پایگاه خبری تئاتر: شرایط کرونایی و تعطیلی سالن های نمایشی این روزها فرصتی را فراهم کرده تا بهتر بتوانیم برخی چالش ها و مشکلات عرصه تئاتر را با هنرمندان در میان بگذاریم.
از جمله مسائلی که این روزها از سوی برخی صاحب نظران و اساتید تئاتر دانشگاه مطرح می شود، وضعیت فارغ التحصیلان تئاتر در دانشگاه ها، دیدگاه آنها به کار حرفه ای و همینطور نوع تئاتر در خور شأن مردم ، تفاوت نگاه به تئاتر تجاری و تئاتر فرهنگی است.
دکتر محمدرضا خاکی، پیشکسوت عرصه تئاتر و کارگردان، مترجم نمایشنامه نویسی و استاد دانشگاه در ارتباط با این موضوعات نظراتش را مطرح می کند که در ادامه می خوانیم:
*آقای دکتر پروسه اجرای نمایش آتش سوزی های شما داستان مثنوی چند من کاغذ شده است، از لغو اجرا در تالار وحدت تا تعطیلات و بعد هم کرونا آیا هنوز هم تصمیم دارید این کار را به صحنه ببرید یا اینکه مشغول فعالیت نمایشی دیگری شده اید؟
-ببینید خب من این روزها که مشغول چند کار ترجمه و نمایشنامه هستم ، هر چند انتشاراتی ها و ناشران و سالن های تئاتر هم تعطیل اند اما خودم را سرگرم می کنم تا ببینیم شرایط در آینده به چه صورت می شود.
اما درباره آتش سوزی ها که پرسیدید باید بگویم که قبل تر از شرایط کرونا از سال گذشته با تعدادی از دوستان تصمیم داشتیم کار را برای جشنواره تئاتر دانشگاهی به اجرا ببریم، آن زمان هنوز این شیوع ویروس کرونا نشده و سالن ها باز بود.
تصورم این بود که اگر با یک عده نیروی جوان این نمایش را روی صحنه ببریم هم به آنها فرصتی برای عرض اندام داده ایم و هم اینکه خودمان با افراد جدیدی تجربه کسب می کنیم، منتها متأسفانه تجربه خوبی برایم نشد چرا که این روزها شاهد هستیم که بسیاری از نیروهای هنری جوان دانش آموخته دانشگاهیمان یک شبه می خواهند ره صد ساله طی کنند.
*از چه لحاظ؟
-بگذارید اینطور بگویم که متأسفانه این روزها در دانشگاه های ما اخلاق درس نمی دهند، یک زمانی در مدارس انضباط داشتیم مثلا فرد برای غیبت ها یا چیزهای دیگر اخلاقی اش نمره انضباطی داشت اما الان شرایط دیگر در دانشگاه ها و بعد هم در زندگی ها طوری شده که افراد آموزش خیلی چیزها را نمی بینند و به نوعی اخلاق هنری ندارند. خیلی ها هنوز تصور درستی از واقعیت های رشته تئاتر ندارند، یک الگوهایی در ذهن تشکیل داده اند که در بسیاری مواقع با واقعیت جور نیست هنوز هیچ چیز نشده می خواهند کار لاکچری انجام دهند و به همه چیز برسند در واقع سوپراستار بشوند و مشهور و پولدار!
در حالی که کجا دوره ای که ما دانشجو بودیم و کار شروع کردیم اینطور بودیم از بزرگان عرصه تئاتر استاد مشایخی و انتظامی و نصیریان اصلا به این چیزها فکر هم نمی کردند چه برسد زمانی که دانشجو بودند به هرحال ما هم زمان انتخاب افراد متوجه انضباط کاری و اخلاقی آنها نمی شویم و این یک شانس است که ممکن است افراد از دست بدهند.
