چارسو پرس: پرداختن به مهاجرت در سینمای ایران و جهان موضوع چندان جدیدی نیست، اما طی ماه‌های اخیر به واسطه‌ی افزایش روز افزون نرخ مهاجرت جوانان ایرانی به مسئله قابل توجه‌تر و پررنگ‌تری در جامعه‌ی ما تبدیل شده است. مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس در گفت‌وگویی اعلام می‌کند مهاجرت در ایران از خروج نخبگان به خداحافظی عموم (توده) مردم از وطن رسیده است؛ او در ادامه صحبت‌های خود بیان کرد: «در یک موسسه زبان در گذشته ۲ زبان درس می‌دادند، آنقدر تقاضا زیاد بوده که الان ۱۰ زبان آموزش می‌دهند. عموم مردم، حتی کسانی که هزینه و استطاعت‌اش را هم ندارند، بازهم مهاجرت می‌کنند.» در این مطلب به معرفی پنج فیلم درباره مهاجرت می‌پردازیم که از زوایای متفاوت و خاصی به مشکلات و چالش‌های افراد مختلف با فرهنگ‌های گوناگون به هنگام دوری از زادگاه‌شان می‌پردازند.
مهاجرت تنها محدود به ایران و سایر کشورهای خاورمیانه‌ای نیست و به موضوعی جهانشمول تبدیل شده است. نتایج برخی تحقیقات در مورد مهاجرت‌های بین‌المللی نشانگر افزایش ۲۵ درصدی نرخ مهاجرت در جهان بوده که چهره اصلی آن به سمت زنانه شدن حرکت کرده است. طبق آمارهای معتبر قریب به ۵۰ درصد از مهاجران را زنان تشکیل می‌دهند و عواملی همچون یافتن شغل، دوری از جنگ، کسب درآمد بیشتر، رهایی از تبعیض جنسیتی در محیط کار و تحقق برابری جنسیتی در آن موثر بوده است.
به همین دلایل در بسیاری از کشورهای جهان هرساله چندین فیلم درباره مهاجرت ساخته و اکران می‌شود و در این مطلب ما قصد داریم به معرفی چند مورد از بهترین‌های آن‌ها بپردازیم. این فهرست از فیلم‌های پرفروش و موفقی همچون «جدایی نادر از سیمین« تا فیلم کم‌تر شناخته شده‌ای مانند «در آمریکا» را شامل می‌شود.
۱- بغض
- کارگردان: رضا درمیشیان
- بازیگران: باران کوثری، بابک حمیدیان، مهران احمدی
- امتیاز راتن تومیتوز: –
از اوایل دهه ۸۰ خورشیدی و با فیلم‌هایی همچون «ارتفاع پست» شخصیت‌های بسیاری را در سینمای ایران می‌توان یافت که به دلایل متفاوت به دنبال مهاجرت و خروج از مرزهای سرزمین مادری‌شان هستند. اما تصویری که فیلم «بغض» به کارگردانی رضا درمیشیان از پناهندگی و مهاجرت ارائه می‌دهد برای جوانان بسیار تاثیرگذارتر است؛ زیرا مشکلات زوج محوری فیلم با درگیری‌های زوج فیلم «ملبورن» یا حتی «جدایی نادر از سیمین» تفاوت‌های بسیاری دارد. اینجا ناهم‌خوانی فرهنگی یا اختلاف نظرهای سیاسی و اجتماعی شاکله مشکلات و کشمکش‌ها را تشکیل نمی‌دهد، بلکه با جوانانی مواجه هستیم که به هرطریق خودشان را از ایران خارج کرده‌اند و حالا با واقعیتی بسیار تلخ‌تر از خیال و آرزوهای‌شان مواجه شده‌اند.
