۱۰ فیلم شاخص درباره روابط زنان و پیچیدگی‌هایش که باید ببینید

چارسو پرس: تعریف دوستی میان زنان به مراتب پیچیده‌تر و متفاوت‌تر از دوستی مردانه است. مردان به واسطه حضور در اجتماع و سابقه بیشتر زیست اجتماعی به راحتی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. منافعشان ایجاب می‌کند که چنین باشند. اما ارتباط انسانی با جنس مخالف یا موافق ضروری است؛ آن هم ارتباط عمیق دوستانه و نه فقط روابط سطحی و گذرا. گفته می‌شود زنان دوستان خوبی برای هم نیستند. این البته ادعای عوامانه‌ای است؛ اما اگر فرض کنیم غالب مردم چنین باوری دارند یا اصلاً این فرضیه درباره زنان صدق می‌کند، دلیلی دارد. پدرسالاری مسموم و روند زیستی‌ای که برای زنان تعریف می‌کند، اجازه وقوع و پایداری دوستی زنانه عمیق را نمی‌دهد. دوستی به معنای رفاقت. بدیهی است که این درباره تمام زن‌ها صدق نمی‌کند. اما از آنجا در چنین جامعه‌ای منافع زنان بیشتر در گرو مردان است تا زنان، وقت زیادی برای ایجاد ارتباط دوستانه عمیق میان زن‌ها باقی نمی‌ماند. مخصوصاً اگر زود ازدواج کنند و بچه‌دار شوند. سینما، به طور ویژه سینمای هالیوود، متأسفانه تحت تأثیر همین تفکر غالب یا به عنوان مبلغ این نوع تفکر نرینه زیاد به این بعد زنان نمی‌پردازد. اگر به فهرستی که در این مطلب آمده است هم دقت کنید می‌بینید بیشتر فیلم‌ها درباره روابط زنان محصول اروپاست. امریکا زیاد علاقه‌ای به ساختن فیلم درباره روابط زنان ندارد. یا دست‌کم در گذشته زیاد علاقه نداشته و امروز دیگر مجبور است به این موضوعات هم بپردازد. به همین خاطر، هر زمان فیلمی به‌خصوص در امریکا درباره روابط زنان ساخته می‌شود، فوق‌العاده جریان‌ساز می‌شود. نمونه‌اش «تلما و لوئیز» نسخه زنانه «بانی و کلاید» که به نوعی نقطه‌عطفی در سینمای هالیوود است.

دوستی و روابط زنان می‌تواند منبعی برای آرامش و پناهگاه زنان باشد. به خصوص در جوامع پدرسالارانه که زن بودن در آن کار دشواری است. و دقیقاً به همین خاطر است که پیدا کردن چند دوست زن که بتوان با آن‌ها ارتباط نزدیک و پایدار برقرار کرد، ضروری است. این وظیفه سینماست که فیلم درباره روابط زنان بسازد. آن شبکه حامی دوستان زن را به تصویر بکشد و تبلیغ کند. وقتی دوستی زنان را بر پرده سینما می‌بینیم، به روابط دوستانه خودمان با زنان نگاهی می‌اندازیم. قدر خوب‌ها را می‌دانیم، بدها یا آن‌ها را که فکر می‌کنیم دوست خوب یا مناسبی برایمان نیستند، دوباره سبک سنگین می‌کنیم. تمام لحظاتی که زنان در موقعیت‌های سخت از هم حمایت می‌کنند یا دست به کارهای احمقانه می‌زنند و می‌خندند، نمایش همه این لحظات دوستی زنان- که به اندازه دوستی مردان مهم است؛ اصلاً نباید فرقی نداشته باشد- بر پرده سینما می‌تواند به زنان احساس درک‌شدگی بدهد. اینکه بالاخره کسی حرفشان، حالشان را می‌فهمد. بالاخره کسی آن‌قدر به زنان اهمیت داد که فیلم درباره روابط زنان ساخت. این یعنی پس ما زنان هم در جهان وجود داریم و دیده می‌شویم.

دوستی بخش مهمی از تجربه زنانه است. و بدیهی است که همیشه گل و بلبل نباشد. مثل تمام روابط انسانی، روابط زنان، هر زنی، بالا و پایین دارد. بعضی فیلم‌ها رابطه دوستانه عاشقانه پایدار زنان را به تصویر می‌کشند و ستایش می‌کنند، بعضی‌ها نگاه واقعگرایانه‌تری به پیچیدگی‌های روابط چالش‌برانگیز میان زنان دارند. این ده فیلم اهمیت و پیچیدگی دوستی زنانه را واکاوی کرده‌اند.

