فیلم Matt and Mara اثری خسته‌کننده با داستانی ضعیف است که موفق به خلق هیچ چیزی نمی‌شود و بدون تعلیق صرفا مخاطب را با خود می‌کشد.
چارسو پرس: ارسطو در کتاب فن شعر نوشت فرق بین مورخ و هنرمند در این است که هنر کلی و تاریخ جزئی است. منظور این سخن گرانبهای ارسطو چیست؟ کلی به معنای هنری است که در آن جهانی هم حول محور شخصیت‌ها و داستان وجود داشته باشد. هنر باید بتواند که جهانی را خلق کند. کاراکترها بدون وجود یک جهان هرگز موفق به ارتباط با مخاطبان نخواهند بود. همین نکته گرانبها چیزی است که فیلم Matt and Mara از آن ضربه می‌خورد. کاراکتر خلق می‌کنند اما جهانی را نه. فیلمساز با دوربین بسته خود موفق نمی‌شود که اثر خود را صرفا معطوف به کاراکترها و ذهنیت آن‌ها کند. او با این عمل اشتباه فیلم خود را به نابودی می‌کشاند.

ما چه بخواهیم چه نخواهیم سینما قاعده دارد. همان‌جور که جهان قاعده دارد. البته در این مقاله قصدی بر موشکافی دلایل پیدایش این قواعد ندارم. اما رعایت اصولی که طی صد سال در سینما شکل گرفته، باعث می‌شود تا مخاطب بهتر با فیلم ارتباط برقرار کند. بر فرض مثال کلوز آپ گرفتن در سینما نیازمند شناختن کاراکتر است. دوربین با فاصله‌ای مناسب کاراکتر مورد نظر را وارد کادر می‌کند. با پیشرفت فیلم و با شناختن هرچه بیشتر کاراکتر، دوربین به او نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود تا درنهایت در یک کلوزآپ وارد ذهنیت او شده و جهانش را به تصویر می‌کشد. اما در فیلم Matt and Mara خبری از این قاعده نیست. دوربین با یک کلوزآپ شروع می‌شود. زنی مقابل صورت من ایستاده اما این زن کیست؟ چرا باید داستان زندگی او برای من مهم باشد؟ دوربین در مرحله بعدی به کاراکتر دیگر فیلم (که یک مرد نویسنده است) کلوز می‌کند! اگر فیلم POV این زن است پس این کلوزآپ به صورت مرد چیست؟ آیا فیلم POV اوست؟ پس چرا مخاطب همراه او نمی‌شود؟ همین چند دقیقه ابتدایی حداقل برای من نماینگر بسیاری از چیزهاست. فیلم Matt and Mara فیلم خوبی نیست. در پنج دقیقه اول هم لو می‌رود که خوب نیست. دلیل این نظر هم اُبژکتیو بودنِ هنر سینماست. سینمای عینی است نه ذهنی. وقتی فیلمی به تصویر کشیده می‌شود باید دوربین همگام با فیلمنامه باشد. در فیلمنامه ما شاهد یک نوع فاصله میان کاراکترها با مخاطب هستیم اما در تصویر کاراکترها دقیقا جلوی صورت ما ایستاده‌اند. همین عدم همخوانی تصویر و فیلمنامه حاکی از مواجه شدن با فیلمی است که قرار نیست ما را سرگرم کند. هیچ حسی را برنمی‌انگیزد و صرفا مواجه شدن با دنیایی بیگانه است. فیلمسازان این چنینی نیز در مقابل قلم منتقد این ادعا را دارند که فیلمشان مستقل است. من به فیلم‌های مستقل احترام گذاشته و حتی آن‌ها را بسیار دوست دارم اما سوال من این است: فیلم شما مستقل است یا بی‌قاعده؟

بحث بعدی که مربوط به همین دوربین می‌شود، عدم استفاده از محیط است. فیلم Matt and Mara در حدود یک ساعت و بیست دقیقه تنها به کلوزآپ بسنده کرده و عملا محیط را از کاراکترها گرفته است. در منظر من هیچ کاراکتری هویت ندارد اگر فضا را از آن بگیریم. این رابطه دیالکتیکِ محیط با کاراکتر است که شخصیت را به کمال می‌رساند. اصلا معنی هویت و تعریف فلسفی آن نیز همین یک نکته است که یک انسان در قالب محیط، فرهنگ، جایگاه اجتماعی، شغل و غیره هویت پیدا می‌کند. من چه بخواهم چه نخواهم ایران در شکل‌گیری هویت من دخیل بوده است. پس در هنر و خلق یک داستان بسیار حائز اهمیت است که کاراکتر را در محیط او بشناسیم. فیلسماز Matt and Mara دو کاراکتر اصلی را تنها در کلوزآپ کادربندی کرده و اجازه نفس کشیدن به محیط را نمی‌دهد. از همین رو برای من مارا به هیچ‌وجه استاد ادبیات نیست. مت هم نویسنده نیست. وقتی فیلمساز هرگونه فضا را از کاراکتر گرفته چگونه می‌شود باور کرد که او استاد ادبیات است؟ صرفا به این دلیل که در میانِ دیالوگ‌ها چنین گفته می‌شود؟ همان‌طور که گفتم سینما هنر اُبژکتیو یا همان عینی است. یعنی هر متنی باید عینیت بیاید. ارسطوی بزرگ در فن شعر می‌گوید کسی که صحنه نمایش را آماده می‌کند و کسانی که آن را اجرا می‌کنند مهمتر از کسی است که آن را نوشته است. یعنی از هزاران سال پیش در ساحت فلسفه هنر مهم بوده است که نمایش باید در اجرای عینی به خوبی به تصویر کشیده شود.