بغض ساختار روایی، تصویربرداری و صد البته کارگردانی متفاوتی نسبت به عموم فیلم‌های درام ایرانی دارد و داستان آن در دو بخش روایت می‌شود. بخش نخست آغاز ماجرای پرتنش عشق و نفرت حامد و ژاله در استانبول ترکیه است؛ این دو از نسل سوم مهاجران ایرانی هستند که برخلاف میل‌شان تن به مهاجرت داده‌اند. حامد (با بازی بابک حمیدیان) پسر جوان ایرانی گرافیت‌کاری است که به‌صورت مجردی نمی‌تواند وارد دیسکو شود. او برای رفتن به داخل دیسکو با ژاله (با بازی باران کوثری) آشنا می‌شود و این سرآغاز ماجراهای پرفراز و نشیب آن‌هاست.
در بخش دوم روایت که به نوعی نتیجه خام‌اندیشی‌ها و بلندپروازی‌های این زوج را نشان می‌دهد، ما هشت ساعت سرنوشت‌ساز از زندگی حامد و ژاله را می‌بینیم که در آخرین ساعات حضورشان در استانبول تصمیم می‌گیرند برای دستیابی به زندگی بهتر از مغازه عموی حامد (با بازی مهران احمدی) دزدی کنند، ولی هیچ‌چیز مطابق انتظارشان پیش نمی‌رود. فیلم بغض جایزه بهترین کارگردانی فیلم اول و خلاقیت و استعداد درخشان از ششمین جشن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران را برای درمیشیان به ارمغان آورد که کیفیت بالای نخستین ساخته‌ی او را نشان می‌دهد.
۲- جدایی نادر از سیمین
جدایی نادر از سیمین بیش از آنکه یک فیلم درباره مهاجرت باشد، فیلمی است که به تاثیرات مهاجرت بر بنیان خانواده و اجتماع می‌پردازد
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: پیمان معادی، لیلا حاتمی، شهاب حسینی، ساره بیات
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۹ از ۱۰۰
تقریبا هیچ سینمادوست ایرانی را نمی‌شناسید که با جدایی نادر از سیمین آشنا نباشد. نخستین فیلم ایرانی که توانست به مجسمه طلایی و ارزشمند اسکار دست پیدا کند و مسیرهای تازه‌ای را پیش پای اصغر فرهادی و سینمای ایران قرار دهد. این فیلم مجموعاً بیش از ۵۲ جایزه‌ی جهانی را از آنِ خود کرده است، علاوه‌بر اسکار بهترین فیلم بین‌المللی (خارجی‌زبان سابق) جوایز معتبر بین‌المللی دیگری همچون گلدن گلوب بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان، جایزه‌ی هیئت داوران و جایزه خرس طلایی از جشنواره فیلم برلین و جایزه ایندیپندنت اسپیریت بهترین فیلم خارجی‌زبان از جمله افتخارات ارزشمند پنجمین اثر فرهادی هستند.
جدایی نادر از سیمین بحث و جدل‌های یک خانواده از طبقه متوسط ایران پیرامون مهاجرت به منظور دستیابی به زندگی بهتر را نشان می‌دهد. شخصیت‌های اصلی فیلم دو طیف گسترده از جامعه ایران را به تصویر می‌کشد؛ بخشی از ایرانی‌ها به نمایندگی نادر (با بازی پیمان معادی) که تصور می‌کنند باید در کشور خودمان برای بهبود وضع زندگی تلاش کنیم و عده دیگری به نمایندگی سیمین (با بازی لیلا حاتمی) که به دلایلی شیوه زندگی مطبوع‌شان را تنها در خارج از مرزهای ایران جست‌وجو می‌کنند. همچنین این فیلم توجه ویژه‌ای به تاثیرات موضوع مهاجرت بر بنیان خانواده دارد که بسیار حائز اهمیت است؛ در نتیجه اگر تا به امروز از این دریچه به جدایی نادر از سیمین نگاه نکرده‌اید، بد نیست در این روزهای سرد پاییزی با چنین زاویه‌ی دیدی به تماشای دوباره کشمکش‌های نادر و سیمین و صد البته ترمه و پدر نادر بنشینید.
