چارسو پرس: در این گزارش به بررسی کیفی درباره فیلم‌ها پرداخته ایم تا ببینیم در سال‌های دور و نزدیک ایران، چه فیلم‌هایی عامل فروش و جذب مخاطب در سینمای کشور بوده و هستند؟ اما قبل از این بحث کیفی باید یادآور شد که معنای افزایش کیفیت فیلم‌ها و راه‌کارهای جذب مخاطب به سینما، نفی افزایش تعداد سالن‌های سینما نیست. زیرا سینماهای کشور ما هنوز به تعداد کافی و استاندارد جهانی نرسیده و باید تعداد سینماها افزایش داشته باشد؛ یکی از ملاک‌های اولیه پیشرفت در هر کشور سینماها به عنوان ویترین فرهنگی و مظاهر تمدن است.
سینما از اولویت‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که امام خمینی در سخنرانی تاریخی خود در بهشت زهرا نشان دادند به این پدیده نگاهی درست و بروز دارند و قرار است سینما در ایران رشد داشته باشد. هم اکنون بسیاری از مردم شهرستان‌های ما فاقد سینما هستند و در سال‌های اخیر با سینماسیارها به تماشای فیلم و پویانمایی می‌نشینند.
سالن‌ها همچنین باید از استانداردهای روز دنیا بهره‌مند باشد. درست است که فیلم‌های ما از نظر بصری بیشتر فیلم‌های شهری و اجتماعی‌اند و در ابعاد نه چندان بزرگ هم می‌توان آنها را تماشا کرد و از دیدن آنان لذت برد، اما این وظیفه مدیران سینمایی است که سینماها را با بالاترین کیفیت روز بسازند. امروز سینمای کشور ما حتی یک پرده IMAX ندارد. شاید فردا روزی فیلم‌هایی با ابعاد و مقیاس آثار بزرگ تولید و روانه اکران شوند که به چنین سینمایی نیاز داشته باشیم.
اما با گذر از این بحث باید به این نکته غمناک اشاره کرده و طلیعه گزارش بعدی را بنویسیم که، اگرچه تعداد سالن‌های سینمای ما به اندازه استاندارد جهانی نیست اما فیلم‌ها نیز مورد استقبال نیستند. در سال‌های اخیر بسیاری از تهیه‌کنندگان علت فروش کم فیلم‌های خود را کمبود سینما و سالن‌های آن دانسته‌اند. آری، نبود سینما در برخی شهرستان‌ها خود عامل کمبود فروش فیلم است، اما در بسیاری از شهرستان‌ها و شهرهای کشور که سینما به انداز کافی وجود دارد، سالن‌ها خالی‌اند و همانطور که در گزارش قبلی گفته شد، هر ایرانی هر ۱۰ سال ۳ بار سینما می‌رود. بنابراین باید نظری به فیلم‌ها و موضوع سبد محتوای تماشاگران کشور داشت.
تنوع ژانر در سینما
همواره سینمای سال‌های دهه ۶۰ را به عنوان سینمای پرمخاطب درنظر می‌گیرند. به عنوان مثال همان سال ۱۳۶۴ که در گزارش اشاره شد، سرشار از فیلم‌های متنوع در ژانرهای گوناگون بوده است. از جنگی یا همان دفاع مقدس گرفته تا کمدی، تاریخی، ترسناک و درام‌های اجتماعی ما.
از این گذشته فیلم‌های اجتماعی حتی در تلخ‌ترین نمونه‌های خود از عنصر مهمی به نام عاطفه و عشق برخوردار بودند. چیزی که باعث می‌شد تا مخاطب قدری احساس سبکی و آرامش کند و یا به عبارتی دیگر با دیدن لحظاتی رؤیایی، آنچیزی که از سینما انتظار دارد، یعنی روشنایی را ببیند.
بنابراین دو نکته مهم تنوع ژانری و احساس آرامش، عشق و امید عناصری است که در فیلم‌های آن سال‌ها به کرات دیده می‌شود. نگاهی کنیم به فیلم‌هایی مانند پرنده کوچک خوشبختی یا گل‌های داوودی که هردو فضایی غمناک دارند و یا به نوعی به یکی از معضلات فردی و اجتماعی اشاره دارند. اما هردوی این فیلم‌ها در زمان خود جزو فیلم‌های پرفروش و پرمخاطب بودند. چراکه هردو دارای عنصر عشق و عاطفه سرشار بودند که باید در سینما آن را دید.
تنوع ژانری نیز در سردر سینماهای کشور دیده می‌شد. یکجا فیلم‌های اکشن آن روزها مانند تاراج و عقاب‌ها داشت و یکجای دیگر فیلم‌های ترسناکی مانند طلسم و شب هفتم. سینمای دیگر عاشقانه نشان می‌داد و سینمایی دیگر فیلم‌های بچه‌های جنگ را که با فاصله از شهر در جبهه‌ها مشغول جنگ بودند مانند بلمی به سوی ساحل، دیده‌بان، هور در آتش و ... به این ترتیب همه آن چیزی که در احساسات انسان‌ها مورد نیاز است و با واقعیت اطراف ارتباط داشت را می‌شد در سینماها دید. در عین حال معضلات و مسائل اجتماعی مهمی مانند اعتیاد، ازدواج دیرهنگام، تک فرزندی، نگه‌داری سالمندان در خانه سالمندان و... در سینما همراه با درامی جذاب و عاطفی مورد استقبال مخاطبین سینما قرار می‌گرفت.
نمایی از فیلم طلسم ۱۳۶۵ به کارگردانی داریوش فرهنگاما این همه چیز نیست بلکه باید نگاهی داشت به اکران گسترده فیلم‌های خارجی. متأسفانه آمار رسمی و دقیقی از میزان اکران فیلم‌های خارجی در سال‌های ابتدایی دهه شصت در دسترس نیست اما آمارها خوشبختانه از سال ۱۳۶۴ توسط معاونت توسعه فناری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از سال ۱۳۹۵ منتشر شده است. با رجوع به این سالنامه‌های آماری می‌توان اطلاعات دقیق و مستندی را درباره فروش فیلم‌های سال‌های اوایل دهه شصت استخراج کرد.
بر اساس سالنامه آمار فروش سینمای ایران در سال ۱۳۶۵، هر ایرانی حداقل یک بار و به طور متوسط دوبار در سال به سینما رفته است. چیزی که در سال ۱۳۶۴ نیز تقریباً همینگونه است. در سال ۱۳۶۴ عقاب‌ها ساخته مرحوم ساموئل خاچیکیان پرفروش‌ترین فیلم در ژانر جنگی و دفاع مقدس است که ۲۹ میلیون تومان با بلیت ۷۳ ریال است. در سال ۱۳۶۵ فیلم گمشده به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده در گونه خانوادگی پرفروش‌ترین فیلم سال با بلیت ۸۶ ریال است که ۲۰ میلیون تومان فروش می‌کند. این روند در سال ۱۳۶۶ نیز ادامه دارد و باز هر ایرانی در سال نزدیک به دو بار سینما رفته است و با بلیت ۹۰ ریالی فیلم اجاره نشین‌ها در گونه کمدی پرفروش‌ترین فیلم سال شد و ۳۴ میلیون تومان فروش کرد.
چرا عقاب‌ها پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران شد؟
در سال ۱۳۶۷ نیز فیلم کانی مانگا به کارگردانی سیف الله داد در ژانر جنگی ۳۹ میلیون تومان می‌فروشد. در ۱۳۶۸ فیلم افق به کارگردانی رسول ملاقلی پور با بلیت ۱۰۶ ریالی ۳۷ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان پرفروش‌ترین فیلم سال می‌شود. در یک سال باقی مانده به انتهای دهه ۱۳۶۰ نیز فیلم خاستگاری مهدی فخیم‌زاده با فروش با بلیت ۱۴۹ ریالی ۷۴ میلیون تومان فروش می‌کند و پرفروش‌ترین سال می‌شود. اما در آخرین سال دهه اول پیروزی انقلاب اسلامی، فیلم سینمایی عروس به کارگردانی بهروز افخمی در ژانر حادثه‌ای و خانوادگی توانست با بلیت ۲۲ تومانی ۱۱۵ میلیون تومان فروش کند. بنابراین با در نظر گرفتن این ۷ سال (۱۳۶۴-۱۳۷۰) می‌توان گفت که فیلم‌های دفاع مقدسی و جنگی با ۳ بار، خانوادگی ۲ بار، کمدی ۱ بار و حادثه‌ای نیز ۱ بار پرفروش‌ترین‌های سال‌ها به ترتیب توالی بودند.
حالا با نگاهی به تنوع ژانری در هر سال چه چیزی می‌بینیم؟ در ۱۰ فیلم پرفروش سال ۱۳۶۴، دو فیلم در ژانر جنگی، ۵ فیلم در ژانر حادثه‌ای (اکشن)، ۲ فیلم در گونه خانوادگی و کودک و نوجوان و ۱ فیلم در گونه درام اجتماعی است.
در سال ۱۳۶۵ نیز دو فیلم خانوادگی، اجتماعی ۳ فیلم، جنگی دو فیلم، کمدی دو فیلم و حادثه‌ای ۱ فیلم است.