اینجا بخوانید: معرفی، نقد و بررسی فیلم‌های خارجی

درست است که سینما زندگی است اما میان خلق یک اثر هنری و زندگی خطی باریک است؛ خطی که باعث می‌شود از واقعیت زندگی خود دور شده و وارد دنیای داستان شویم. با آن‌ها بخندیم، گریه کنیم و در نهایت با آن‌ها همراه شویم. اثر هنری اگر داستان مناسب و خوب نداشته باشد در یک سفر خسته‌کننده به خبر تبدیل می‌شود. فرق بین خبرنگار با هنرمند نیز از همین‌جا می‌آید. هنر باید داستانی جذاب داشته باشد که به قول مرحوم عباس معروفی مخاطب را از نفس بیاندازد. Matt and Mara هیچ داستان جذابی ندارد. شاید رابطه بین مت و مارا تا حدودی ساخته شده باشد اما فضا به هیچ وجه مخاطب را ترغیب به ادامه دادن نمی‌کند. از همین رو Matt and Mara در نهایت به اثری خسته کننده و نه چندان جذاب تبدیل می‌شود. همین ضعف در داستان باعث شده تا دیالوگ‌های مقطعی در اثر قرار بگیرند تا فضای کلی فیلم را پُر کرده و به آن سمت و سوی بدهند. اما این نوع استفاده ابزاری، بسیار ناشیانه و ضعیف است. ورود یک کاراکتر مهم باید در خدمت فرم و بخشی از جذابیت داستان باشد. در Matt and Mara کاراکترهای متعددی وارد می‌شود که از آن‌ها تنها چند دیالوگ‌ گرفته می‌شود و تمام. عملا نمی‌شود آن‌ها را کاراکتر دانست. صرفا دهان‌هایی هستند که می‌آیند تا با چند دیالوگ فضای فیلم را با معنی‌تر کنند اما در این کار نیز موفق نیستند. مثلا کاراکتری را در نظر بگیرید که به عنوان دوستِ مارا در چندین صحنه حضور دارد. از خیانت و رابطه و غیره حرف می‌زند اما او کیست؟ چگونه دوستی است؟ آیا آنقدر قابل اعتماد است که مارا رازهایش را به او بگوید؟ این‌ها مرزی است که باید برای من مخاطب رسم شود. یا حتی کاراکتر شوهر که کارگردان بی‌هیچ توجیهی او را از فیلم بیرون نگه می‌دارد. گویا رابطه زن و شوهر با یکدیگر خوب نیست و مارا این توجه را از جایی دیگر (مت) به دست می‌آورد. برای من مخاطب باید شوهری ساخته بشود که بی‌توجهی او برایم مهم باشد. اصلا این کاراکتر برای من شوهر نیست. شاید فیلم چنین ادعا کند اما من باور نمی‌کنم. برای همین فیلمساز او را از مرکزیت اثر دور نگه داشته و مت را از سوی دیگر وارد مرکز توجه کرده است. همین روند خسته کننده تا جایی ادامه می‌یابد که فیلم به پایان رسیده و بدون طرح مسئله‌ای، پاسخی و حتی تعلیقی به اتمام می‌رسد. مقصدی خسته‌کننده و مهم‌تر از آن سفری خسته‌کننده که به جای همراه کردنِ ما با خود، مخاطب را کشان کشان با خود بُرده و به مقصد نیز نرساند.

در پایان چنین می‌شود گفت که فیلم Matt and Mara اثری خسته‌کننده با داستانی ضعیف است که موفق به خلق هیچ چیزی نمی‌شود و بدون تعلیق صرفا مخاطب را با خود می‌کشد. در این اثر دوربین در ضعیف‌ترین حالت خود است و خفه کردنِ فضا نه تنها اینکه موفق نمی‌شود ذهنیت کاراکترها را به تصویر بکشد بلکه به هویتِ کاراکترها نیز ضربه می‌زند. با اینکه بسیاری به غلط چنین تصور می‌کنند که فیلم مستقل یعنی چنین چیزی اما فیلم مستقل اثری است با هزینه کم اما در نهایت با قواعد سینما و فلسفه هنر. Matt and Mara نه هنری است، نه فلسفی و نه سینمایی.

نمره نویسنده به فیلم: ۲ از ۱۰

منبع: گیمفا