۱. چهار ماجراجویی رنه و میرابل (The Four Adventures of Reinette and Mirabelle)

• سال اکران: ۱۹۸۷، فرانسه
• کارگردان: اریک رومر
• بازیگران: ژوئل میکل، جسیکا فورد، فیلیپ لودنبک، ماری ریورا، فابریس لوکینی
  
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۱۰۰ از ۱۰۰

اریک رومر کارگردان فرانسوی مسیر حرفه‌ای‌اش را با فیلم‌های مردمحور شروع کرده است اما در دهه هشتاد میلادی به یکباره بیشتر کارهایش به قصه‌های زنانه می‌پرداخت. درباره این فیلم یعنی «چهار ماجراجویی رنه و میرابل» واقعاً سخت است باور اینکه یک مرد بتواند رابطه زنانه را تا این اندازه زیبا و صادقانه به تصویر بکشد. فیلمساز اجازه داده بازیگرانش بداهه‌پردازی کنند و همین است که باعث شده فیلم این‌قدر به تجربه زنانه نزدیک و وفادار باشد. این فیلم کمدی درام داستان دوستی رنه، یک دختر بی‌تجربه روستایی و میرابل، یک دختر شهر باهوش و باتجربه را در چهار اپیزود روایت می‌کند. رابطه این دو چند بار دچار تنش می‌شود اما دوستی‌شان بالاتر از تمام مشکلاتشان قرار می‌گیرد، عمیقاً عاشقانه و حامیانه.

۲. بابونه‌ها (Daisies)

• سال اکران: ۱۹۶۶، چکسلواکی
• کارگردان: ویه‌را خیتیلووا
• بازیگران: ایوانا کاربانووا، ییتکا چرهووا
  
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۸۸ از ۱۰۰

دو دوست صمیمی که اسم هر دوشان ماری است، در «بابونه‌ها» یا معنای درست‌ترش «گل‌های مینا»، این شاهکار کمدی درام سورئال فمنیستی و پیشرو ویه‌را خیتیلووا دست به ماجراجویی‌های جسورانه می‌زنند. چه کار می‌کنند؟ آدم‌های دیگر را اذیت می‌کنند و لذت می‌برد، و این میان پدرسالاری، کاپیتالیسم و کمونیسم شوروی را هم نقد می‌کنند. این دو دختر برای آنکه در برابر جامعه قرار بگیرند، هر آنچه تابو است زیر پا می‌گذارند. از آویزان شدن از لوستر تا دست هم را گرفتن در خیابان، این دو دختر انتظارات معمولی را که از زنان می‌رود، به چالش می‌کشند و داستانشان تأکیدی است بر اهمیت دوستی زنان به عنوان یک پناهگاه از جهانی که تقریباً همیشه علیه آن‌هاست. این فیلم را آغازگر سینمای موج نوی چکسلواکی می‌دانند.

۳. یکی می‌خواند، دیگری نه (One Sings, The Other Doesn’t)

• سال اکران: ۱۹۷۷، فرانسه
• کارگردان: انیس واردا
  
• بازیگران: ایوانا کاربانووا، ییتکا چرهووا، رابرت دیدیز، علی رفیعی
  
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۶۵ از ۱۰۰

باز هم کارگردان حامی حقوق زنان، این بار یک فیلمساز زن در دهه هفتاد میلادی فیلمی درباره حق سقط جنین زنان ساخته است. این فیلم داستان تجربه‌های دو زن یکی در مرحله بارداری و دیگری مادری را در دهه شصت و هفتاد میلادی روایت می‌کند. جنبش زنان فرانسه در پس‌زمینه فیلم وجود دارد. پوم و سوزان که ما شاهد چهارده سال از زندگی‌شان هستیم، در تغییرات زندگی عاشقانه و نقش‌های مادری‌شان نقش مهمی در زندگی‌های هم ایفا می‌کنند. با اینکه در طول فیلم همیشه نزدیک و صمیمی نیستند، رابطه‌شان هی قطع و وصل می‌شود، هرگز آن جرقه اولیه ارتباطشان را فراموش نمی‌کنند؛ دوستی‌ای که در واقع با کمک پوم به سوزان آغاز شد. هر چه سن این دو زن بالاتر می‌رود، حمایت‌شان از هم بیشتر می‌شود و برای هم مثل دو خواهر می‌شوند.

