر خدایان را هم ندارد. بیش از آنکه قدرت‌های جادویی‌اش تهدیدی باشند، بزرگ‌ترین خطر «کالیپسو» برای «اودیسئوس» وسوسه ماندن در کنار اوست.

۹. «اینو» (Ino)

«اینو» عمه «دیونیسوس» (Dionysus) خدای یونانی است. او در ابتدا یک ملکه انسانی بود که بعدها به الهه دریا با نام «لوکوتئا» (Leucothea) تبدیل شد. او سرپرستی «دیونیسوس» را بر عهده داشت و همین موضوع باعث شد «هرا» (Hera) کینه شدیدی از او پیدا کند. پس از آنکه «هرا» شوهر او، «آتاماس» (Athamas) را دیوانه کرد و باعث شد پسرشان «لئارخوس» (Learchus) را به قتل برساند، «اینو» برای فرار از شوهرش همراه با پسر دیگرش «ملیسرته» (Melicertes) خود را به دریا انداخت.

این اقدام به صعود آن‌ها به مقام خدایان خردتر دریا انجامید. اگرچه «اینو» قدرتمند است، اما قلمرو او در دریا محدودیت‌هایی دارد. در «اودیسه»، او به «اودیسئوس» کمک می‌کند تا پس از طوفانی که نزدیک بود او را غرق کند و خدمه‌اش را بکشد، از امواج سهمگین جان سالم به در ببرد.

با این حال، نقش «اینو» به همین نقطه محدود می‌شود و در سایر بخش‌های داستان دخالت نمی‌کند. هرچند «اینو» نسبت به هر انسانی قدرتمندتر است، اما قدرت او در مقایسه با بسیاری از خدایان یونانی گسترده و هولناک نیست؛ او بیشتر توانایی‌هایش را برای نجات یک جان در آستانه مرگ در دریا به کار می‌گیرد.

۸. «سیرسه» (Circe)

یک الهه فرعی قدرتمند و جادوگر افسانه‌ای، «سیرسه» شخصیتی مهم در «اودیسه» است. قدرت او ـ در مقایسه با انسان‌ها ـ چشمگیر است، اما در برابر برخی دیگر از خدایان حاضر در داستان چندان به حساب نمی‌آید.

«سیرسه» زمانی وارد داستان می‌شود که «اودیسئوس» و خدمه‌اش به جزیره «آئئا» (Aeaea) می‌رسند. در آنجا، او توانایی‌اش در تغییر شکل انسان‌ها به حیوانات را نشان می‌دهد. این ویژگی با دیگر اسطوره‌ها نیز هم‌خوانی دارد و مهارت او در نوع خاصی از جادو را برجسته می‌سازد. با چنین قدرت‌هایی، «سیرسه» تقریباً موفق می‌شود سفر بازگشت «اودیسئوس» را مختل کند.

با این حال، قدرت و جایگاه او با «هرمس» قابل مقایسه نیست؛ خدایی که به کمک «اودیسئوس» می‌آید و از طریق «یوریلوخوس» (Eurylochos)، نخستین معاون کشتی، راه رهایی را به او نشان می‌دهد. اهمیت «سیرسه» در «اودیسه» بیش از آنکه به توانایی‌های جادویی‌اش مربوط باشد، به این واقعیت بازمی‌گردد که نزدیک بود «اودیسئوس» را وسوسه کند تا در جزیره او بماند.

۷. «آئولوس» (Aeolus)

پادشاه شهر شناور «آئولیس» (Aeolis)، «آئولوس» توسط «زئوس» به‌عنوان «نگهبان بادها» منصوب شد و توانایی دارد جریان بادها را هر طور که بخواهد تغییر دهد. او که دوست خدایان محسوب می‌شود، نقشی فرعی در «اودیسه» ایفا می‌کند (و همچنین در داستان‌های دیگر مانند سفر «جیسون» و «آرگونات‌ها» نیز حضور دارد).

«آئولوس» به «اودیسئوس» کمک می‌کند و کیسه‌ای از بادها به او می‌بخشد؛ اما خدمه بی‌احتیاط کشتی زودتر از موعد آن را باز می‌کنند و همین باعث می‌شود مسیرشان منحرف شود. پس از این اتفاق، «آئولوس» از کمک دوباره به آن‌ها امتناع می‌کند، زیرا می‌ترسد آن‌ها نفرین‌شده توسط خدایان باشند. این موضوع قدرت «آئولوس» را نشان می‌دهد و جایگاه او را در رتبه‌بندی خدایان یونانی مشخص می‌کند.

هرچند «آئولوس» قدرت زیادی دارد و کنترل او بر بادها آن‌قدر برجسته است که حتی خدایانی چون «هرا» نیز از او یاری می‌طلبند، اما او توهمی ندارد که می‌تواند برتر از خدایان بزرگ‌تر عمل کند. در «انه‌اید» (Aeneid) اثر «ویرژیل»، «نپتون» (معادل رومی «پوزئیدون») به‌راحتی امواجی را که از بادهای «آئولوس» ایجاد شده بود، آرام می‌کند و برتری خود را به نمایش می‌گذارد.

۶. «هرکول» (Heracles)

یکی از نمادین‌ترین چهره‌های اساطیر یونان، «هرکول» (Heracles) تنها نقشی کوچک در «اودیسه» دارد، نقشی که به‌هیچ‌وجه بیانگر توانایی‌های واقعی او نیست. فرزند «زئوس»، «هرکول» پیش از آنکه «هرا» از روی حسادت مجموعه‌ای از دوازده کار غیرممکن را برایش تعیین کند، یک قهرمان بزرگ بود.

با این حال، تا زمان «اودیسه»، «هرکول» مدت‌هاست که مرده است. پس از مرگ او، بخش الهی وجودش توسط دیگر خدایان «المپ» پذیرفته شد، اما بخش انسانی او در دنیای زیرین باقی ماند؛ جایی که «اودیسئوس» در سفر خود به دنیای مردگان با سایه‌ای از قهرمان روبه‌رو می‌شود.

در دوران اوج خود، «هرکول» آن‌قدر قدرتمند بود که می‌توانست به‌تنهایی با خدایان نیرومند روبه‌رو شود. حتی دیگر خدایان نیز همیشه قادر به مقابله با او نبودند، هرچند او آشکارا از خشم «هلیوس» (Helios) بیم داشت. با این وجود، گرچه «هرکول» می‌توانست هر خطری را در مسیرش پشت سر بگذارد، اما همچنان در برابر نیروهای بنیادین طبیعت که «المپیان» (Olympians) تجسم آن هستند ناتوان بود ـ و قطعاً در قالب یک سایه در «اودیسه» هیچ قدرتی نخواهد داشت.

۵. «هلیوس» (Helios)

خدای خورشید، «هلیوس»، پسر تیتان‌ها و یکی از شخصیت‌های باستانی است که هر روز خورشید را در آسمان به حرکت درمی‌آورد. این جایگاه او را به یکی از ارکان اصلی ساختار جهان در اساطیر یونان تبدیل می‌کند؛ به‌طوری‌که حتی خدایان قدرتمندی چون «زئوس» و «هرا» اغلب ناچار بودند برای جلب حمایت یا لطف او نزدش حاضر شوند یا با او معامله کنند.

«هلیوس» در چندین اسطوره یونانی حضور دارد و در «اودیسه» نقشی کوچک اما حیاتی (و البته بی‌رحمانه) ایفا می‌کند. چرا که در بخش پایانی سفر «اودیسئوس»، خدمه او گاوهای مقدس «هلیوس» را می‌کشند و همین باعث می‌شود خدای خورشید تقاضای انتقام کند. «زئوس» نیز درخواست او را می‌پذیرد و با پرتاب صاعقه‌ای در میانه طوفان، کشتی «اودیسئوس» را نابود می‌سازد و باقی‌مانده خدمه او را به قتل می‌رساند.

«هلیوس» چهره‌ای قدرتمند است، حتی آن‌قدر که در دل «هرکول» نیز ترس می‌انگیخت. با این حال، «هلیوس» همچنان از فرمان خدایان المپی مانند «زئوس» پیروی می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که هرچند «هلیوس» بسیار نیرومند است، اما هنوز به پای قدرتمندترین خدایان یونان نمی‌رسد.

۴. «هرمس» (Hermes)

یکی از دوازده خدای یونان موسوم به پانتئون، «هرمس» از برجسته‌ترین نیروها در اساطیر یونانی است. پیام‌رسان خدایان، «هرمس»، بیشتر اوقات در اسطوره‌ها به‌عنوان حامل اطلاعات یا دستورات الهی دیده می‌شود.

این نقش او به «اودیسه» نیز کشیده می‌شود، جایی که «هرمس» بارها به‌عنوان پیام‌رسان «زئوس» و «آتنا» عمل می‌کند. اگرچه او قدرتمند است، اما باید توجه داشت که «هرمس» در میان پانتئون جزو قوی‌ترین‌ها نیست. بزرگ‌ترین توانایی‌های او، فراتر از جاودانگی، به سرعت خارق‌العاده‌اش بازمی‌گردد.

حتی در مقایسه با دیگر خدایان نیز «هرمس» بی‌نهایت سریع است. اما این توانایی در برابر قدرت‌های منحصر‌به‌فرد خدایانی مانند «آتنا» یا «آرس» و همچنین نیروهای بنیادی و عنصرمحور «زئوس» یا «پوزئیدون» چندان برابری نمی‌کند. هرچند «هرمس» قدرتمند است (و در «اودیسه» نقشی حیاتی دارد)، اما خدایانی وجود دارند که از او پیشی می‌گیرند.

۳. «آتنا» (Athena)

الهه خرد و جنگ، «آتنا» قهرمانانه‌ترین الهه در «اودیسه» است. او به‌عنوان پشتیبان قهرمانان، در اسطوره‌های بسیاری نقشی محوری دارد و به‌عنوان راهنما، مشاور و حتی حامی نامرئی قهرمانانی چون «آرگوس»، «پرسئوس» و «هرکول» ظاهر می‌شود. در «ااودیسه»، زمانی که «آتنا» ارزش «اودیسئوس» را درمی‌یابد، نقش کلیدی در بازگرداندن او به خانه ایفا می‌کند.