سیمین قصد دارد به‌همراه همسرش نادر و دخترشان ترمه از ایران برود و تمام مقدمات این کار را فراهم کرده است. اما تصمیم نادر تغییر می‌کند و او نمی‌تواند پدرش را که از بیماری آلزایمر رنج می‌برد رها کند. این اختلافات سبب می‌شود سیمین از دادگاه درخواست طلاق کند، ولی قاضی درخواست وی را در مورد حضانت فرزندش رد می‌کند و به همین خاطر سیمین به خانه‌ی پدرش برگردد. ترمه نیز تصمیم می‌گیرد پیش پدرش (نادر) بماند به این امید که شاید مادرش نیز از خواسته‌های خود کوتاه بیاید و به خانه بازگردد. با ورود یک پرستار برای نگه‌داری از پدر نادر به خانه همه‌چیز تغییر می‌کند و اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهد.
۳- بروکلین (Brooklyn)
- کارگردان: جان کرولی
- بازیگران: سیرشا رونان، اموری کوئن، دامنل گلیسون، جیم برودبنت، جولی والترز
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۷ از ۱۰۰
«بروکلین» به کارگردانی جان کرولی از آن فیلم‌های خوش ریتم و دوست‌داشتنی در ژانر ملودرام است که می‌تواند به سادگی توجه علاقه‌مندان به فیلم‌هایی با محوریت بلوغ و مستقل شدن جوانان را به خود جلب کند و با توجه به عزیمت شخص اصلی از ایرلند به آمریکا در جست‌وجوی زندگی بهتر این فیلم را می‌توانیم در زمره تاثیرگذارترین و موفق‌ترین فیلم‌های پیرامون موضوع مهاجرت نیز به‌شمار بیاوریم. این فیلم رومانتیک آنقدر صمیمی و خوش ساخت است که هرتماشاگری با هرپس‌زمینه‌ی فکری و اعتقادی را وادار می‌کند تا به چیستی عشق، مفهوم وطن و مهاجرت فکر کند. علاوه‌بر بازی درخشان سرشه رونان در نقش الیس طراحی صحنه و لباس نیز در بروکلین فوق‌العاده چشمگیر است و فیلم‌برداری هم با سبک و سیاق فیلم‌های شاخص دهه ۵۰ میلادی -با این تم- انجام شده تا هم‌ذات‌پنداری بیننده با شخصیت‌های اصلی را به اوج خود برساند.
الیس به همراه خواهر بزرگترش رز و مادرشان در ایرلند زندگی می‌کنند، اما این دختر جوان هیچ علاقه‌ای به کشورش ندارد؛ چون با وجود کار و تلاش بسیار هنوز نتوانسته برای خود یک شغل دائمی پیدا کند. الیس از نظر عاطفی نیز اوضاع نابه‌سامانی دارد و به همین خاطر رز تصمیم می‌گیرد خواهرش را به آمریکا بفرستد تا او در سرزمینی تازه، شغل و زندگی جدیدی برای خود آغاز کند. چالش‌های مواجه با یک فرهنگ متفاوت، تنهایی و دلتنگی‌های یک جوان برای خانواده و زادگاه‌اش محوریت اصلی درام بروکلین را تشکیل می‌دهند.
۴- در آمریکا (In America)
یک فیلم درباره مهاجرت که زاویه دید متفاوت و خاص خودش را دارد
- کارگردان: جیم شریدان
- بازیگران: سامانتا مورتون، پدی کانسیدین، سارا بولگر، اما بولگر، جایمون هانسو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
تمام فیلم‌های این فهرست از زاویه دید بزرگسالان و جوان‌ها به مهاجرت می‌پردازند، اما به عقیده بسیاری از کارشناسان در مشاجره‌های خانوادگی کودکان بیشتر از همه آسیب می‌بینند. به همین خاطر جیم شریدان ماجرای ورود به یک کشور جدید و پذیرفته شدن در اجتماع تازه را در پنجمین فیلم خود از زاویه دید یک کودک به تصویر می‌کشد. فیلمنامه‌ی در آمریکا، به‌نوعی زندگی‌نامه خودنوشتِ شریدان به‌شمار می‌رود که با کمک دو دخترش آن را به رشته تحریر درآورده است. در این فیلم به مشکلات خانواده ایرلندی پرداخته می‌شود که به شهر نیویورک مهاجرت می‌کنند و در تلاش هستند تا یک زندگی عادی و جدید را شروع کنند.
