از حکمرانی فیلمیران تا ظهور رقبا؛ توزیع‌کنندگان چگونه سیمای سینمای ایران را طراحی می‌کنند؟

چارسو پرس: پوستر فیلم‌های پرفروش ده سال اخیر را نگاهی بیندازید. جدای توجه به نام کارگردان و تهیه‌کننده یا چهره بازیگران، گوشه‌های پوستر چند لوگوی پر تکرار می‌بینید. لوگوهایی که بازار سینمای ایران را در دست گرفته‌اند. اجازه بدهید یک ادعا طرح کنیم؛ همان لوگوهای ریز گوشه تصویر که جهت فروش را تعیین می‌کند. کسی که توزیع را در دست بگیرد کل بازار را مال خود کرده. واقعیت این است که حتی اگر نگوییم مهم‌ترین عامل فروش یک فیلم پخش‌کننده آن است، قطعاً سر این موضوع باید اتفاق‌نظر داشته باشیم که یکی از مهم‌ترین عوامل فروش، همین مسئله است.

از فروردین سال 1402 تاکنون حدود 165 فیلم اکران شده که از همین تعداد 165 فیلم چیزی نزدیک به 30 فیلم توزیع‌کننده‌شان یکسان است و از بین 110 فیلم پرفروش 11 سال اخیر (البته از سال 1394 تا 5 آبان 1404) 37 عنوان برای یک توزیع‌کننده است؛ چیزی نزدیک به 35 درصد. حالا نکته قابل‌توجه ماجرا کجاست؟

اینکه در رتبه‌بندی توزیع‌کننده دوم فاصله‌ای 25 فیلمی با صدر جدول دارد و تنها سهم 11 درصدی از 110 فیلم را از آن خود کرده و نکته عجیب‌تر آنکه توزیع‌کننده حاضر در صدر جدول، از ابتدای سال 1404 تا همین امروز هیچ فیلمی را در میان 10 اثر پرفروش نداشته. اما چرا؟ ماجرا از چه قرار است؟

فیلمیران در سه سال اخیر و از ابتدای فروردین 1402 تا کنون 28 اثر اکران کرده و در 10 سال گذشته همیشه فیلمی در جدول پر فروش‌ها داشته و به طور میانگین حداقل سالی سه فیلم را در جدول پرفروش‌ها داشته است. بااین‌حال فیلمیران در سال جاری هیچ فیلمی را در میان پرفروش‌ها ندارد و برای پیداکردن بهترین عملکرد ثبت شده این توزیع‌کننده باید سراغ فیلم دوازدهم جدول فروش یعنی پسر دلفینی 2 برویم. این نوسان در عملکرد پرفروش‌ترین توزیع‌کننده سینما شاید این نکته را به ذهن متبادر کند که فیلمیران در سال‌های اخیر فیلم‌های کمتری را روانه اکران کرده و به همین دلیل است که از جدول پرفروش‌ها کنار رفته، اما این‌طور نیست. فیلمیران از فروردین 1402 تا کنون 18 درصد از کل 164 فیلم اکران شده را از آن خود کرده است. 

نکته قابل‌توجه اینجاست که پس از فیلمیران بالاترین میزان سهم در پرفروش‌های ده سال و چند ماه اخیر، متعلق به خانه فیلم است. توزیع‌کننده‌ای که حدود 11 درصد از سهم پخش فیلم‌ها را برای خود کرده. اگر به دنبال یک مؤسسه ارگانی در میان توزیع‌کننده‌ها می‌گردید باید به رده سوم نگاهی بیندازید. بهمن سبز رتبه سوم را گرفته است و با تنها 9 درصد سهم در میان 110 فیلم اکران شده در 10 سال و نیم اخیر. 

با عبور از سه توزیع‌کننده اصلی حدود 45 درصد دیگر باقی می‌ماند که این سهم به ترتیب بین شایسته فیلم، هدایت فیلم و عامریان فیلم و 16 توزیع‌کننده دیگر در حال چرخش است. البته این را نباید فراموش کنیم که از نظر میزان فروش و با احتساب تورم، توزیع‌کنندگانی مانند عامریان فیلم که از مؤسسات تازه تأسیس به حساب می‌آیند، در جایگاه بالاتری قرار می‌گیرند.

