تصوری اشتباه از یک قطعه معروف موسیقی

چارسو پرس: عمدتا تصور می‌شود که قطعه موسیقی «بهار دلکش» درون‌مایه‌ای عاشقانه دارد، اگرچه که بر آمده از رنج و اندوهی تاریخی است و براساس یک داستان عاشقانه‌ توسط «محمدتقی بهار» خلق نشده است. 

زمانی که تصنیف «بهار دلکش» را گوش می‌کنیم شاید برداشت ما محتوایی عاشقانه باشد که جلوه‌گر شکوه‌های عاشقی است که مورد بی‌توجهی معشوق خود واقع شده است، ولی زمانی که نسخه اصلی این قطعه را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که مضمون آن صدای مردم سختی کشیده و غمگینی است که از روزگار به ستوه آمده‌اند و دیگر برایشان فرقی نمی‌کند که بهار کی از راه می‌رسد.

گفته می‌شود که اطلاعات دقیقی از تاریخ خلق قطعه «بهار دلکش» در دست نیست اما بسیاری معتقدند که اولین اجرای عمومی این قطعه در شهر آمل و در سال ۱۲۹۶ انجام شده است؛ یعنی ۱۱ فروردین این سال که آتش‌سوزی عظیمی بیش از نیمی از شهر آمل را با خاکستر یکسان می‌کند. در آن روز صدها خانه، کاروانسرا، مسجد و مغازه در شعله‌های آتش می‌سوزند و جان تعداد بی‌شماری از اهالی شهر گرفته می‌شود. گفته می‌شود که این حادثه باعث از بین رفتن هفتاد درصد آمل شده بود و ایران در آن روزها به سوگواری نشسته بود.

مردم مال باخته و غم زده آمل که دیگر توانی برای زندگی کردن نداشتند، دست به دامان دریافت کمک از دولت و سایر مناطق ایران شدند. در مدت زمان کوتاهی پس از وقوع این حادثه تمام مردم ایران دست به دست هم می‌دهند و از سراسر ایران به کمک این مردم می‌شتابند.

به نظر می‌رسد تصنیف «بهار دلکش» در همین روزها به نیت همدلی و همراهی با مردم آمل برای اولین بار در تهران اجرا می‌شود. درباره آهنگساز اثر نیز شک و تردیدهایی وجود دارد؛ زیرا برخی می‌گویند که این اثر ساخته درویش خان است و برخی می‌گویند ساخته عارف قزوینی است. با این حال روح‌الله خالقی، دوامی و پایور و دیگران تاکید داشتند که آهنگساز این قطعه درویش‌خان بوده است نه عارف قزوینی.

این تصنیف در آواز ابوعطا گوشه حجاز اجرا شده است و تا کنون خوانندگان زیادی از جمله عبدالله دوامی، محمد رضا شجریان ، سالار عقیلی ، علیرضا قربانی و… این تصنیف را اجرا کرده‌اند. به عقیده بسیاری اجرای محمدرضا شجریان که با نوای تار محمدرضا لطفی همراهی شده، از بهترین اجراهای این قطعه است.
البته مشخص نیست که این تصنیف اولین بار با صدای چه کسی اجرا شده است. اما همانطور که محمدرضا شجریان روایت کرده است، خود او نحوه اجرای درست این تصنیف را از عبدالله‌خان دوامی آموخته که هم عصر ملک الشهرای بهار بوده است.

البته به نظر می‌رسد که پیش از شجریان، رشید بهبودف آذربایجانی این تصنیف را در سفر سال ۱۳۴۲ خود به ایران اجرا و ضبط کرده است.

از آنجایی که عمدتا این قطعه را با صدای محمدرضا شجریان شنیده‌ایم، این بار شاید خالی از لطف نباشد که این اثر را با صدای خواننده دیگری یعنی علیرضا قربانی بشنویم: