۱۰ مستند بی‌نظیر درباره کارگردان‌های بزرگ سینما

چارسو پرس: علاقه‌ی ما به حرفه‌ی کارگردانان مختلف، گاهی باعث می‌شود تا بخواهیم به درون افکار آن‌ها نزدیک شویم و چیزهایی بیشتر از آثار سینمایی‌شان را تماشا کنیم؛ مستند این امکان را برای ما فراهم می‌کند. مستندهایی که درباره‌ی فیلم‌سازان مختلف ساخته می‌شوند، گاهی اوقات حاوی مصاحبه‌هایی دلنشین و پربار هستند و در برخی موارد نیز از دل عشق و علاقه‌ی بی‌نهایت شخص مؤلف به کارگردانِ نوعی بیرون می‌آیند. در هر دو صورت، با مستندهای مذکور می‌توانیم به جهان فیلم‌سازهای مهم تاریخ هنر هفتم نزدیک شویم، ایدئولوژی و نظرگاه‌شان را بیشتر بشناسیم، آثارشان را کمی بهتر درک کنیم و برای دقایق یا ساعاتی، آن‌ها را نه به‌عنوان خالقین میزانسن بلکه در جایگاه ساکنین میزانسن ببینیم. 

۱۰. مصاحبه‌ی ویلیام فریدکین با فریتس لانگ (Fritz Lang interviewed by William Friedkin)

• کارگردان: ویلیام فریدکین
• بازیگران: ویلیام فریدکین، فریتس لانگ
• محصول: ۱۹۷۵
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۷ از ۱۰

در این مستند جذاب و تماشایی، کارگردان فیلم‌های هالیوودی و مهمی مانند «جن‌گیر» و «ارتباط فرانسوی» با یکی از برجسته‌ترین سینماگران کلاسیک که آثاری مانند «متروپولیس»، «ام» و «آخرین وصیت‌نامه‌ی دکتر مابوزه» را در کارنامه دارد، مصاحبه کرده است؛ مصاحبه‌ای که در جایگاه یک کلاس درس جدی و دیدنی برای طرفداران سینما قرار می‌گیرد.

مفاهیم هنری و سیاسی نهفته در آثار فریتس لانگ، متدهای منحصربه‌فرد او، سبک کاری و افکارش درباره‌ی فیلم (و همچنین راجع‌به زندگی)، همگی در این مستند ۱۴۰ دقیقه‌ای وجود دارند؛ اتفاقاتی که این گفت‌وگو را به‌چیزی به‌مراتب بیشتر از یک مصاحبه‌ی معمولی تبدیل کرده‌اند.

اگرچه در نگاه اول به‌نظر می‌رسد که این مستند برای فرمت مصاحبه بسیار طولانی است اما اگر به کاوش در جهان سینماییِ پربار فریتس لانگ علاقه داشته باشید، احساس می‌کنید که ساخته‌ی ارزشمند و جذاب ویلیام فریدکین باید طولانی‌تر می‌بود. تماشای این مستند برای هر سینه‌فیلی واجب و ضروری است.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های فریتس لانگ که باید تماشا کنید:

متروپولیس (Metropolis) – محصول: ۱۹۲۷

ام (M) – محصول: ۱۹۳۱

آخرین وصیت‌نامه‌ی دکتر مابوزه (The Testament of Dr. Mabuse) – محصول: ۱۹۳۳

خشم (Fury) – محصول: ۱۹۳۶

۹. چارلی: زندگی و هنر چارلی چاپلین (Charlie: The Life and Art of Charles Chaplin)

• کارگردان: ریچارد شیکل
• بازیگران: چارلی چاپلین، سیدنی پولاک، وودی آلن، مارتین اسکورسیزی، میلوش فورمن، جانی دپ، رابرت داونی جونیور و…
• محصول: ۲۰۰۳
• امتیاز IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰

تعداد کمی از هنرمندان را می‌توان به‌عنوان اساتید درجه‌یک قرن بیستم در نظر گرفت. اگر چارلی چاپلین بهترین نباشد، قطعا در زمره‌ی بهترین‌ها قرار دارد. در سال ۲۰۰۳، ریچارد شیکل به‌عنوان نویسنده و کارگردان که قبلا مستندهایی درباره‌ی الیا کازان، آرتور پن، کلینت ایستوود، وودی آلن، آلفرد هیچکاک و… ساخته بود، تصمیم گرفت تا به زندگی شخصی و هنری چارلی چاپلین افسانه‌ای نزدیک شود و مستندی بزرگ را خلق کند.

این مستند جذاب با حضور فیلم‌سازان سرشناسی مانند مارتین اسکورسیزی، میلوش فورمن، وودی آلن و گویندگی سیدنی پولاک، به زندگی و حرفه‌ی یکی از بزرگ‌ترین هنرمندان تاریخ سینما می‌پردازد و بدون شک باید آن را تماشا کرد.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های چارلی چاپلین که باید تماشا کنید:

پسربچه (The Kid) – محصول: ۱۹۲۱

روشنایی‌های شهر (City Lights) – محصول: ۱۹۳۱

عصر جدید (Modern Times) – محصول: ۱۹۳۶

دیکتاتور بزرگ (The Great Dictator) – محصول: ۱۹۴۰

۸. کنجی میزوگوچی: زندگی یک کارگردان (Kenji Mizoguchi: The Life of a Film Director)

• کارگردان: کانتو شیندو
• بازیگران: کانتو شیندو، کیوکو کاگاوا، یاسوزو ماسومورا، ماتسوتارو کاواگوچی، ماچیکو کیو و…
• محصول: ۱۹۷۵
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۲ از ۱۰

کانتو شیندو یکی از نویسندگان و کارگردانان ژاپنی بود که در حال حاضر، اغلب از او به‌خاطر نگارش داستان فیلم «هاچیکو مونوگاتاری» (۱۹۸۷) یاد می‌شود. فیلمی که در سال ۲۰۰۹ توسط لاسه هالستروم با فیلم «هاچی: داستان یک سگ» و نقش‌آفرینی ریچارد گی‌یر مورد بازسازی قرار گرفت. در سال ۱۹۷۵، شیندو یک فیلم مستند ساخت تا آثار یکی از بزرگ‌ترین اساتید سینما را بررسی کند؛ و او کسی نبود به‌جز کنجی میزوگوچی.

این مستند ۱۳۲ دقیقه‌ای به زندگی شخصی و جهان‌ فیلم‌سازی کارگردانی می‌پردازد که خالق شاهکارهایی چون «سانشوی مباشر»، «زندگی اوهارو»، «اوگتسو»، «خیابان شرم» و بسیاری از فیلم‌های بزرگ دیگر است.

میزوگوچی یک فیلم‌ساز بسیار پرکار بود و در طول زندگی حرفه‌ای‌اش، نزدیک به صد فیلم را کارگردانی کرد. آثار او باید توسط هر سینمادوستی کشف و بررسی شود؛ زیرا کنجی میزوگوچی بدون شک یکی از بزرگ‌ترین کارگردانان تاریخ سینما به‌شمار می‌رود. اگر به سینمای ژاپن و آثار کلاسیک آسیایی علاقه دارید و می‌خواهید جهان میزوگوچی را بیشتر و بهتر لمس کنید، این مستند تماشایی را از دست ندهید.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های کنجی میزوگوچی که باید تماشا کنید:

خواهران گیون (Sisters of the Gion) – محصول: ۱۹۳۶

زندگی اوهارو (The Life of Oharu) – محصول: ۱۹۵۲

اوگتسو (Ugetsu) – محصول: ۱۹۵۳

خیابان شرم (Street of Shame) – محصول: ۱۹۵۶

۷. در آینه‌ی مایا درن (In the Mirror of Maya Deren)