همان‌طور که بالای جدول اکران دست فیلمیران و مغز متفکرش، علی سرتیپی‌است، پایین جدول اکران هم نام‌های تکراری‌ای بین توزیع‌کنندگان دیده می‌شود. به طور مثال مؤسسه بهاران فیلم (امیر شروین) یا نسیم صبا دائماً آثارشان در پایین جدول قرار می‌گیرد. از طرفی همان‌طور که نام‌های جدید و قدرتمندی در میان توزیع‌کنندگان پر فروش دیده می‌شود، برخی از مؤسسات هم هستند که نتوانستند در برابر تکانش‌های بازار دوام بیاورند و حالا هم تعداد آثارشان کم شده و هم میزان فروش‌هایشان کاهش جدی پیدا کرده. توزیع‌کنندگانی که حالا به‌ندرت می‌توان آثارشان را در بین پر فروش‌های جدول دید. شاهد مثال آن هم مؤسسه فیلمسازان است که در 4 سال اخیر هیچ فیلمی را در میان پرفروش‌ها ندارد.

باتوجه‌به تغییرات نگاه‌های دولتی در سال‌های مختلف، سهم بهمن سبز به‌عنوان تنها نهاد مربوط به ارگان‌ها در توزیع و پخش آثار سینمایی تغییر کرده بااین‌همه این سهم هیچگاه به بیش از 20 درصد نرسیده است. حتی در چند سال اخیر که ادعا می‌شد عمده فیلم‌ها تحت نظر دولت و با پخش حاکمیتی انتشار پیدا می‌کند؛ اما رقم سهم بهمن سبز از سال 1402 تاکنون حدود 15 درصد بوده، عددی که نشان می‌دهد حدود 85 درصد از سهم توزیع و پخش به دستان خصوصی‌ها افتاده است.

 توزیع‌کنندگانی مانند شایسته فیلم، عامریان فیلم، خانه فیلم و هدایت فیلم پخش‌کنندگانی هستند که رشد حضور فیلم‌هایشان در لیست توزیع‌کنندگان پر قدرت نشان می‌دهد، بازار در حال تغییر چهره‌ای جدی است. آمدن توزیع‌کنندگان جدید با نگاه‌های تازه الزاماً چیز بدی نیست؛ اما نکته اینجاست که شکل‌وشمایل بازار به‌شدت در حال تغییر است. حضور توزیع‌کنندگانی که نگاه‌های قالب دارند و با استراتژی خاص پیش می‌روند باعث می‌شود، نگاه‌ها به ژانرها، استفاده از بازیگران خاص و... تغییر کند. یکی از دلایل انتقادات وارد شده به سینمای کمدی در سال‌های اخیر دقیقاً به همین نکته باز می‌گردد، توزیع‌کنندگان مؤلفه‌های فروشی برای خودشان تعریف می‌کنند و بر همان اساس بازار را تحت‌نظر خود می‌گیرند. 

دوباره نگاهی به همان پوسترهای فیلم بیندازید. آثار پرفروشی که حالا لوگوهای اطرافشان در حال تغییر است؛ اما باز هم مؤسسات تکراری به چشم می‌خورند مؤسساتی که تجربه ده سال و چندماهه نشان می‌دهد از طرف بخش خصوصی و با مؤلفه‌های فروش تعریف شده پیش می‌روند و سیمای آینده سینمای ایران را طراحی می‌کنند. سیمایی که حالا در میان 10 فیلم پرفروش امسال، 30 درصدش در دستان عامریان فیلم است. 

این جدول بر اساس نمودار بالای تصویر شما ("از فروردین ۱۴۰۲ تا امروز کدام پخش‌کننده‌ها بیشترین آثار را در جدول اکران داشته‌اند؟") طراحی شده است.

این جدول بر اساس نمودار پایین تصویر شما ("سهم توزیع‌کنندگان از ۱۱۰ فیلم پرفروش ۱۰ سال اخیر چقدر بوده است؟") طراحی شده است.

این جدول به شما امکان می‌دهد تا عملکرد شرکت‌ها را در دو بازه زمانی و معیار مختلف (تعداد اکران اخیر و سهم از پرفروش‌های بلندمدت) به صورت یکجا مقایسه کنید.