پایگاه خبری تئاتر: شاید واژه "تئاتر" برای بسیاری از اهالی پایتخت، دوستداران هنر نمایش و حتی بسیاری از هنرمندان تئاتر با مجموعه مدور و زیبای تئاتر شهر، به عنوان شاهرگ و نماد هنر نمایش در کشور مترادف بوده و معنی پیدا کند، اما واقعیت این است که از میان تعداد بسیار زیاد هنرمندانی که می‌خواهند در این رشته چه در مقام کارگردان و چه در مقام بازیگر فعالیت کنند، اقلیت اندکی، آن‌هم اگر خیلی خوش شانس باشند، می‌توانند به یکی از سالن‌های این مجموعه تئاتر شهر و یا دیگر سالن‌های شناخته شده مثل تالار وحدت، سنگلج، مولوی، حافظ، ایرانشهر و... راه پیدا کنند. به عبارتی دیگر مجموعه سالن‌هایی که حداقل امکانات اجرای یک نمایش را دارند به خاطر عدم توسعه سخت افزاری و ساخت سالن به میزان مورد نیاز، در مقایسه با متقاضیان کار، آنقدر نابرابر است که در دو دهه گذشته بسیاری از هنرمندان و فارغ‌التحصیلان رشته تئاتر که می‌خواهند از این طریق زندگی کنند، ناگزیر به استفاده از هر مکان دیگری برای کار شده‌اند.
البته این امر به خودی خود با توجه به تجربه‌های موفقی که در تاریخ تئاتر جهان، به عنوان نمونه، کشور آلمان بعد از جنگ جهانی دوم، وجود داشته در کشور ما نیز می‌توانست به اتفاقی مثبت و جریان‌ساز تبدیل شود و منفعتی همیشگی را هم برای هنرمندان و هم برای مخاطبان آنها به همراه داشته باشد، اما بنا به دلایل متعدد این اتفاق (به جز در چند مقطع کوتاه) رقم نخورده و به جز دو پاره شدن هنرمندان و فعالان تئاتر، در لوای دو جریان با عنوان‌های "تئاتر دولتی- دانشگاهی" و "تئاتر آزاد"، هیچ دستاورد ملموسی نداشته است.
اما یکی از نکته‌های جالب و البته کمی خنده‌دار در این میان، اختلاف این دو جریان بر سر اطلاق کلمه حرفه‌ای به خود و سلب آن از دیگری است. در واقع از یک‌سو؛ آنهایی‌که جزو بدنه "تئاتر دولتی- دانشگاهی" هستند و نگاه‌شان به تئاتر حداقل در ظاهر، تِمی روشنفکرانه دارد و به این مقوله به عنوان فعالیتی که هنرمندش باید دغدغه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی داشته باشد، باور دارد، در حالی خود را حرفه‌ای تئاتر می‌دانند که قطعا بدون حمایت دولت بعید است بتواند چراغ سالن‌های نمایش را برای مدت زیادی روشن نگه دارد.
از سویی دیگر؛ آنهایی هم که جزو بدنه "تئاتر آزاد" هستند به این علت خود را حرفه‌ای تئاتر می‌دانند و جریان دیگر را غیرحرفه‌ای، چراکه معتقدند؛ حدود سه دهه است که بدون هیچ حمایتی و تنها با تکیه به استقبال مخاطب از نمایش‌هایی که روی صحنه بردند و البته عموما آنها نمایش‌های کمدی موزیکال بوده، علاوه بر فعالیت تئاتری به طور مستمر ، زندگی خود را نیز تا حدی تامین کردند.