• کارگردان: مارتینا کودلاچک
• بازیگران: مایا درن، استن برکج، الکساندر همید، یوناس مکاس، کاترین دانهام و…
• محصول: ۲۰۰۱
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۳ از ۱۰

مایا درن هنرپیشه، رقاص و فیلم‌ساز آوانگارد اوکراینی بود که برجسته‌ترین آثار سینمایی‌اش در دهه‌ی ۴۰ میلادی ساخته شد. تماشای تمام فیلم‌های کارگردانی‌شده توسط او بدون شک برای سینه‌فیل‌ها جذاب خواهد بود.

درن که در دهه‌ی ۱۹۴۰ یک‌تنه جنبش فیلم مستقل و سینمای تجربی را رهبری می‌کرد، بدون شک یکی از نادیده‌ گرفته‌شده‌ترین نوابغ سینما است. روش منحصربه‌فرد او برای خلق اتمسفر در آثارش، درهم‌آمیختن تکنیک‌های گوناگون سینمایی با یکدیگر، ایجاد تصاویر و ترکیب‌های مختلف، تخریب آن‌ها و ساخت مجددشان، همگی در زمره‌ی توانایی‌های این هنرمند پیشرو قرار می‌گیرند.

با حضور مایا درن از طریق تصاویر آرشیوی و همچنین وجود هنرمندانی نظیر ریتا کریستیانی، چائو-لی چی و استن برکج، این مستند به کارگردانی مارتینا کودلاچک یک راه عالی برای کنکاش هرچه بیشتر در زندگی و فعالیت‌های مایا درن است؛ به‌همان اندازه‌ای که برای شناخت آثار سینمایی او جذاب و مهم به‌نظر می‌رسد. یک فیلم شگفت‌انگیز درباره‌ی یک هنرمند درخشان.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های مایا درن که باید تماشا کنید:

سایه‌های نیمروز (Meshes of the Afternoon) – محصول: ۱۹۴۳

در سرزمین (At Land) – محصول: ۱۹۴۴

مراسم در زمان تغییر یافته (Ritual in Transfigured Time)

۶. آلتمن (Altman)

• کارگردان: ران مان
• بازیگران: رابرت آلتمن، شلی دووال، الیوت گولد، مایکل مورفی و…
• محصول: ۲۰۱۴
• امتیاز IMDb به فیلم: ۶/۸ از ۱۰

رابرت آلتمن به‌عنوان کارگردان فیلم‌هایی مانند «مش»، «خداحافظی طولانی»، «نشویل»، «بازیگر» و «برش‌های کوتاه» یکی از معدود فیلم‌سازانی به‌شمار می‌رود که جایزه‌ی نخل طلای جشنواره‌ی کن، خرس طلایی جشنواره‌ی برلین و شیر طلایی جشنواره‌ی فیلم ونیز را دریافت کرده است.

در سال ۲۰۱۴، ران مان که او را به‌عنوان مستندسازی جدی و حرفه‌ای می‌شناسیم، یک فیلم مستند راجع‌به یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌سازان آمریکایی تاریخ سینما ساخت. «آلتمن» مخاطب خود را با توصیفات هنرمندان مختلف و اعضای خانواده‌ی رابرت آلتمن، مصاحبه‌های انجام‌شده با خود او و حتی فیلم‌های خانگی‌اش همراه می‌کند. مستندی که شاید ایراداتی داشته باشد، اما برای کسانی که می‌خواهند به زندگی و حرفه‌ی چنین فیلم‌ساز ارزشمندی نزدیک شوند، یک مستند تماشایی و حائز اهمیت است.