در سال ۱۳۶۶ نیز، دو فیلم کمدی، جنگی ۱ فیلم، خانوادگی ۱ فیلم، درام اجتماعی ۲ فیلم، تاریخی-حادثه‌ای ۳ فیلم است.
سال ۱۳۶۷، ۲ فیلم جنگی، ۴ فیلم خانوادگی، کودک و اجتماعی، حادثه‌ای ۲ فیلم و ۲ فیلم کمدی داریم.
سال ۱۳۶۸، جنگی ۲ فیلم، کمدی ۲ فیلم، کودک و نوجوان ۱ فیلم، حادثه‌ای ۲ فیلم، تاریخی ۱ فیلم، درام اجتماعی ۲ فیلم است.
سال ۱۳۶۹، خانوادگی ۲ فیلم، کودک و نوجوان ۲ فیلم، حادثه‌ای ۴ فیلم، درام اجتماعی ۱ فیلم و جنگی ۱ فیلم است.
سال ۱۳۷۰، ۳ فیلم حادثه‌ای، ۲ فیلم کودک، ۱ فیلم خانوادگی، ۲ فیلم کمدی، ۱ فیلم پلیسی و ۱ فیلم جنگی داریم.
بنابراین همانطور که طبق مستندات و آمار رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌بینیم، در دهه ۱۳۶۰، ۱۳ فیلم حادثه‌ای، ۱۰ فیلم کمدی، ۱۰ فیلم خانوادگی، ۱۰ فیلم اجتماعی، ۹ فیلم جنگی و ۷ فیلم کودک و نوجوان داریم. ژانرهایی مانند تاریخی نیز ۳ فیلم و پلیسی ۱ فیلم است.
اگر بخواهیم میان گونه درام اجتماعی به عنوان گونه رایج این روزهای سینمای ایران با دیگر گونه‌ها مقایسه‌ای انجام دهیم می‌بینیم که ۵۳ فیلم در ژانرهای غیر اجتماعی و ۱۰ فیلم در گونه اجتماعی قرار دارند. چیزی که بعد از دهه ۶۰ و در دهه ۷۰ کم‌کم جایگزین دیگر گونه‌های سینمایی شد و یکباره سینمای در ژانر ایران به سینمای شهری و اجتماعی تقریباً محض تبدیل شد.
نمایی از فیلم عروس ساخته بهروز افخمی به عنوان یکی از مطرح‌ترین فیلم‌های انتهای دهه ۶۰بنابراین می‌توان اذعان کرد که اگر سینمای دهه ۱۳۶۰ را از نظر گیشه و فروش سینمای طلایی بعد از انقلاب می‌نامیم، به دلیل رویکرد تنوع‌خواهانه سینمای ایران نسبت به ژانرهای گوناگون سینمایی است. گونه درام اجتماعی بسیار مهم و شریف است و با روحیات مردم ایران که نسبت به هم‌نوعان خود اهمیت قائلند نیز، همخوانی دارد. اما سینما داستان و کارکردی متفاوت دارد. پرده بزرگ سینما عطش نمایش خلاقیت، ایده‌ها و جذابیت‌های بصری خاصی را دارد که عموماً در ژانرهای غیر درام شهری نمایان می‌شود. البته باید گفت که فیلم‌های علمی-خیالی به عنوان یکی از سینمایی‌ترین ژانرهای هنر هفتم است تقریباً در سینمای ایران در آن دوران جایگاهی ندارد. تنها این فیلم‌های خارجی است که گونه فانتزی و علمی-خیالی را به دوش می‌کشد.
بحث تحلیل و بررسی یک به یک فیلم‌های اجتماعی و خانوادگی از نظر محتوا خود یک پرونده و مجموعه گزارش‌های جداگانه‌ای می‌طلبد اما خاطرات ما و فیلم‌ها به اندازه کافی گواه آن هستند که فیلم‌ها در تلخ‌ترین حالت ممکن، امیدآفرینی و خوش‌بینی به زندگی آن هم در سال‌های جنگ و بمباران، به خوبی احساس و دیده می‌شود. می‌خواهم زنده بمانم، پاییزان، گل‌های داوودی، بگذار زندگی کنم، مادر، عروس و... فیلم‌هایی اند که با آنها اگر گریه کنیم با احساساتی سرشار از شور زندگی به خانه برمی‌گشتیم.
سینمای امروز با تغییر نگاه در رویکرد به فیلم‌های اجتماعی و افزایش فیلم‌ها در ژانرهای گوناگون می‌تواند فضای تغییر و تحول را بی‌شک تجربه کند و مردم بار دیگر با علاقه وافر به سینماها بیایند.
///.
منبع: خبرگزاری تسنیم