در آمریکا موفق شد در ۳ رشته بهترین فیلم‌نامه غیراقتباسی، بهترین بازیگر نقش اول زن (سامانتا مورتون) و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (جایمون هانسو) نامزد جایزه اسکار شود و به دلیل نگاه تازه‌ای که به موضوع مهاجرت داشت بسیار مورد توجه منتقدان قرار گرفت. این فیلم جز نخستین آثار سینمایی بود که بی‌پرده نشان می‌داد علاوه‌بر مهاجران آسیایی و خاورمیانه‌ای، بسیاری از مهاجران اروپایی نیز برای پذیرفته شدن در جامعه آمریکا با موانع زیادی مواجه هستند.
۵- زیبا (Biutiful)
- کارگردان: الخاندرو گونسالس اینیاریتو
- بازیگران: خاویر باردم، ادوآرد فرناندس، ماریسل آلوارز، ناصر صالح
- امتیاز راتن تومیتوز: ۶۶ از ۱۰۰
ورنر هرتسوک فیلمساز سرشناس آلمانی «زیبا» را به یک شعر تشبیه می‌کند؛ شعری اندوهناک و تکان دهنده و یک فیلم درباره مهاجرت با پیچیدگی‌های بسیار که هرانسانی باید آن را ببیند. الخاندرو گونسالس اینیاریتو در این فیلم به سراغ زندگی پناهندگان غیرقانونی می‌رود تا نشان دهد برخی افراد چگونه برای چند دلار درآمد بیشتر با جان انسان‌ها بازی می‌کنند. زیبا در هشتادوسومین دوره جوایز اسکار در دو بخش بهترین فیلم بین‌المللی بهترین بازیگر نقش اول مرد نامزد شد. همچنین خاویر باردم برای این فیلم جایزه بهترین بازیگر مرد از جشنواره فیلم کن را به خانه برد. باردم با نقش‌آفرینی برونگرا و دیدنی خود نقش به‌سزایی در تاثیرگذاری چهارمین فیلم اینیاریتو بر تماشاگران داشته است.
فیلم زیبا داستان مرد میانسالی به نام اوکسبال را روایت می‌کند که در یک خانه روبه ویرانی همراه با دو فرزندش زندگی می‌کند. او از همسر خود به خاطر اعتیاد شدید به الکل و اختلال دو قطبی جدا شده است، اما به دلایلی همچنان با او ارتباط دارد. اوکسبال از راه تهیه کار برای مهاجران غیرقانونی چینی و آفریقایی امرار و معاش می‌کند تا اینکه یک اتفاق غیرمنتظره زندگی او را دگرگون می‌کند.
طی یک دهه اخیر تقریبا هرساله چندین فیلم درباره مهاجرت در کشورهای مختلف جلوی دوربین رفته‌اند، اما بسیاری از آن‌ها تکراری و بعضاً کلیشه‌ای به نظر می‌رسند. به همین دلیل سعی کردیم آثاری را به شما معرفی کنیم که حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشند. علاوه‌بر این پنج فیلم، تماشای «اوزاک» به کارگردانی نوری بیلگه جیلان، «ترانزیت» به کارگردانی کریستین پتزولد و «طلا» به کارگردانی پرویز شهبازی نیز خالی از لطف نیست.
///.
منبع: دیجی‌مگ