۴. ناشی (Clueless)

• سال اکران: ۱۹۹۵، ایالات متحده
• کارگردان: ایمی هکرلینگ
  
• بازیگران: آلیسیا سیلورستون، پل راد، بریتانی مورفی، استیسی داش، برکین مایر، دونالد فایسون، جاستین واکر، جرمی سیستو، دن هدایا، والاس شاون
  
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۶۵ از ۱۰۰

موج فیلم «ناشی» این کمدی عاشقانه امریکایی که برداشتی آزاد و مدرن از رمان «اما» جین آستین است، آن‌قدر قوی بود که به ما هم رسید. دختران نوجوان آرزو داشتند مثل آلیسیا سیلورستون لباس بپوشند، موهایی شبیه او داشته باشند و صد البته محبوبیتش را. امروز اگر به فیلم نگاه کنی، شاید نگاه سطحی‌اش کمی ناراحتت کند. اما این فیلم برای نوجوانان ساخته شده است. ایده از این رو به آن رو کردن یک دختر هم از ازل در هالیوود بوده است. از «بانوی زیبای من» تا همین «بیچارگان» لانتیموس و بی‌شمار فیلم تین‌ایجری امریکایی، همیشه کسانی هستند که می‌خواهند زن یا زنانی را از این به آن رو کنند. اما در «ناشی» ایمی هکرلینگ این زنان هستند که یک دختر ساده را به اصطلاح می‌خواهند بیاورند توی کار. یعنی به او یاد بدهند برای محبوب بودن در مدرسه چطور لباس بپوشد و با پسرها چطور رفتار کند. خب، هر چند دلسوزانه به نظر می‌رسد اما یک سری بعد منفی دیگر هم دارد که فیلم آن را جبران می‌کند. بعد منفی‌اش این است که چرا اصلاً باید برای دوست بودن با یکی به‌خصوص هم‌جنس او را تغییر داد و شبیه خود کرد؟ نیت اگر خیر باشد، چندان زشت به نظر نمی‌آید و «ناشی» همین‌طور است.

شر دختر یکی یکدانه مردی ثروتمند است که از یک ازدواج دیگر پسری دارد، البته پسر همسرش است نه پسر بیولوژیکی خودش. شر با وجود تمام امکانات و آزادی‌هایی که دارد، پدر تقریباً کنترلگری هم دارد. کنترلگری به شیوه امریکایی. با ورود تای (با بازی بریتانی مورفی خدابیامرز) به زندگی شر و دوست صمیمی مثل خودش زیبا و شیک‌پوش، او به یکباره رابطه‌ای را با دختری آغاز می‌کند که هیچ شباهتی به خودش ندارد. نه ثروت او را دارد و نه زیبایی‌های او را. برای آنکه بتواند با او دوست شود یا از سر مهر کمکش کند تبدیل به شخصیت شادتر و محبوب‌تری شود، او را به لحاظ ظاهری و رفتاری عوض می‌کند. تقریباً مثل یک پروژه با او رفتار می‌کند. چیزهایی را به‌اش یاد می‌دهد که برای جان سالم به در بردن در مدرسه و در عین خوش گذراندن ضروری است.

پای یک برادر کاملاً ناتنی هم در میان است. شر آن‌قدر به دوستش علاقه‌مند می‌شود که با وجود پیدا نکردن عشق در زندگی خودش تلاش می‌کند تای را به برادرخوانده‌اش (پل راد جوان) معرفی کند تا این دو با هم رابطه‌ای عاطفی را آغاز کنند. اینجا پای خط قصه رمان جین آستین به میان می‌آید. شر به یکباره متوجه می‌شود خودش به این برادر کاملاً ناتنی علاقه‌مند است. و شر بر سر یک دوراهی مهم قرار می‌گیرد؟ حالا باید بین خواسته قلبی خودش و دوستش کدام را انتخاب کند؟ با وجود تمام مشکلاتی که بین دخترها به وجود می‌آید، شر تمام تلاشش را می‌کند که بدون ضربه زدن به دوست تازه‌اش رابطه‌شان را حفظ کند و موفق می‌شود.

