نقد فیلم !Bravo Bene؛ شوخی‌ای که خارج از ایتالیا نامفهوم است

چارسو پرس: فرانکو مارسکو، کارگردان و طنزپرداز جنجالی ایتالیایی، با فیلم جدید خود «!Bravo Bene» دوباره به رقابت‌های جشنواره ونیز بازگشته است؛ اثری که بیش از آنکه برای مخاطب جهانی ساخته شده باشد، به‌نوعی شوخی درون‌صنعتی و خودارجاعی برای حلقه‌ای محدود از طرفداران و همکاران او محسوب می‌شود. اگرچه مارسکو در سال ۲۰۱۹ با مستندنمای The Mafia is No Longer What It Used To Be موفق به کسب جایزه ویژه هیئت داوران شد، اما بعید است Bravo Bene! بتواند موفقیتی مشابه یا دامنه‌ای فراتر از مرزهای ایتالیا به دست آورد.

فیلم بار دیگر با فرم شبه‌مستند ساخته شده و این بار سوژه اصلی آن شخص خودِ کارگردان است. داستان از جست‌وجوی یکی از دوستان قدیمی مارسکو (اومبرتو کانتونه) برای یافتن او آغاز می‌شود؛ کارگردانی که ظاهراً در پی شکست پروژه بلندپروازانه‌اش برای ساخت فیلمی درباره کارمِلو بِنِه، اسطوره تئاتر آوانگارد ایتالیا، ناپدید شده است.

این روایت نه تنها سرشار از ارجاعات شخصی و صنفی است، بلکه برای مخاطبانی که با فضای فرهنگی و هنری ایتالیا آشنایی ندارند، اغلب گنگ و بی‌معنا جلوه می‌کند. حتی شوخی‌های مارسکو با شرکت پخش‌کننده فیلم، «لاکی رد»، نیازمند دانستن پس‌زمینه‌هایی است که خارج از ایتالیا کمتر کسی آن را می‌شناسد.

بخشی از فیلم به نمایش صحنه‌هایی از همان پروژه ناتمام اختصاص دارد: نماهای سیاه‌وسفید با راهب معلق در هوا، دلقکی در حال رقص (پولچینلا) و صحنه شام مضحکی که توسط یک کبوتر ناظر می‌شود. این قطعات، بیش از آنکه پروژه‌ای جدی به نظر برسند، به یک هجو سورئالیستی شبیه‌اند. مارسکو از دل این آشفتگی، مروری بر کارنامه خود ارائه می‌دهد؛ از همکاری‌هایش با دانیله چیپری تا واکنش تند منتقدان و بزرگان سینمای ایتالیا مانند فرانکو زفیرلی به آثار به‌اصطلاح کفرآمیز و مستهجن او.

هرچند فیلم تلاش می‌کند روحیه‌ی انتقادی و طنز تند و تیز کارگردان را نشان دهد، اما طولانی شدن بیش از حد آن، جذابیت را از بین می‌برد. صحنه‌هایی مانند ماجرای یک منتقد سینما، توالت قفل‌شده و اسهال ناگهانی، نشان می‌دهد مارسکو همچنان علاقه دارد مرزهای شوخی‌های هجوآمیز و گاه زننده را جابه‌جا کند. اما این شوخی‌ها در دو ساعت زمان فیلم به تکرار و کش‌دار شدن می‌انجامند.

مارسکو در بخش پایانی با ریشی انبوه روی پرده ظاهر می‌شود و درحالی‌که تولید فیلم درون فیلم از سر گرفته می‌شود، از آینده هنر هفتم ابراز ناامیدی می‌کند. جمله‌ای از زبان او که «سینما دیگر دلیلی برای وجود ندارد» شاید برای برخی شعارگونه و اغراق‌آمیز باشد، اما به‌خوبی حال‌وهوای بدبینانه و بحران هویت فیلم را بازتاب می‌دهد.

!Bravo Bene بیش از آنکه یک فیلم سینمایی جهانی باشد، تجربه‌ای خودارجاعی برای طرفداران خاص و هم‌صنفی‌های مارسکو است. برای مخاطب غیرایتالیایی، شوخی‌ها و ارجاعات آن غالباً «گمشده در ترجمه» باقی می‌مانند و در نهایت فیلمی طولانی، سنگین و دشوار برای همراهی به نظر می‌رسد. با این حال، برای کسانی که سال‌ها با مسیر هنری کارگردان آشنا بوده‌اند، این اثر می‌تواند به مثابه یادداشت شخصی و طنزی گزنده درباره مرز میان خلاقیت و بیهودگی عمل کند.