پایگاه خبری تئاتر: درگذشت بهمن مفيد بازيگر، گوينده و نوازنده و ... سينماي قبل از انقلاب شايد بهانه‌اي است براي بازخواني غمگنانه برخي بازيگران سينماي قبل از انقلاب كه مي‌توانستند سرنوشت متفاوتي در كارنامه خود رقم بزنند. اين سرنوشت اما به دلايلي كه مجالي به توضيح آن در اين مختصر نيست به گونه‌اي ديگر رقم خورد.
شايد از جهاتي اين سرنوشت ناخواسته را بتوان مولود وضعيت برزخي حاكم بر بازيگراني چون بهمن مفيد تعبير كرد. وضعيتي كه يك سوي آن با شهرت و پول و سوي ديگر آن به مهجوريت و گمنامي و سختي و تنگدستي رقم بخورد. در اين فضا برخي به مدد پس زمينه‌هاي اجتماعي و برخي ديگر اتفاق و كاريزماي منحصر به بالاترين سطح سينماي آن دوران راه يافتند. در مقايسه با كساني كه به‌رغم توانمندي‌هاي منحصر خاك صحنه خوردن را ترجيح دادند و صبوري پيشه كردند.
وضعيت بازيگراني چون بهمن مفيد در اين ميان متفاوت بود. كساني كه به‌رغم قابليت‌هاي بالقوه و بالفعل، اما به دلايلي از جمله سيطره سينماي تجاري در مقايسه با سينماي هنري كه اغلب در حاشيه نفس مي‌كشيد امكان و فرصت چنداني براي بروز و ظهور استعدادهاي خود نيافتند. برخي آنها همچون بهمن مفيد اگر چه به سرعت خود را در رديف ستاره‌هاي پولساز آن دوران قرار دادند، اما اين موفقيت به قيمت سوزاندن فرصتي بود كه مي‌توانست با كمي صبوري و حوصله و هوشمندي به نقطه عطفي در زندگي آنها تبديل شود.
آنچه اين دست از بازيگران را از آنچه استحقاق آن داشتند، محروم كرد، شتابزدگي ناشي از تنگدستي و سختي‌هاي متحمل شده در زندگي بود. خاطره بهمن مفيد از دريافت پنج هزار تومان دستمزد در آن وضعيت و بابت فيلم قيصر بر اين وضعيت تاكيد دارد. با اين حال هنوز هستند از نسل بازيگران قديمي كه مخاطبان آن زمان و اين زمان هنوز درك و شناخت واقع‌بينانه‌اي از شرايط آن دوران برزخي ندارند.
جامعه در مورد آنها با همان سبقه و رزومه فيلمفارسي‌ها قضاوت مي‌كند. بازيگراني كه در مرز سينماي هنري متوقف و به ورطه سينماي تجاري روياپرداز و ساده انگار گرفتار شدند. بهمن مفيد از جنس چنين بازيگراني بود. هر چند با اولين حضور و بازي در تك سكانس فيلم قيصر براي هميشه در حافظه سينماي ايران و سينمادوستان و حتي منتقدين سختگير آن زمان ماندگار شد. آن سال‌ها مخاطبان عادي سينما تصور نمي‌كردند بازيگري مثل بهمن مفيد تحصيلكرده تئاتر و هنر باشد.
دانستن و ندانستن اين موضوعات براي تماشاگري كه براي تفريح و سرگرمي و فراموش كردن به سينما مي‌رفت اهميتي نداشت. اين ذهنيت كه بازيگران سينماي تجاري را گروهي آدم الكي خوش و باري به هر جهت تشكيل مي‌دهند، جريان غالب سينماي روياپردازي حقنه مي‌كرد كه به سادگي و وفور فيلم مي‌ساخت و منتفع مي‌شد.