«آتنا» از ماهرترین خدایان است؛ نبوغ تاکتیکی و بصیرت او را به مذاکره‌کننده‌ای توانا و جنگجویی زیرک تبدیل کرده است. در اسطوره‌های مختلف، او با عمویش «پوزئیدون» نزاع کرده، برادرش «آرس» را شکست داده و در برابر پیشروی‌های «هفائستوس» مقاومت کرده است. این موارد نشان می‌دهد که حتی دیگر اعضای پانتئون هم همیشه توان رقابت با او را ندارند.

«آتنا» یکی از ماندگارترین خدایان یونان است، به‌ویژه در داستان‌هایی مانند «اودیسه». با این حال، او نیز باید در برابر خدایانی چون «زئوس» سر تعظیم فرود آورد. در برخی نسخه‌های اسطوره تولدش، گفته می‌شود «آتنا» قرار بود جانشین «زئوس» شود، اما او این پیشگویی را برهم زد. همین نکته نشان می‌دهد که حتی «آتنا» نیز به قدرت «پادشاه خدایان» نمی‌رسد.

۲. «پوزئیدون» (Poseidon)

یکی از فرزندان «کرونوس» و از قدرتمندترین خدایان در پانتئون یونانی، «پوزئیدون» یکی از پایدارترین و خطرناک‌ترین تهدیدها برای «اودیسئوس» در «اودیسه» است. «پوزئیدون» که برادر «زئوس» به شمار می‌رود، فرمانروای دریاها در اساطیر یونان است.

با توجه به اهمیت دریانوردی و دریا در زندگی یونانیان باستان، «پوزئیدون» شخصیتی پرتکرار در افسانه‌ها و داستان‌هاست. این شامل «اودیسه» نیز می‌شود، جایی که «پوزئیدون» به‌خاطر کور کردن پسر سیکلوپش (Cyclops)، از «اودیسئوس» خشمگین می‌شود و تمام تلاش خود را می‌کند تا مانع بازگشت او به خانه شود.

«پوزئیدون» بارها جان «اودیسئوس» و خدمه‌اش را در مسیر عبور از دریا به خطر می‌اندازد و می‌کوشد سرنوشت او را نابود کند. با این حال، در مقایسه با دیگر خدایان، هرچند بسیار نیرومند است، اما قدرت و اقتدار او به پای برادر کوچک‌ترش نمی‌رسد.

۱. «زئوس» (Zeus)

پادشاه خدایان المپ و فرمانروای آسمان‌ها، «زئوس» قدرتمندترین خدای اساطیر یونان و نیرومندترین موجود انتزاعی در «اودیسه» است. او فرزند «کرونوس» و کسی است که سرانجام تاج و تخت را از پدرش ربود. نفوذ «زئوس» در فرهنگ و اساطیر یونان بسیار فراتر از «اودیسه» گسترش می‌یابد.

اگرچه «زئوس» در میان خدایان خود اغلب وارد بحث و جدل می‌شد و بارها با آن‌ها (به‌ویژه همسرش «هرا») دچار اختلاف می‌گردید، اما اقتدار او به‌ندرت زیر سؤال می‌رفت و تقریباً هیچ‌گاه به چالش کشیده نمی‌شد. این ویژگی در «اودیسه» نیز آشکار است، جایی که او نقشی تقریباً بی‌طرف به‌عنوان مجری مداخله‌های الهی دارد.

زمانی که «آتنا» می‌خواهد به «اودیسئوس» کمک کند، باید «زئوس» را متقاعد سازد که این کار درست است. وقتی «هلیوس» خواستار انتقام می‌شود، خشم خود را نزد «زئوس» می‌برد تا او قضاوت عادلانه‌ای داشته باشد. در جهان «اودیسه» ـ جایی میان خدایان و انسان‌ها ـ این «زئوس» است که به‌عنوان فرمانروای هر دو شناخته می‌شود و قدرتمندترین خدای همه دوران‌ها به شمار می‌آید.

اودیسه کریستوفر نولان فقط یک بازآفرینی سینمایی از اسطوره‌ای کهن نیست؛ بلکه بازتابی از نبرد همیشگی میان سرنوشت، قدرت و اراده انسان است. خدایان یونان در این داستان، گاه به‌عنوان دشمن و گاه به‌عنوان یاور ظاهر می‌شوند، اما در نهایت این اراده و مقاومت «اودیسئوس» است که روایت را پیش می‌برد. رتبه‌بندی قدرت این خدایان، از «کالیپسو» تا «زئوس»، نشان می‌دهد که هرچند همه آن‌ها بزرگ و شگفت‌انگیز به نظر می‌رسند، اما جایگاه و نفوذشان در سرنوشت قهرمان یکسان نیست. همین interplay میان انسان و خداست که ادیسه را به اثری جاودانه و فیلم نولان را به یکی از پرانتظارترین آثار سال‌های آینده تبدیل می‌کند.