گاهی اوقات نام رابرت آلتمن را فراموش می‌کنیم یا از خاطرمان می‌رود که از او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌سازان تمام دوران‌ها یاد کنیم؛ به‌خصوص امروز و در جهان حال حاضر. اما به‌هرحال، آلتمن قطعا یکی از مهم‌ترین افراد در هنر هفتم و جزو تاثیرگذارترین فیلم‌سازان آمریکایی تاریخ است.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های رابرت آلتمن که باید تماشا کنید:

مش (MASH) – محصول: ۱۹۷۰

نشویل (Nashville) – محصول: ۱۹۷۵

برش‌های کوتاه (Short Cuts) – محصول: ۱۹۹۳

۵. به کارگردانی جان فورد (Directed by John Ford)

• کارگردان: پیتر باگدانوویچ
• بازیگران: جان فورد، پیتر باگدانوویچ، کلینت ایستوود، هنری فوندا، مارتین اسکورسیزی، کاترین هپبورن، جان وین و…
• محصول: ۱۹۷۱
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۷ از ۱۰

در سال ۱۹۷۱، ‌پیتر باگدانوویچ در جایگاه کارگردان فیلم کلاسیک «آخرین نمایش فیلم»، دست به ساخت مستندی بزرگ راجع‌به یکی از شاخص‌ترین فیلم‌سازان آمریکایی تاریخ زد. «به‌ کارگردانی جان فورد» درباره‌ی جنبه‌های متعدد زندگی و حرفه‌ی کارگردانی است که شاهکارهایی مانند «خوشه‌های خشم»، «جوینگان» و «مردی که لیبرتی والانس را کشت» را در کارنامه‌اش دارد.

این مستند که توسط اورسن ولز روایت می‌شود و با ویدیوهایی از بازیگرانی چون جان وین، کاترین هپبورن، جیمز استوارت و هنری فوندا همراه است، کمی مشکل ریتم دارد و در نهایت طولانی‌تر از چیزی که هست به‌نظر می‌رسد. اما با وجود این مشکلات، دیدن ساخته‌ی ماندگار باگدانوویچ برای عاشقان جان فورد و تمام دلدادگان سینما ضروری است.

در این مستند می‌توانید شاهد افکار جان فورد درباره‌ی زندگی باشید، روش‌ها و رویکردهای هنری‌اش را بهتر درک کنید و به‌پای بیانات ارزشمند هنرمندانی که با این وسترن‌ساز بزرگ و بی‌همتا کار کرده‌اند بنشینید. مستندی جذاب راجع‌به کارگردانی افسانه‌ای که نمی‌توان از تماشای آن چشم‌پوشی کرد.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های جان فورد که باید تماشا کنید:

خوشه‌های خشم (The Grapes of Wrath) – محصول: ۱۹۴۰

جویندگان (The Searchers) – محصول: ۱۹۵۶

مردی که لیبرتی والانس را کشت (The Man Who Shot Liberty Valance) – محصول: ۱۹۶۲

۴. اسپیلبرگ (Spielberg)

• کارگردان: سوزان لیسی
• بازیگران: استیون اسپیلبرگ، مارتین اسکورسیزی، لئوناردو دی‌کاپریو، دنیل دی لوئیس، هریسون فورد، جان ویلیامز و…
• محصول: ۲۰۱۷
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۷ از ۱۰

این مستند پرستاره که از جمله آثار اچ‌بی‌او به‌شمار می‌رود و توسط سوزان لیسی ساخته شده است، زندگی و کار یک اسطوره‌ی واقعی هالیوود را دنبال می‌کند؛ استیون اسپیلبرگ. از فیلم‌های خانگی و کوتاهی که در دوران نوجوانی‌اش می‌ساخت تا اولین تولیدات تلویزیونی و تبدیل شدنش به یک ستاره با فیلم‌های «آرواره‌ها»، «مهاجمان صندوق گمشده» و «ای. تی. موجود فرازمینی» و بسیاری از موارد دیگر. این مستند نزدیک به دوساعت‌ونیم زمان دارد و تماشایش برای طرفداران اسپیلبرگ، به‌شدت واجب است.