بهمن مفيد در متن و حاشيه چنين وضعيتي و با سكانس طلايي قيصر خود را به رخ كشيد. و شگفت اينكه همين تك سكانس به توجه و حضور او در چندين فيلم مطرح كارگردان‌هاي بدنه و راس سينماي آن زمان منجر گرديد. 73 فيلم در كارنامه بهمن مفيد از سال 1349 تا 1395 درج شده است. اگر دو فيلم سرود تولد 1383 و سريال شهر قشنگ 1395 را فاكتور بگيريم او از سال 1349 و بازي در تك‌سكانس قيصر تا سال 1360 و آخرين حضور در فيلم هجرت، در هفتاد و يك فيلم سينمايي حضور داشته.
معدل هفت فيلم در سال به لحاظ كمي در مقايسه با سوپر‌استارهاي تجاري او را در رديف پركارترين بازيگران سينماي قبل از انقلاب قرار مي‌دهد. اين آمار بيش از هر چيز نشان از محبوبيت و پولساز بودن او در سينماي تجاري مي‌دهد. سينمايي كه منتقدين جدي و نابردباري چون دكتر كاووسي به فيلمفارسي تعبير مي‌كردند. و برخي بازيگران آن سينما و به‌رغم داشتن تحصيلات سينمايي اما همچون توليدات آن سينما همان اندازه كه مورد اقبال تماشاگران عادي، مورد بي‌مهري و بي‌اعتنايي نخبگان بودند.
با اين حال همچنان كه از ميان فيلم‌هاي تجاري شاهد آثار ارزشمند و گاه اميدواركننده، در ميان بازيگران آن سينما نيز شاهد ظهور بازيگران و استعدادهايي بوديم‌كه در صورت استمرار و سخت‌گيري مي‌توانستند سرنوشت متفاوتي از آنچه پشت سر گذاشتند رقم بزنند. از اين زاويه شايد بهتر بتوان كارنامه بازيگري بهمن مفيد را بازخواني كرد. بازيگري كه با حضور در تك سكانس قهوه‌خانه فيلم قيصر و همزمان با موفقيت تجاري و هنري يكي از نمونه‌هاي موج نو سينماي ايران ظهور كرد. و هم اندازه فيلم كيميايي مورد توجه نخبگان و تماشاگران عادي سينما قرار گرفت.
بازي تك سكانس بهمن مفيد در قيصر فرصت و امكان مناسبي بود براي جلب‌توجه برخي كارگردان‌هاي مطرح سينماي آن زمان از جمله علي حاتمي، شاپور قريب، ذكريا هاشمي، فريدون گله و ادامه همكاري با مسعود كيميايي در داش آكل و رضا موتوري. مرور آثار اين دوره كوتاه بهمن مفيد كه فقط يك سال و اندي طول كشيد گوياي توانمندي و جايگاهي بود كه خيلي زود بروز و ظهور پيدا كرد. و متاسفانه در ادامه به همان سرعت و شتاب به بخش مهمي از توليدات بي‌بو و خاصيت تبديل شد.
رضا موتوري و داش آكل مسعود كيميايي - طوقي و بابا شمل علي حاتمي – رشيد پرويز نوري – سه قاپ ذكريا هاشمي – رقاصه شهر شاپور قريب – پل خسرو پرويزي و حتي زن يكشبه كار مشترك ميرلوحي و دكتر كوشان از آثار قابل تامل و برخي ارزشمند و ماندگار در بازه زماني 1349 تا 1350 بودند.
بهمن مفيد در تمامي اين آثار حضور داشت. حتي حضور بهمن مفيد در فيلم‌هاي متوسط اين بازه زماني همچون فرياد ساخته سليمان ميناسيان و حيدر كار مشترك ژورك و سيروس الوند و فريدون گله نيز هم قابل دفاع و هم خبر از روند رو به جلوي بهمن مفيد و حداقل در بدنه سينماي آن دوره مي‌داد.
هر چند در شروع اين موفقيت‌ها بهمن مفيد نه به عنوان بازيگر اول و نقش اصلي كه همچنان در سايه بازيگران مطرحي چون بهروز وثوقي و ناصر ملك مطيعي قرار داشت. از ميان فيلم‌هاي مورد اشاره مي‌توان از داش الكل به عنوان اوج كار بهمن مفيد ياد كرد. بهمن مفيد هم در مرحله انتخاب و هم در نهايت بازي درخشان او در نقش كاكا رستم چنان درخشان بود كه بسياري اذعان مي‌داشتند انگار آن را بهمن مفيد نوشته است. به همين ترتيب بازي او در طوقي علي حاتمي كه به رغم بسط يافتن شخصيت جاهل لمپن قيصر حاتمي جنبه‌ها و قابليت‌هاي تازه‌اي از بهمن مفيد كشف و رونمايي كرد.
