۸ نقش، ۸ مادر؛ آنها روی پرده مادری کردند

چارسو پرس: برخی از بازیگران سینمای ایران در طول این سال‌ها در نقش مادرانی بازی کردند که شاید دیگر بازی‌ آنها در سینمای ایران تکرار نشود. مادرانی که بازی‌هایشان و دیالوگ‌هایشان در پرده نقره‌ای ماندگار شده و در سال‌های اخیر نمونه آن را پیدا نمی‌کنیم. انتخاب مادرانه‌ترین تصویرها در سینما کار چندان ساده‌ای نیست و به‌نظر در این سال‌ها بسیار سخت شده است.

مادر در «مادر» علی حاتمی هیچ وقت فراموش نمی‌شود، ‌مادری که فرزندانش را برای رفتنش دور هم جمع کرده و بهترین دیالوگ‌های سینمای ایران را در اتاقش به زبان آورد. فیلم «مادر» به کارگردانی مرحوم علی حاتمی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را در ۸۱سالگی و در هشتمین جشنواره فیلم فجر گرفت و مسن‌ترین بازیگری که تاکنون این جایزه را از جشنواره فجر گرفته است. مادر فیلم علی حاتمی شخصیتی است که هیچ‌وقت از حافظه‌ها پاک نمی‌شود.

خیرآبادی با اکثر کارگردان‌های مطرح سینمای ایران، چون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد، فریدون گله، شاپور غریب و… بازی کرده، حمیده خیرآبادی ملقب به نادره را می‌توان مادر سینمای ایران نامید. او در تمامی فیلم‌هایش نقش مادری مهربان و نگران را بازی می‌کرد حتی در اجاره‌نشین‌ها که غصه فرزندانش را می‌خورد. مرحوم خیرآبادی در این فیلم نقش مادر عزت‌الله انتظامی را بازی می‌کند. او در طول دوران بازیگری‌اش نقش‌های متفاوتی از مادر را در سینمای ایران بازی کرده و یکی از نقش‌های ماندگارش در سریال تلویزیونی «خانه سبز» است.

عصمت مادری مهربان در «گل‌های داودی» را پروانه معصومی بازی کرده. بازیگری که همیشه در نقش مادر در سینما و تلویزیون حاضر می‌شد، توانست در فیلم رسول صدرعاملی تصویر یک مادر صبور را در ذهن تماشاگران ماندگار کند. مرحوم معصومی در دوران بازیگری خود بیش از ۵۰فیلم سینمایی بازی کرده که در نقش مادر جلوی دوربین کارگردانان مختلف حضور داشت.

دهه شصتی باشی و قصه‌های مجید را به یاد نداشته باشی! ‌ بی‌بی قصه‌های مجید که همیشه مراقب مجید بود و موقعیت‌های جدی و طنزی را در مواجهه با مجید خلق می‌کرد. پروین‌دخت یزدانیان مادر مرحوم کیومرث پوراحمد بود که با حضور در این سریال، چنان به کاراکتر «بی‌بی‌ «جان بخشید که سال‌ها بعد این کاراکتر به سینما هم راه پیدا کرد و فیلم «مهریه بی‌بی» برمبنای آن در سینما ساخته شد. وی بعدها در فیلم سینمایی «خواهران غریب» و یا سریال «سرنخ» هم مقابل دوربین پسرش نقش‌آفرینی کرد و اما چندان علاقه‌ای به ایفای نقش در مقابل دوربین کارگردانان دیگر نداشت.

اهل سینما باشی و شخصیت‌های طوبی و عفت یادت نباشد، سیمای سختی‌کشیده طوبی در «زیر پوست شهر» یکی از نقش‌های درخشانی است که آدینه بازی می‌کند و اما این بازیگر در فیلم «مهمان مامان» ‌ مرحوم داریوش مهرجویی بازی متفاوت‌تری دارد. آدینه برخلاف بازی‌اش در «زیر پوست شهر» که فیلم جدی را بازی می‌کند به همان اندازه در «مهمان مامان» ‌هم سختی می‌کشد و تنها تفاوت ۲ فیلم رگه‌های طنزی است که در فیلم مرحوم مهرجویی می‌گذرد.

ثریا قاسمی هم مانند مادرش حمیده خیرآبادی بیشترین نقش مادر را در تلویزیون و سینما بازی کرده است. این مادرانگی‌ها مانند بازی درخشان او در فیلم ویلایی‌ها گاه آنقدر به چشم آمد که توانست سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر را به‌دست آورد.

احترام‌سادات (شیرین یزدان‌بخش) و فروغ (رابعه مدنی) دوستانی ۴۰ساله هستند که سال‌هاست در انتظار بازگشت پیکر فرزندانشان محمد و حسین به‌سرمی‌برند. همایون اسعدیان در بوسیدن روی‌ماه از کلیشه مرسوم و متداول مادر شهید فاصله گرفت و همین موضوع در زمان اکران فیلم، حساسیت‌هایی را برانگیخت. حافظان نگاه رسمی که معمولا در برابر هر نوع کلیشه‌شکنی در حوزه‌های حساس گارد می‌گیرند، سازندگان بوسیدن روی‌ماه را به تحریف سبک زندگی خانواده شهدا متهم کردند. احترام‌سادات و فروغ در بوسیدن روی ماه، مادران انتظارند؛ انتظاری ۲۰‌ساله که در کنارش ما با خرده‌روایت‌هایی هم مواجه می‌شویم که قرار بوده در خدمت خط اصلی قصه باشند و به پردازش بهتر کاراکترهای محوری یاری رسانند.

فیلم امتیازش را از شخصیت‌های مادر شهید به‌دست می‌آورد؛ از احترام‌سادات که پای رفاقت دیرینه‌اش با فروغ ایستاده است. احترام‌سادات و فروغ ۲۰سال است که هر شنبه به ستاد شهدا می‌روند تا شاید خبری از فرزندانشان بگیرند. در یکی از این شنبه‌ها به احترام‌سادات خبر می‌دهند پیکر فرزندش پیدا شده ولی او می‌خواهد جنازه حسین پسرش را به جای جنازه محمد به فروغ معرفی کند تا او که سرطان دارد آرام بگیرد. فصل دیدار فروغ و احترام‌سادات از پیکر شهید از سکانس‌های به‌یادماندنی سینمای ایران است؛ جایی که مادران انتظار در مواجهه با یک پیکر، هرکدام سوگوار فرزند شهیدشان هستند.

درحالی‌که در سراسر فیلم، احترام‌سادات نگران حال فروغ است، در مراسم تشییع پیکر حسین، این احترام‌سادات است که قلبش می‌ایستد. بوسیدن روی‌ماه با تمرکز بر زندگی ۲مادر شهید، پای نوعی رفاقت زنانه را به فیلم باز می‌کند که در سینمای ایران تازگی دارد. عملگرایی احترام‌سادات هم به‌عنوان مادر شهید، تصویری کلیشه‌ای که از این قشر وجود دارد را می‌شکند.

در «شیار ۱۴۳»الفت (مریلا زارعی) مادری روستایی یک‌تنه بار خانواده را به دوش می‌کشد. پدر خانواده که بنّا بوده از داربست به پایین افتاده و از دنیا رفته و حالا همه بار بر دوش الفت است که باید بچه‌هایش فردوس (گلاره عباسی) و یونس (سامان صفاری) را بزرگ کند. یونس که در دانشگاه قبول شده به جنگ می‌رود و در عملیات والفجر مقدماتی مفقود می‌شود. از اینجا به بعد فیلم کاملا متمرکز بر کاراکتر الفت است؛ مادری که همیشه یک رادیوی ترانزیستوری به همراه دارد و در انتظار خبری از پسرش است.

جنگ تمام می‌شود اما از یونس خبری به‌دست نمی‌آید. الفت با بازی برون‌گرای مریلا زارعی، تصویری تازه از مادری نگران و منتظر در سینمای ایران ارائه می‌دهد که خیلی در این سینما مسبوق به سابقه نیست. سال‌ها می‌گذرد و گرد پیری بر چهره مادر می‌نشیند تا اینکه خبر می‌رسد گوری دسته‌جمعی در جایی به نام شیار۱۴۳ کشف شده و پیکر یونس هم یافت می‌شود.

شیار ۱۴۳با لحن احساساتی‌اش می‌کوشد بر مخاطبش تأثیر بگذارد و همه انرژی‌اش را هم از شخصیت الفت به‌عنوان نماد ایستادگی و صبر می‌گیرد.