*آقای دکتر نقدی به برخی هنرجویان و دانشجویان مطرح کردید اینکه می خواهند یک شبه ره صد ساله بپیمایند، آیا شما مقصر را فقط خود افراد می دانید ؟
-خیر اجازه دهید با یک مثال توضیح دهم، دانشجوی ما امروزه بدون هیچ پیشینه آموزشی به سمت یک رشته تحصیلی می آید حتی می توانم قاطع بگویم که نود و نه درصد دانشجویان تئاتر حاصل یک اتفاق به سمت این رشته آمده اند. اولا کنکورهای دانشگاه ما برای رشته تئاتر جدی نیستند مثلا دانشگاه آزاد تقریبا همه داوطلبان را می پذیرد درحالیکه نباید اینطور باشد من سالهاست که در دانشگاه تدریس میکنم و متاسفم که این را میگویم بیشتر برگه های امتحانی دانشجویان تحصیلات تکمیلی که تصحیح میکنم پر از اغلاط املایی است و همین ضعف مطالعاتی و پیشینه آموزشی را نشان میدهد.
متاسفانه یک زبان صریح نویسی نشآت گرفته از فضای مجازی در دانشگاه ها هم باب شده است و همانطور که صحبت می کنند، می نویسند، برخی واقعا صحیح نوشتن را فراموش کرده اند حتی مترجمان ما هم دچار این وضعیت شده اند.
با همه این نقدهایی که میکنم باید بگویم که خیلی ها همین الان هم در تئاتر ما درخشیده اند و می درخشند و خوب جلو رفته اند و آموزش دیده اند منتها باید درباره این مسائل هم فکر کنیم تا اکثرا شرایط بهبود پیدا کند.
*تصورتان برای بازگشایی سالن های نمایشی چیست به نظرتان این اتفاق به زودی خواهد افتاد یا خیر؟
-من بعید می دانم به این زودی ها سالن ها باز شوند ، تا جایی که من می بینم فعلا در هیچ کجای جهان و کشورهای مهد تئاتر سالن ها بازگشایی نشده و وضعیت پیچیده است بهرحال یک چیزهایی الگوی جهانی و استاندارد دارد ما نمی توانیم خارج از آن باشیم مگر اینکه یک مرتبه شب بخوابیم و صبح بیدار شویم ببینیم که ویروس کلا از بین رفته است همانطور که یک پزشکی در جنوب فرانسه گفته بود که تا انتهای خرداد این ویروس از بین خواهد رفت! امیدواریم واقعا اینطور شود.
به نظر من کرونا یک جاهایی برای تئاتر ما سبب خیر هم شد. منظورم این است که شرایط تئاتر ما خیلی هم خوب نبود که البته بدتر شده باشد. یک زمانی خاطرم می آید به یک سالن خصوصی رفتم مدتی پیش که زمانی روی صندلی نشستم احساس کردم هیچ امنیتی ندارم و حتی یک کپسول ضدحریق هم در این سالن وجود نداشت خب چطور اسم این سالن را ما سالن خصوصی گذاشتیم درحالیکه هیچ امنیتی این سالن ندارد؟!
کجای دنیا گفته اند که اگر یک آپارتمانی را یک فردی اجاره کند و چند صندلی و یک فضا برای اجرا داشته باشد، تئاتر خصوصی می شود؟ به نظر من ما جسارت زیادی در حق امنیت تماشاگر انجام می دهیم چرا که خیلی استانداردها را دارا نیستیم. بهرحال همان زمان فکر میکردم که امیدوارم شرایط این تئاترهای خصوصی بهتر شود یا اینکه همه با هم یک کمپانی بشوند و پول بگذارند، سالن استاندارد بسازند.
*شرایط تئاترهای دولتی و خصوصی در سالن های بزرگ دنیا به چه صورت است؟
-تئاتر خصوصی در اروپا دویست تا سیصد سال است که وجود دارد و البته بیشتر تئاترها هم خصوصی هستند اما در برابر این تئاتر خصوصی، تئاتر دولتی وجود دارد و همین تئاترهای دولتی هم ده ها بازیگر، طراح صحنه ، کارگردان و سایر عوامل ثابت دارند ، حقوقشان را ماهانه می گیرند و همه چیزشان فراهم است ما تئاتر دولتی مان کجا است مثلا همین تئاتر شهر ما آیا بازیگر ثابت دارد؟ یا گروه کارگردان و طراحانش کجا هستند؟ چنین چیزی وجود ندارد و تنها یک تعداد گروه می آیند و نوبت می گیرند و اجرا می روند.
به نظر من یکی از مسائلی که لازم است این روزهای کرونایی بیشتر مسئولان توجه کنند این است که ازاین فرصت ایجاد شده در تعطیلات سالن ها برای بررسی شرایط موجود استفاده کنند یعنی یک بحث هایی ایجاد کنیم که چالش داشته و بتواند تأثیری در تئاتر ما داشته باشد مثل بررسی مسئله فرهنگ و تأثیر در تئاتر، چطور در عرصه تئاتر برنامه ریزی کنیم، نسبتمان با مخاطب چیست، چطور مخاطب را جذب تئاتر کنیم، وضعیت عمومی تئاتر و آینده تئاتر به چه صورت خواهد بود و تغییر فضاهای تئاتری به چه صورتی می تواند اتفاق بیافتد نه اینکه فقط به اقتصاد تئاتر آن هم از نوع ناجورش توجه کنیم.
*الان در فضاهای مجازی در ارتباط با کلاس های بازیگری و همینطور تئاترهای آن لاین زیاد تبلیغات وجود دارد، نظرتان در این رابطه چیست؟
-بله میبینم که در فضاهای مجازی چه خبر است همین آموزش بازیگری و تئاتر آن لاین، مگر چنین چیزی ممکن است که در فضای مجازی آموزش بازیگری بدهیم ؟ مثل این است که کلاس آموزش شنا در فضای مجازی برگزار کنیم فرد در تصور خودش شنا کند؟!
*الان صحبت هایی مبنی بر پرداخت خسارت سالن های نمایشی خصوصی است به نظر شما دولت می بایست از سالن ها در این شرایط حمایت کند؟
-من مخالف اینکه دولت از سالن ها حمایت کند، نیستم ولی حرفم این است که اول باید یک تئاترهایی نشان دهند که چه نقشی در تولید اقتصادی و فرهنگی جامعه دارند، بهرحال همه این سالن ها شرایط یکسانی ندارند برخی واقعا تولیدکننده هستند و گردش اقتصادی خوبی دارند ، اسم سالن خاصی را نمی آورم که بگویم کدام منظم تر، جدی تر و با برنامه تر هستند، اما تئاتری که می رویم و می بینیم مثل یک مسافرخانه فقط اجاره مکانش را می دهد و مخاطبان احساس عدم امنیت در آنها می کند، واقعا تعریف تئاتر خصوصی دارد؟
در برخی از این سالن ها اگر یک آتش سوزی صورت بگیرد یا یک پروژکتور از بالای سر هنرمند به زمین بخورد و آسیبی به کسی بزند، تعریفی وجود ندارد که آیا بیمه ای برای هنرمند یا مخاطب هست یا خیر؟ ما امروزه به گفتمان هایی در زمینه استانداردسازی وضعیت عمومی و ارتقای تئاتر نیاز داریم تا ببینیم چطور از این فرصت استفاده کنیم.
در هیچ کجای دنیا تئاتر فقط به معنای اجرای صِرف نیست. امروزه وضعیت نمایشنامه نویسی ما اصلا خوب نیست و موضوع و مضامینی که مسئله اصلی تئاتر ما است، مشخص نیست همه اینها راجع به کارگردان، طراح و سایر عوامل دیگر تئاتر نیز مطرح است نباید فقط فکر کنیم که همه چیز فقط بازیگر است هر چند شاید ما جزو معدود کشورهایی باشیم که یک نفر در عرصه هنری آن هم کارگردان، هم بازیگر و طراح و نویسنده و دراماتورژ است اینطور نمی شود خود این یک نابسامانی را نشان میدهد و همه ناگزیر می شوند که هر طور شده یک کاری انجام دهند درحالیکه تشخص کاری در این حرفه از بین رفته است.