بدون هیچ قضاوتی درباره کیفیت آثار و محتوای نمایش‌هایی که در توسط این دو جریان تئاتری تولید و اجرا می‌شود و فارغ از تمام حرف‌ها و نقطه نظراتی که فعالان این دو جریان تئاتری کشور نسبت به یکدیگر دارند، عدم بازدهی مناسب مالی نمایش‌هایی که توسط جریان "تئاترهای دولتی- دانشگاهی" تولید و اجرا می‌شود، با وجود فعالیت هنرمندان مطرح و شناخته شده عرصه نمایش، در اختیار داشتن سالن‌های مناسب‌تر و حمایت دولتی از آنها از یک‌سو، و از سویی دیگر بازدهی مالی تقریبا مناسب "تئاترهای آزاد" و استقبال مخاطبان به ویژه خانواده‌ها از نمایش‌های آنها در حالی‌که عموما در سالن‌های غیراستاندارد و نامناسبی هم اجرا می‌شوند، یکی از دلایلی است که باعث شده در یکی دو سال گذشته شاهد رشد و گسترش این نمایش‌ها (به ویژه در تهران) باشیم. به طوری‌که این روزها تعداد تئاترهای آزاد که در پایتخت در حال اجرا است به عدد 40 رسیده است.
با توجه به اینکه به طور کلی مقوله تماشای تئاتر در میان مردم و جامعه ما هنوز آنطور که باید و شایسته است نهادینه نشده و به هیچ عنوان در سبد فرهنگی خانواده‌ها قرار ندارد، نخستین پرسشی که به ذهن می‌رسد این است که این افزایش روز به روز تولید تئاترهای آزاد در نقاط مختلف شهر به چه علت و بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
البته پاسخ به این پرسش کار زیاد سختی نیست، چراکه وقتی در مقوله تولید یک اثر هنری، پای عاملی با عنوان "تهیه‌کننده" به میان می‌آید، نشان می‌دهد که آن مقوله بازدهی اقتصادی دارد. اما آیا واقعا اجرای همزمان حدود 40 نمایش در سالن‌های سینما، سرای محله، پارکینگ فلان مجموعه تجاری، موسسات فرهنگی هنری و... برای این گروه‌ها بازدهی مالی دارد؟
6 میلیاردی که قطب الدین صادقی گفت
این سئوالی است که پس از مطرح شدن موضوع گردش مالی 6 میلیارد تومانی این نمایش‌ها در طول سال گذشته که تقریبا حدود یک سوم کل بودجه تئاتر است، توسط قطب‌الدین صادقی در یک سخنرانی در تالار مولوی با چند تن از تهیه‌کنندگان فعال این نمایش‌ها در میان گذاشتیم.
20 تا 25 میلیون تومان؛ میانگین هزینه تئاترهای آزاد در هر ماه
فرشاد نیری، تهیه‌کننده نمایش "مسافری از هند" و "دیوونه کیه" که به ترتیب در سینما تئاتر شاهد و فرهنگسرای شفق در حال اجرا است، معتقد است زیاد شدن تعداد گروه‌های تئاتری که به اسم تئاترهای آزاد از وزارت ارشاد مجوز می‌گیرند در کیفیت کارها تاثیر منفی گذاشته است. او می‌گوید: تئاتر آزاد هیچ حامی به جز مردم و تماشاگرانش ندارد و اگر هم تا امروز روی پای خودش ایستاده به خاطر حمایتی بوده که تماشاگرانش از این نمایش‌ها کردند. در واقع استقبال از کارها بستگی به نوع کار و تبلیغات خوب دارد و مطمئنا اگر نمایشی از همه جهت استاندارد باشد تماشاگر خود را پیدا می‌کند.
این تهیه‌کننده تئاتر در ادامه می‌افزاید: در سال‌های گذشته در کل تهران نهایتا 15 نمایش اجرا می‌شد که همه آنها کارهای خوبی بودند و با استقبال خوب مخاطبان هم روبرو می‌شد و مدت‌ها نیز روی صحنه باقی می‌ماند و در نتیجه برای تهیه کننده هم از نظر مالی بازدهی داشت اما الان از حدود 40 نمایشی که روی صحنه است، تعداد آثاری که از نظر کیفی خوب باشند خیلی کم است.
