پایگاه خبری تئاتر: پیام فروتن؛ مدرس دانشگاه و طراح صحنه 25 مهرماه، در کارگاه آموزشی "ارتباط کارگردان با طراح و طراحی صحنه در تئاتر" مباحثی پیرامون سبک‌شناسی طراحی صحنه و تعامل با طراحی‌صحنه را مورد کنکاش و بررسی قرار داد.
فروتن در ابتدا با ذکر پیشینه‌ای کوتاه از تاریخچه‌ی طراحی صحنه در ایران، وضعیت کنونی این رشته را بد توصیف کرد و گفت: طراحی صحنه در ایران با افت و خیزهای فراوانی همراه بوده است. در زمانی به این مقوله از سوی کارگردانان و عوامل تولید بهاد داده می‌شد و در زمانی دیگر به‌راحتی آن را از جریان تولید تئاتر حذف کرده‌اند.
وی تصریح کرد: از آن‌جایی که تئاتر در کشور ما مقوله‌ای وارداتی است، پس طراحی صحنه نیز هنری وارداتی محسوب می‌شود. در ابتدا، سیستم طراحی صحنه ما با توجه به اجراهایی که در مدرسه دارالفنون به صحنه می‌رفت به شیوه تئاترهای غربی بود. اما با ورود تئاتر به لاله زار، طراحی صحنه از فرم غربی خود خارج شد و به شیوه دو بعدی و توسط هنرمندان نقاشی که در حوزه نقاشی صاحب سبک بودند اجرا می‌شد. البته باید متذکر شوم که این هنرمندان تنها طراحان برجسته‌ای بودند و نه ایده‌پرداز.
این مدرس دانشگاه افزود: در اواخر دهه 40 با تاسیس رشته طراحی صحنه در دانشکده‌ی هنرهای دراماتیک، شکل و نگاه به این رشته تغییر کرد و طراحی صحنه وارد سال‌های آکادمیک خود شد. این جریان تا وقوع انقلاب ادامه داشت. در سال‌های پس از انقلاب چون هنر تئاتر برای مدتی به محاق رفت در نتیجه طراحی صحنه نیز با رکود مواجه شد. دهه‌ی 70 با حضور فارغ‌التحصیلان این رشته در بازار تئاتر، طراحی صحنه دوباره به روزهای اوج خود بازگشت. این فارغ‌التحصیلان برای نخستین بار بر ضرورت آوردن نام طراح صحنه در پوستر و بروشور تاکید کردند و با این کار، اهمیت طراح صحنه را به آن برگرداند. با این حال این روند حیات طولانی نداشت. اواخر دهه‌ی 80 اتفاقی نامیمون در جشنواره تئاتر فجر افتاد و آن حذف بودجه‌ی طراحی صحنه بود. این روند همچنان نیز در تئاتر وجود دارد و نتیجه آن شده که کارگردان برای صرفه‍‌جویی در هزینه‌ها یک تنه مسئولیت طراحی صحنه و کارگردانی را برعهده می‌گیرد.
وی سپس به مبحث تعامل با طراح صحنه پرداخت و توضیح داد: یکی از بدفهمی‌های که در تئاتر ما وجود دارد این است که طراح صحنه؛ مجری صحنه است! بسیار دیده شده که کارگردان در برخورد با طراح صحنه سعی در تحمیل ایده‌های خود به او دارد. کارگردان باید با توجه به سابقه طراح او را برگزیند و از زمانی که او را برگزید دیگر نباید به او اعمال نظر کند.
فروتن گفت: طراح صحنه در حقیقت کارگردان اولیه کار است. در طراحی صحنه هر اثر نمایشی دو رویکرد عمده وجود دارد. در رویکرد اول، ابتدا طراح به تحلیلی از متن دست می‌یابد؛ سپس زمان و مکان نمایش را تعیین می‌کند و در نهایت به فضا و حس و حال متن می‌رسد. در رویکرد دوم، طراح ابتدا فضای متن را دریافت می‌کند سپس مکان و زمان را تعیین می‌کند و در ادامه به تحلیلی از متن دست می‌یابد. نتیجه‌ی هر دو این رویکرد می‌تواند ارائه طرحی خلاقانه باشد.
این طراح صحنه پیشکسوت ادامه داد: هر کدام از این دو رویکرد مزایا و معایبی را دارند. اما آن‍چه وجه اشتراک این دو است آنکه در هر دو رویکرد، اگر طراح در تحلیل متن اشتباه کند، خروجی کار چندان درخشان نخواهد بود.
وی با تاکید بر این نکته که طراحی صحنه نباید شعار بدهد افزود: طراحی صحنه همانند بستر یک رودخانه است. نباید به چشم بیاید و با این حال جریان کار را هدایت می‌کند.
این مدرس دانشگاه مبحث سبک در طراح صحنه را در بخش پایانی این کارگاه مطرح کرد و افزود: در هنر معاصر، چیزی به نام سبک وجود ندارد. در سبک‌شناسی معاصر دو حالت مطرح است. یا سبک اثر، ترکیبی است و یا سبک اثر کاملا شخصی است. با این حال در سنجش سبک‌های هنری دو عیار ثابت است: نخست هارمونی و دوم، کنتراست. با این دو می‌توان هر اثری را در حوزه سبک‌شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
وی تصریح کرد: کمبود امکانات و نداشتن بودجه امروزه به بهانه‌هایی تبدیل شده تا کارگردان‌ها به سراغ طراحی‌های مینیمال بروند. غافل از این که این گروه، در تعریف مینیمال دچار سوتفاهم هستند. مینیمال در طراحی صحنه فاکتورهای دارد. اصل اول مینیمال در طراحی صحنه، تکرار و اصل دوم، کنتراست است.
فروتن در پایان خطاب به هنرمندان حاضر در این کارگاه آموزشی گفت: کم بودن بودجه نمی‌تواند دلیل بی‌اهمیت شمردن طراحی صحنه باشد. راه‌های بسیاری وجود دارد تا با بودجه کم یک طراحی صحنه خلاقه داشت. آشنایی‌زدایی یکی از این راه‌هاست. یک طراح صحنه خلاق می‌تواند با بهره‌گیری از یک عنصر و آشنایی‌زدایی از آن تصویری ناب در صحنه خلق کند. اثری که هم در حیطه‌‌ی زیبایی‌شناسانه و هم در حوزه‌ی مفهمومی قابل دفاع باشد.
لازم به ذکر است ، کارگاه آموزشی "ارتباط کارگردان با طراح و طراحی صحنه در تئاتر" با حضور پیام فروتن و گروه‌های شرکتکننده در بیست و سومین جشنواره تئاتر سوره ماه امروز جمعه، 25 مهرماه در سالن اوستا حوزه هنری برگزار شد.
گفتني است بیست و سومین جشنواره‌ی سراسری تئاتر "سوره ماه" از روز سه‌شنبه 22 مهرماه، کار خود را با اجرای 32 نمایش در 5 بخش اصلی، تجربه‌های جوان، بچه‌های مسجد، خیابانی و مهمان آغاز كرد و تا روز 28 مهرماه ادامه خواهد داشت
