جهان‌ های نامتعارف برای اجرای تئاتر

پایگاه خبری تئاتر:  سال گذشته فرهاد مهندس‌پور، دبیر جشنواره فجر به تبعیت از شاکله بخش فرینج ادینبورو، بخش Off-stage را برای تئاتر فجر طراحی کرد تا در آن هنرمندان با تکیه بر فضاهای نامتعارف، دست به آفرینش هنری بزنند. در همان جشنواره رستورانی در حاشیه رودخانه کن یا یک اتوبوس در حال حرکت یا ساختمانی نیمه‌مخروبه، بدل به فضاهایی تئاتری شدند تا اثر هنری براساس این فرصت شکل بگیرند. برای مثال در یک نمونه اتوبوس حامل مخاطبان، تبدیل به اتوبوس حامل مسافران یک زندان می‌شود و مخاطبان شاهد تلاش‌های یک خانواده برای جلوگیری از یک اعدام می‌شوند. جشنواره ادینبورو در بخش فرینج میزبان تئاتر، کمدی، رقص، تئاتر فیزیکال، سیرک، نمایش‌های کاباره، نمایش کودکان، موزیکال، اپرا، موسیقی و سخنرانی می‌شود. البته کمدی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش فرینج است. استندآپ‌های ادینبورو به بخشی از جاذبه‌های این شهر در ماه آگوست بدل می‌شود. از همین‌رو در بخش فرینج – که یک بخش آزاد است – به آثار برتر کمدی جوایز کمدی ادینبورو اهدا می‌شود. تئاتر فرینج مفهومی برآمده از رویدادهای فرهنگی سراسر جهان است. جشنواره‌‌هایی چون فرینج آدلاید، جشنواره ملی هنر در گراهامستون آفریقای جنوبی و جشنواره بین‌المللی فرینج ادمونتون نمونه‌های موفق دیگری از گردهمایی نمایش‌هایی هستند که آنان را در حاشیه تئاتر، اصولا رسمی می‌دانند. با این حال برخلاف تئاتر صحنه‌ای، جهان بیشتر متمایل به فرآیند‌های فرینج‌گونه است و هر ساله به تعداد رویدادهایی از این دست به‌ویژه در ایالات متحده آمریکا و کانادا افزوده می‌شود. با این حال این رویداد فرهنگی مخالفانی نیز به همراه دارد. برخی آزادی موجود در این آثار را برنمی‌تابند و نمایش‌ها را تحریک‌گر مسائل جنسیتی و مذهبی می‌دانند. در سوی دیگر برخی هزینه‌ها و عوامل مالی جشنواره فرینج ادینبورو را زیر سوال می‌برند. با محبوبیت این رویداد بر قیمت بلیت‌ها افزوده شده و شرایط ثبت‌نام و اقامت و سفر نیز در نتیجه سخت‌تر شده است. برای مثال براساس آماری که در سال 2009 منتشر شد هزینه سالن، طی سه سال  800 برابر افزایش داشته است. برای اجرا در یک مکان با 200 نفر گنجایش هزینه از 824 پوند به دوهزار 472 پوند برای پنج هزار نفر افزایش یافته است. استوارت لی، نویسنده روزنامه «گاردین» در مطلبی با عنوان «مرگ آرام فرینج ادینبورو» در سال 2012 می‌نویسد: «برای چندین دهه فرینج برای هنرمندان و اجراگران یک آرمانشهر بود؛ اما در حال حاضر طرفداران مشتاق درهم شکستن آن هستند.» درواقع آنچه منتقدان را به اعتراض بیشتر ترغیب می‌کند، خارج شدن این چرخه جذاب از آن استقلال هنری سابق است که توسط نهادهای اقتصادی به سوی سوددهی بیشتر سوق می‌یابند. این سوددهی بیشتر نیز بی‌گمان به سبب ارزش سرگرم‌سازی‌اش در حوزه کمدی است. بخش کمدی در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است تا به بزرگ‌ترین بخش فرینج بدل شود. در سال 2008 اولین نشانه‌های اهمیت کمدی در حوزه سرگرم‌سازی مشخص می‌شود. این مساله منجر به انتقاداتی می‌شود که ماهیت فرینج را دستخوش تعییر کرده و آن را از ریشه‌هایش جدا می‌کند.» ریچارد دمارکو، نویسنده سایت شارلوت در سال 2014 در یادداشتی با عنوان «کمدین‌ها فرینج ادینبورو را آلوده می‌کنند» می‌نویسد: «یک آلودگی استندآپ‌ کمدی‌هاست... یک اپیدمی که برای آن درمانی وجود ندارد که احتمال تئاتر جدی را خنثی می‌کند. » استندآپ‌ کمدی‌ها در سال‌های گذشته به بخش مهمی از این جشنواره بدل شده‌اند. حجم وسیعی از اخبار نمایش‌های جشنواره حول کمدین‌های مشهور می‌چرخد و موجب می‌شود شرایط برای دیگر گرو‌ه‌های سخت شود. برخی از دایره دیده شدن خارج می‌شوند؛ چراکه فرصتی برای انتشار بیان آنان وجود ندارد. سال گذشته روزنامه «گاردین» بیش از همه به کنش‌های سیاسی کمدین‌ها علیه برگزیت تمرکز کرده بود و این مساله به واسطه سیاست هر رسانه دگرگون شده بود. نمایش‌های کمدی به واسطه بیان صریح سیاسی‌شان و البته رویدادها و شخصیت‌های رو به افزایش برای دستمایه قرار گرفته شدن، بیش از یک نمایش تجربی در باب پناهجویی مورد توجه قرار می‌گیرند. کافی است در فرینج یک کمدین خود را به شکل و شمایل ترامپ درآورد تا در نقطه فوکوس اخبار قرار گیرد. با این حال برای بسیاری ادینبورو، یک هدف غایی است. الگوی آن در حال تکثیر شدن است و شرایط مساعد مخاطبانش هر برگزارکننده جشنواره‌ای را تحریک و تهییج می‌کند. برای مثال در سال گذشته در ادینبورو سه‌هزارو 398 نمایش اجرا می‌شود و در کنارش 53 هزار و 232 پرفورمنس نیز روی صحنه می‌رود تا در مجموع دومیلیون و 696هزار و 884 بلیت به فروش برسد. اعدادی که می‌تواند باورنکردنی به نظر آید. تئاتر به مثابه فرصت‌سازی توریستی، امری که برای ایران و تئاترش مهیا نشده است.