*این تشخص کاری به چه معناست آیا یک هنرمند فقط باید در یک جایگاه فعالیت کند؟
-ببینید به هرحال هر کسی باید درجایگاه خود شناخته شده باشد و کار کند اما اگر قرار باشد من همه کار انجام دهم، این نشان می دهد که ما چقدر از واقعیت های علمی و فرهنگی تئاتر دور افتادیم و فقط آن را در عرصه فروش و گیشه نگاه می کنیم. اگر امروزه بخواهیم بگوییم یک تئاتری خوب بوده، می گوییم چقدر فروش کرده است!
*یعنی شما مسئله گیشه را نادیده می گیرید؟
-خیر، گیشه و تئاتر تجاری مطرح است و بهرحال همه جای دنیا وجود دارد. من هم مخالف تئاتر تجاری نیستم منتها تئاتر تجارتی، تجارتی است و کنندگان واقعی، سرمایه ها، نوع تولید و فضای خاص خود را دارد اما ما الان میدانیم تئاتر فرهنگی و تجاری ما کجا ایستاده وآموزش دانشگاه ما در چه سطح و لولی قرار دارد و اصلا چه کسی مدرس و کارگردان است الان که دیگر طوری شده که همه مدرس تئاتر شده اند. امروزه یک عنوان هایی در تئاتر می بینیم که اصلا وجود خارجی در هیچ دانشگاهی در دنیا ندارد دیگر اصلا حوصله اش را هم نداریم که درباره اش صحبت یا بحث کنیم.
*آقای دکتر شما از جمله افرادی هستید که از سال های دور در خانه تئاتر عضو بوده و فعالیت کردید اما هنوز شاهد هستید که حرفه تئاتر به عنوان شغل در وزارت کار تعریف نشده است، علتش چیست و چه کم کاری در این رابطه صورت گرفته است؟
-بله ما الان نزدیک بیست سال است که خانه تئاتر داریم من هم جزو اولین کسانی هستم که موقع نوشتن اساسنامه و شکل گیری خانه تئاتر فعالیت گرفتم حتی گفتم باید در نهاد کاری کشور به عنوان شغل ثبت شویم این را هم گفتم که هر عضوی باید به تناسب شغل و درآمدش، به صندوق بیکار یو بازنشستگی پول پرداخت کند تا در شرایطی مثل الان استفاده کند.
در هر حال همان زمان خودم هم پیگیری کردم یادم هست آقای غریب پور هم عضو بوده و درجلسات ما که در خانه هنرمندان برگزار می شد، حضور داشتند من به وزارت کار مراجعه کردند آنها هم مخالفت نکردند و گفتند که خودتان شرایط شغلی خود را تعریف کنید، اما خیلی ها آن زمان با ما همراهی نکردند، حتی یادم می آید بخشی از اساسنامه شغلی تئاتر فرانسه را هم من ترجمه کردم و برای دوستان خواندم یک عده حتی ناراحت شدند که چرا ما باید کارگر تعریف شویم! خب همه کسانی که کار میکنند کارگر هستند حال باید نوع کار مشخص شود.
متآسفانه هنوز تئاتر به عنوان شغل تعریف نشده است اما امروزه شاهدیم که یک عده دوستان در خانه تئاتر در حال تلاش هستند تا تئاتر را به عنوان شغل ثبت کنند ما نیاز به این چیزهای پایه ای داریم تا بتوانیم تئاتر را جلو ببریم، وگرنه اینکه مدام غر بزنیم نمایش اجرا نمی شود و سالن ها تعطیل است چه اتفاقی می افتد؟ مثلا خیلی از این نمایش هایی که تا به حال صحنه رفته کجا را گرفته، از متن تا چیزهای دیگر چه تأثیری گذاشته است؟
*نکته پایانی؟
-هنرمندان تئاتر نیازمند این هستند که با دوستی و تفاهم با هم گفت وگو کنند، بهرحال خیلی از دوستان تجربیات زیادی دارند که می بایست منتقل شود، نقاط قوت و ضعف هم شناخته شود تا شرایط تئاتر در وضعیت کنونی بسامان شود، مخصوصا اینکه این روزها پی بردیم که نقش نهادهای صنفی مثل خانه تئاتر چقدر مهم است و این صنف هم می بایست و می تواند با بدنه تئاتر کشور ارتباط بیشتری برقرار کند.
منبع: خبرگزاری فارس