این فیلم شامل مصاحبه‌هایی شنیدنی با مارتین اسکورسیزی، تام هنکس، جی. جی. آبرامز، خود اسپیلبرگ، خانواده‌اش و بسیاری از اعضای مهم صنعت سینما است. «اسپیلبرگ» مخاطب خود را به دنیای ذهنی و جهان سینمایی یکی از تحسین‌شده‌ترین، تاثیرگذارترین و همه‌کاره‌ترین کارگردانان هالیوود دعوت می‌کند. بنابراین اگر جزو هواداران سرسخت استیون اسپیلبرگ هستید یا دلتان می‌خواهد چیزهای بیشتری راجع‌به یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌سازان آمریکایی تاریخ بدانید، ساخته‌ی جذاب و پرستاره‌ی سوزان لیسی را از دست ندهید.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های استیون اسپیلبرگ که باید تماشا کنید:

دوئل (Duel) – محصول: ۱۹۷۱

آرواره‌ها (Jaws) – محصول: ۱۹۷۵

ای. تی. موجود فرازمینی ( E.T. the Extra-Terrestrial) – محصول: ۱۹۸۲

رنگ ارغوانی (The Color Purple) – محصول: ۱۹۸۵

پارک ژوراسیک (Jurassic Park) – محصول: ۱۹۹۳

فهرست شیندلر (Schindler’s List) – محصول: ۱۹۹۳ نجات سرباز رایان (Saving Private Ryan) – محصول: ۱۹۹۸

۳. دی‌پالما (De Palma)

• کارگردانان: نوآ بامباک و جیک پالترو
• بازیگران: ‌برایان دی‌پالما، کرت راسل، استیون اسپیلبرگ و…
• محصول: ۲۰۱۵
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۴ از ۱۰

یک مستند شگفت‌انگیز درباره‌ی یکی از نادیده گرفته‌شده‌ترین (‌و یکی از درخشان‌ترین) ‌فیلم‌سازان آمریکایی تاریخ. این فیلم به کارگردانی نوآ بامباک و جیک پالترو، زندگی شخصی و حرفه‌ی برایان دی‌پالما را دنبال می‌کند و به تمام فیلم‌هایی که او تابه‌حال ساخته است -با نظرات خود دی‌پالما راجع‌به آن‌ها- ‌می‌پردازد.

اگرچه این اتفاق در نگاه اول ممکن است ساده به‌نظر برسد اما شنیدن صحبت‌های خود دی‌پالما در مورد هرکدام از فیلم‌هایش و اهمیتی که این آثار در حرفه‌اش داشته‌اند، جذابیت شگفت‌انگیزی دارد. «دی‌پالما» یکی از بهترین‌ مستندهای ساخته شده با محوریت زندگی و حرفه‌ی کارگردانان است.

برایان دی‌پالما یک نابغه‌ی دست‌کم گرفته‌شده است و نوآ بامباک و جیک پالترو مستندی به‌شدت دیدنی راجع‌به یک فیلم‌ساز شگفت‌انگیز ساخته‌اند که بدون شک هر سینه‌فیلی باید آن را تماشا کند.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های برایان دی‌پالما که باید تماشا کنید:

کری (Carrie) – محصول: ۱۹۷۶

منفجر شدن (Blow Out) – محصول: ۱۹۸۱

صورت‌زخمی (Scarface) – محصول: ۱۹۸۳

راه کارلیتو (Carlito’s Way) – محصول: ۱۹۹۳

۲. توکیو-گا (Tokyo-Ga)

• کارگردان: ویم وندرس
• بازیگران: ویم وندرس، چیشو ریو، ورنر هرتسوک، کریس مارکر و…
• محصول: ‌۱۹۸۵
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷/۴ از ۱۰

در سال ۱۹۸۵، ویم وندرس کارگردان سرشناس آلمانی، مستندی درباره‌ی یاسوجیرو اوزو، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌سازان تمام دوران‌ها ساخت. وندرس که از طرفداران پروپاقرص این استاد ژاپنی به‌شمار می‌رفت، به‌دنبال اماکن و فضاهایی که در فیلم‌های اوزو دیده بود، به ژاپن سفر کرد.

این مستند با داشتن تصاویری شاعرانه و احترام به فضای آرام و متفکرانه‌ی فیلم‌های اوزو، قطعا در زمره‌ی بهترین مستندهایی قرار می‌گیرد که تابه‌حال درباره‌ی یک فیلم‌ساز ساخته شده است.

با مشارکت فیلم‌بردار ژاپنی یوهارو آتسوتا، بازیگر افسانه‌ای چیشو ریو و کارگردان مطرح آلمانی ورنر هرتسوک، این فیلمی است که نباید به‌هیچ‌عنوان از دست بدهید. یک مستند شاعرانه و تماشایی درباره‌ی کارگردانی که قطعا جزو بهترین‌های تاریخ است.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های یاسوجیرو اوزو که باید تماشا کنید:

اواخر بهار (Late Spring) – محصول: ۱۹۴۹

داستان توکیو (Tokyo Story) – محصول: ۱۹۵۳

علف‌های شناور (Floating Weeds) – محصول: ۱۹۵۹

بعدازظهر پاییزی (An Autumn Afternoon) – محصول: ۱۹۶۲

۱. چقدر عجیب است اسمت فدریکو باشد (How Strange to be Named Federico)

• کارگردان: اتوره اسکولا
• بازیگران: فدریکو فلینی، جوزپه وردی، جولیو فورگس، مائوریتزیو دی‌سانتیس و…
• محصول: ۲۰۱۳
• امتیاز IMDb به فیلم: ۷ از ۱۰

اتوره اسکولا کارگردان افسانه‌ای ایتالیایی سه سال قبل از مرگش، فیلمی راجع‌به یک افسانه‌ی دیگر که از قضا هم‌وطنش بود را کارگردانی کرد؛ فدریکو فلینی بزرگ. این مستند با داستانی شگفت‌انگیز از اتوره، پائولا و سیلویا اسکولا، اثری شاعرانه است درباره‌ی زندگی شخصی و جهان سینمایی فدریکو فلینی. «چقدر عجیب است اسمت فدریکو باشد» ادای احترامی باشکوه به فلینی به‌شمار می‌رود که از جانب دوست نزدیک او، اتوره اسکولا صورت گرفته است.

این یکی از چشم‌نوازترین مستندهای دهه‌ی اخیر است که برخی از لحظات کلیدی زندگی فلینی را به‌نمایش می‌گذارد و به‌ شیوه‌ای بسیار منحصربه‌فرد به کار او نزدیک می‌شود. این مستند زمانی جذاب‌تر جلوه می‌کند که می‌بینیم یک فیلم‌ساز کاربلد، درخشان و صاحب سبک ایتالیایی (اتوره اسکولا) ادای احترام تکان‌دهنده‌ای را به یکی از اساتید تکرارنشدنی تاریخ سینما (فدریکو فلینی) تقدیم کرده است.

اگر به سینمای ایتالیا و آثار فدریکو فلینی علاقه دارید، از این مستند غافل نشوید. اثری که در جایگاه درخشان‌ترین ساخته‌های اسکولا قرار می‌گیرد و تماشایش برای تمام سینه‌فیل‌ها و هواداران سرسخت این دو کارگردان ضروری است.

تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های فدریکو فلینی که باید تماشا کنید:

جاده (La Strada) – محصول: ۱۹۵۴

شب‌های کابیریا (The Nights of Cabiria) – محصول: ۱۹۵۷

زندگی شیرین (La Dolce Vita) – محصول: ۱۹۶۰

هشت‌و‌نیم (Eight and a Half) – محصول: ۱۹۶۳

جولیتای ارواح (Juliet of the Spirits) – محصول: ۱۹۶۵

آمارکورد (Amarcord) – محصول: ۱۹۷۳