در واكاوي دلايل اين افت كيفي در مقايسه با رشد كمي حضور بهمن مفيد تا سال 1357 كه به نوعي به فروپاشي سينماي قبل از انقلاب مي‌رسيم. بهمن مفيد با همان كارنامه هفت فيلم در سال به كار خود خاتمه مي‌دهد. تاثير تجاري حضور او در سينماي قبل از انقلاب همچنان بر ذهنيت فيلمسازان بجامانده در فرداي انقلاب، تلاش كرد قالب و شخصيت بهمن مفيد در اغلب فيلم‌هاي جاهلي را اين‌بار در هيبت جاهل انقلابي و مجاهد بازسازي كند.
اين رويكرد نشان از اشتهاي سيري ناپذير فيلمسازان تجاري براي تثبيت موقعيت پيشين بهمن مفيد و با انگيزه‌هاي صرفا مالي داشت. آنچه بهمن مفيد را از بازيگر تحسين برانگيز در نقش دوم و حاشيه‌اي فيلم‌هاي اوليه به نقش اول فيلم‌هاي جاهلي و ستاره پولساز در اين عرصه تبديل كرد، مي‌توان به همان قابليت و توانايي اوليه او در قيصر و در ادامه همان تعداد انگشت شمار فيلم‌هاي مطرح حاتمي و كيميايي و شاپور قريب و ... محدود و معطوف كرد.
آنچه از اين پس در كارنامه بهمن مفيد شاهد هستيم تكرار بسط يافته كمي اما ساده انگارانه همان جاهل كتك خورده قيصر است كه اما به دلايل معلوم اين‌بار بر پرده سينما انتقام روايت همه كتك‌هايي كه در قيصر خورده در غول و مكافات و جوجه فكلي و ... در قالب جاهل محل و همچون حسين آژدان مجري قانون از بدمن‌هاي فيلمفارسي مي‌گيرد.
محبوبيت بهمن مفيد در اين دوره اگر نه در اندازه‌هاي ناصر ملك مطيعي و بهروز وثوقي و منوچهر وثوق كه در ميان مخاطبان بدنه و سطح هرم فرضي سينما كمتر از آنها نبود. و اين همه به يمن شامه تيز فيلمسازان تجاري يا همان فيلمفارسي‌سازان قبل از انقلاب حاصل مي‌شد.
تقدير بهمن مفيد از اين حيث كه مي‌توانست چه باشد و چه شد، شايد به تقدير برخي ديگر از بازيگران آن زمان شبيه باشد. با اين تفاوت كه بهمن مفيد حداقل اين توفيق را پيدا كرد كه بتواند خود را از بدنه آن سينما به راس برساند. توفيقي كه شايد اگر حاصل نمي‌شد و به همان موفقيت هنري در ايفاي همان نقش‌هاي دوم در آثار علي حاتمي و كيميايي محدود و حتي خاتمه مي‌يافت مي‌توانست او را در تاريخ بازيگري سينماي ايران در مرتبه و منزلتي بسا فراتر از شهرت و محبوبيت كنوني قرار دهد.
با وقوع انقلاب و اوضاع بلبشوي اوليه بهمن مفيد روانه تئاتر سنگلج مي‌شود. اين رجعت مي‌توانست به نوعي به احياي او منجر شود. اما عقبه و رزومه كاري اينچنين در ذهنيت مديران سينمايي كه اگر چه برخي وامداران همان سينماي غالب قبل از انقلاب بودند، اما در نهايت همان‌ها هم باعث طرد و انزوا و خروج ناخواسته او از كشور شدند.
منبع: روزنامه اعتماد
نویسنده: ابو‌الفضل نجيب