نیری همچنین درباره گردش مالی سالانه تئاترهای آزاد و اینکه آیا آثار تمام این گروه‌ها بازدهی مالی برای آنها دارد، با بیان اینکه درباره گردش مالی سالیانه آمار دقیقی وجود ندارد چون اجاره سالن‌های معروف با سالن‌های ناشناخته تفاوت زیادی دارد، اضافه می‌کند: در حال حاضر قیمت اجاره سالن‌ها در تهران از 4 تا 45 میلیون تومان (با توجه به موقعیت سالن) در نوسان است، به طور میانگین درآمد هر گروه تئاتری در ماه بین 20 تا 25 میلیون تومان است اما هستند گروه‌هایی که خیلی بیشتر از این رقم در ماه درآمد دارند و در عین حال هستند گروه‌هایی هم که نمی‌توانند هرینه‌های خودشان را دربیاورند و ضرر هم می‌کنند.
تئاتر آزاد؛ تنها تفریح مردم
مهدی فرزانه دوست تهیه‌کننده نمایش "عروسی عمه خانم" هم که تئاتر آزاد را در حال حاضر تنها تفریح مردم می‌داند، با اشاره به اهمیت حمایت‌های انجمن تئاتر آزاد، معتقد است که اگر حمایت‌های این انجمن نبود به هیچ عنوان این تعداد نمایش نمی‌توانستند اجرا بشوند.
او همچنین درباره گردش مالی کارها و اینکه افزایش اجرای تئاترها در بازدهی مالی و کیفیت کارها چقدر تاثیر داشته، می‌گوید: به هر حال این افزایش تئاترها از جهتی باعث خوشحالی است و از طرفی هم ممکن است که گروه‌هایی که کارشان ضعیف باشد از نظر مالی ضرر کنند. ضمن اینکه به طور میانگین هزینه گروه‌های تئاتر آزاد بدون احتساب اجاره سالن چیزی بین 10 تا 15 میلیون تومان است.
تئاترهای آزاد اگر ضرر نکنند سودی هم نمی‌کنند
امیرحسین پایدار تهیه‌کننده دو نمایش "آروزهای راه راه" و "خواستگار ممنوع" که به ترتیب در فرهنگسرای ابن‌سینا شهرک‌غرب و سرای محله جنت‌آباد مرکزی روی صحنه است، درباره گردش مالی تئاترهای آزاد و میزان بازدهی مالی کارها، با بیان اینکه امسال به دلیل کم بودن تعداد تماشاگر تاکنون اجرای 9 نمایش متوقف شده، گفت: محاسبه این مسئله کار زیاد سختی نیست، کافی است رقم 6 میلیارد تومان را با فرض اینکه 30 نمایش در تهران در سال به مدت 9 ماه اجرا می‌شود، تقسیم کنیم که به رقمی در حدود 20 میلیون تومان می‌رسیم. اگر بپذیریم که یک تئاتر آزاد ماهی 20 میلیون تومان فروش دارد، هر ماه 33 درصد بابت اجاره سالن و 8 درصد بابت مالیات ارزش افزوده از آن کسر می‌شود، دستمزد گروه اجرایی از جمله بازیگر، کارگردان و... و هزینه تبلیغات را هم (هر شب میانگین 150 هزار تومان) اگر از آن کم کنیم، عملا چیزی باقی نمی‌ماند.
این تهیه‌کننده تئاترهای آزاد با تاکید بر اینکه نمی‌شود از مخاطب پول گرفت، افزود: اگر این 6 میلیارد تومان به 12 میلیارد تومان بود، آن وقت من به عنوان تهیه‌کننده در ماه شاید چیزی حدود سه میلیون تومان درآمد داشتم، در حالی‌که شب‌هایی هست که ما با 20، 25 رزرو اجرا می‌رویم.
تئاترهای آزاد از نظر بازدهی مالی روی مرز حرکت می‌کنند
تهیه‌کننده نمایش "اینم یه جورشه" که چند وقتی است اجرای خود را در سینما کانون قدس شروع کرده و تا ابتدای ماه محرم ادامه دارد، درباره گردش مالی تئاترهای آزاد با تایید اینکه به طور میانگین هزینه هر نمایش در ماه بین 15 تا 20 میلیون تومان در نوسان است، می‌گوید عموم تئاترهای آزادی که این روزها تعدادشان به عدد 40 نزدیک شده، از نظر بازدهی مالی اگر ضرر نکنند نهایتا روی مرز حرکت می‌کنند و فقط می‌توانند خرج خودشان را دربیاورند.