۵. من بدون تو (Me Without You)

• سال اکران: ۲۰۰۱، بریتانیا
• کارگردان: ساندرا گلدباچر
  
• بازیگران: آنا فریل، میشل ویلیامز، کایل مک‌لاکلن، الیور میلبرن
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۶۷ از ۱۰۰

میشل ویلیامز و آنا فریل در «من بدون تو» نقش دو دوست صمیمی دوران بچگی را بازی می‌کنند که یکی از پیچیده‌ترین تصاویر از رابطه دوستانه زنانه در کل این فهرست است. هالی و مارینا با وجود تفاوت‌های زیادی که با هم دارند، در بچگی به هم نزدیک می‌شوند. هالی اهل کتاب است و مارینا برونگرا و ماجراجو. هالی و مارینا بزرگ می‌شوند و دانشگاه، روابط و خانواده به دوستی‌شان ضربه می‌زند و بینشان فاصله می‌اندازد. فیلم ساندار گلدباچر در تصویری که از دوستی به نمایش می‌گذارد، بسیار صادق است. هر رابطه دوستانه صمیمی قرار نیست تا ابد همان‌طور که بوده باقی بماند. روابط تغییر می‌کنند. رابطه این دو زن آن‌قدر در هم پیچیده است که مارینا یک جا به هالی می‌گوید: «بدون تو من وجود ندارم!» فیلم می‌خواهد به ما بگوید که دوستی اصیل و واقعی تا چه اندازه می‌تواند روی رشد شخصی ما تأثیر بگذارد.

۶. دختربچگی (Girlhood)

• سال اکران: ۲۰۱۴، فرانسه
• کارگردان: سلین سیاما
  
• بازیگران: کاریدجا توره، آسا سیلا، لیندسی کارمو، ماریتو توره
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۹۶ از ۱۰۰

فیلم سلین سیاما نگاه تحسین‌برانگیزی به جنسیت، نژاد و طبقه دارد و رابطه زنان بخش زیادی از قصه را پیش می‌برد. این درام بلوغ داستان میریم را روایت می‌کند که در حومه پاریس زندگی می‌کند. زندگی او با تصویر پر زرق و برق و رمانتیک کلیشه‌ای که از پایتخت فرانسه می‌شناسیم، در تضاد کامل است. «دختربچگی» رابطه میریم با چند دختر را به نمایش می‌گذرد که نقش مهمی در شکل‌گیری اعتماد به نفس او دارند. صحنه‌ای در فیلم هست که این دختران دارند با یکی از آهنگ‌های معروف ریحانا «الماس‌ها در آسمان» می‌رقصد و به یکباره تصویر آبی روشن می‌شود که تصویر بسیار زیبایی از شادی در روابط دوستانه خوب و همبستگی است.

۷. دختران کاری (Career Girls)

• سال اکران: ۱۹۹۷، بریتانیا
• کارگردان: مایک لی
  
• بازیگران: کاترین کارتلیج، اندی سرکیس، مارک بنتون
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۸۸ از ۱۰۰

آنی و حنا که در دانشگاه هم‌اتاقی‌اند، رابطه دوستانه‌ای با هم برقرار می‌کنند. سال‌های اول بیست سالگی را با هم می‌گذرانند، با مشکلات رابطه با جنس مخالف و خانواده مواجه می‌شوند و در تمام این دوران، هرگز از هم فاصله نمی‌گیرند و یکدیگر را تنها نمی‌گذارند. با این حال، مایک لی تمام بحث‌ها، فاصله افتادن‌ها و مشکلات طبیعی‌ای که در یک رابطه دوستانه ممکن است به وجود بیاید، به نمایش می‌گذارد.
حالا در دهه ۱۹۹۰ آنی و حنا دوباره یکدیگر را می‌بینند و یاد سال‌های اول دوستی‌شان را زنده می‌کنند. دیدار دوباره آن‌ها در عین تأثیرگذار و دلگرم‌کننده و شاد بودن، غمگین هم هست. توانایی مایک لی در خلق شخصیت‌هایی با تفاوت‌های ظریف باعث می‌شود فیلم واکاوی پرکششی از معنای دوستی را به نمایش بگذارد.

۸. دنیای روح (Ghost World)

• سال اکران: ۲۰۰۱، امریکا، بریتانیا، آلمان
• کارگردان: تری زوئیگاف
  
• بازیگران: تورا بیرچ، اسکارلت جوهانسون، برد رنفرو، ایلیانا داگلاس، استیو بوشمی، اشلی پلدن
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۹۰ از ۱۰۰

فیلم عجیب و غریب اما دوست‌داشتنی «دنیای روح» یکی دیگر از تصاویر بسیار خوبی است که از روابط دوستانه به رغم تفاوت‌ها را به نمایش می‌گذارد. تری زوئیگاف می‌خواهد در فیلمش بگوید که گاهی این روابط قرار است فقط برای مدت کوتاهی دوام بیاورند. ربکا با بازی اسکارلت جوهانسون جوان و تورا با بازی توار بیرچ بعد از اتمام دبیرستان سفر ماجراجویانه‌ای را آغاز می‌کنند. ربکا شخصیت مثبت‌اندیش قصه است. فیلم به ما نشان می‌دهد که اگرچه این دو دیگر نمی‌توانند با هم دوست بمانند، رابطه‌شان رابطه خوبی برای هر دو بوده است.

وقتی در پایان فیلم با هم خداحافظی می‌کنند، در سکوت متوجه پایان رابطه‌شان می‌شوند. «دنیای روح» ما را ترغیب می‌کند قدر دوستان قدیمی‌مان را که در فرایند رشدمان کمک‌مان کرده‌اند، بدانیم. این فیلم که حالا جزو فیلم‌های کالت است، بر اساس کمیک بوکی به همین نام اثر دنیل کلوز ساخته شده و در هفتاد و چهارمین مراسم اسکار نامزد دریافت جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی شد.

۹. دوست‌دخترها (Girlfriends)

• سال اکران: ۱۹۷۸، امریکا
• کارگردان: کلودیا ویل
  
• بازیگران: ملانی مایرون، باب بالابان، کریستوفر گست، جین اندرسن، مایک کلین، راسل هورتون، ویوسا لیندفورش
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۹۰ از ۱۰۰

یکی از اولین فیلم‌هایی که به تصویر اغلب ناخوشایند دوستی زنانه پرداخت، همین «دوست‌دخترها»ی کلودیا ویل بود. در این کمدی درام سوزان و آنی دو زن متفاوت اما صمیمی‌اند که دارند تلاش می‌کنند با موقعیت فعلی زندگی‌شان کنار بیایند. اما نزدیکی و صمیمیت این دو زمانی کمتر می‌شود که یکی‌شان وارد رابطه با مردی می‌شود و می‌خواهد با او زندگی تشکیل دهد.

ویل، کارگردان فیلم در مصاحبه‌ای گفته بود: «این موقعیت بین سوزان و آنی بارها برای من اتفاق افتاده است. خواهرم ازدواج کرد، بهترین دوستم ازدواج کردند، همه ازدواج کردند، جز من.» «دوست‌دخترها» تصویر صادقانه‌ای از احساس سرگشتگی در دهه بیست زندگی و نقش مهم دوستی در این دوره را به نمایش می‌گذارد.

۱۰. تلما و لوئیز (Thelma and Louise)

• سال اکران: ۱۹۹۱، امریکا
• کارگردان: ریدلی اسکات
  
• بازیگران: سوزان ساراندون، جینا دیویس، هاروی کایتل، برد پیت، کن سوئوفورد
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: ۸۶ از ۱۰۰

خیلی‌ها اگر ازشان بپرسی فیلمی درباره دوستی زنانه نام ببرند، اولین فیلمی که به ذهنشان می‌رسد «تلما و لوئیز» ریدلی اسکات است. طبیعی است که نام فیلمساز و بازیگران هالیوودی‌اش نقش مهمی در این شهرت عمومی دارند اما «تلما و لوئیز» که تقریباً می‌توان گفت نسخه زنانه «بانی و کلاید» است، نقطه‌عطفی دست‌کم در تاریخ سینمای هالیوود در خصوص تصویر روابط نزدیک زنان به حساب می‌آید. جینا دیویس و سوزان ساراندون با هم سفری جاده‌ای را آغاز می‌کنند.

در ابتدا از اینکه زندگی‌های کسل‌کننده‌شان را پشت سر گذاشته و ماجراجویی را آغاز کرده‌اند، بسیار خوشحال هستند. تا اینکه لوئیز به مردی که می‌خواهد به تلما تجاوز کند، در دفاع از او شلیک می‌کند. فیلم قدرت رابطه زنانه را به نمایش می‌گذارد. هر دو زن که یکی از دیگری قوی‌تر است، همیشه هوای هم را دارند تا آخر و تا پای جان. حتی وقتی یک جرم ناخواسته منجر به جرایم دیگر می‌شود و حالا تلما و لوئیز دو مجرم فراری‌اند. این دو قانون‌شکن حتی در فرار از دست قانون هم بسیار سرگرم‌کننده‌اند. فیلم پر از هیجان‌ است، بی‌وقفه و به همین خاطر یک فیلم کلاسیک محسوب می‌شود. پایان فیلم تلخ اما منطقی است. اگر جور دیگری تمام می‌شد، اصلاً آن معنایی را که کارگردان می‌خواسته به ما برساند، نمی‌داشت.
منبع: دیجی‌مگ