تماشاگران ثابت تئاتر در تهران به یک میلیون نفر هم نمی‌رسد
سوران قادری کارگردان، تهیه‌کننده و سرپرست گروه هنری نیلا، یکی از فعال‌ترین کارگردان‌ها و تهیه‌کننده‌های نمایش‌های آزاد است که نمایش‌هایی که تحت عنوان تئاتر آزاد روی صحنه برده در سال‌های گذشته همواره با استقبال روبه‌رو شده است. قادری که فارغ‌التحصیل رشته کارگردانی نمایش است نخستین بار در سال 78 به عنوان بازیگر در "صعود مقاومت‌پذیر آرتورو و اوئی" در تئاتر شهر روی صحنه رفته است. او پیش از آنکه از حدود 7 سال است به طور جدی و مستمر در مقام کارگردان و تهیه‌کننده در تئاتر آزاد مشغول به کار شود، در نمایش‌هایی همچون؛ "آنک وصال"، "هملت"، "آنتیگونه" و "تخت و خنجر" بازی کرده و نمایش "دست آخر" نوشته ساموئل بک را نیز در مقام کارگردان اجرا کرده است. قادری که از روز 22 دی‌ماه سال گذشته ارجیا نمایش "عشق اجباری" را در سینما بلوار آغاز کرده و تا اول ماه محرم امسال (اوایل آذرماه) روی صحنه خواهد بود، با تاکید بر اهمیت وجود تماشاگر به عنوان یکی از ارکان اصلی نمایش، گفت: بر اساس محاسباتی که من انجام دادم در تهران با وجود اینکه این روزها نزدیک به 40 نمایش در تئاترهای آزاد روی صحنه است اما تعداد تماشاگران ثابت ما به یک میلیون نفر هم نمی‌رسد.
این کارگردان و تهیه‌کننده تئاتر آزاد ادامه داد: با توجه به اینکه در طول سال گروه‌های ما به خاطر ماه‌های محرم و صفر و همچنین مجموع تعطیلاتی که در طول سال داریم، حدود 3 ماه اجرا ندارند، اگر فرض کنیم که فقط 20 تئاتر آزاد در تهران روی صحنه است و به طور میانگین برای هر سالن هم ظرفیت 300 نفر تماشاگر را در نظر بگیریم، طی 9 ماه اگر هر فرد فقط یک بار هر نمایش را ببیند، مجموع این تماشاگران حدود یک میلیون و ششصد هزار نفر می‌شود. که نسبت به جمعیت تهران، در واقع ما تعداد تماشاگران تئاترمان بسیار کم نیز هست.
کارگردان نمایش "آسید کاظم" با بیان اینکه؛ نفس گروه نمایشی به نفس تماشاگر وابسته است، افزود: اگر تئاتری تماشاگر نداشته باشد آن گروه نمایشی برای چه کسی کارش را اجرا باید بکند؟ به همین دلیل ما باید کاری روی صحنه عرضه کنیم که مورد پسند مخاطب باشد. مردم ما امروز به خاطر شرایط سخت زندگی و روزمره‌گی که عموما دچار آن هستند بیش از هر چیز دیگری به خنده و خندیدن نیاز دارند و اصلا نمی‌خواهند از من بشوند که به آنها بگویم که چه کاری بکن و چه کاری نکن.
قادری همچنین درباره اینکه بعضی معتقدند تئاترهای آزاد برای خنداندن مخاطب از هیچ کاری دریغ نمی‌کنند، با اشاره به وجود 17 نوع شگرد کمدی در دنیا که از یونان باستان تا امروز از آنها استفاده شده، گفت: عموم تئاترهای آزاد با استفاده از تکنیک‌های سیاه‌بازی، منتها بدون وجود سیاه اجرا می‌شوند و اگر کسی کارش را بلد باشد، قصه مناسبی داشته باشد نیازی ندارد که دست به هر کاری برای خنداندن مخاطب بزند. ضمن اینکه شاید در بعضی کارها یکسری از این اتفاق‌ها افتاده باشد اما نباید آن به همه کارها تعمیم داد و درباره آنها قضاوت کرد.
منبع: هنرآنلاین
