«مارچلا»: مستندی ساده و دل‌نشین درباره بانوی آشپزی ایتالیایی

چارسو پرس: وقتی نوبت به آموزش آشپزی ایتالیایی به آمریکایی‌ها می‌رسد، مارچلا هازان یک استاد بی‌چون‌وچرا بود—گرچه نه یک نوآور. و شاید به همین دلیل باشد که مستند پیتر میلر درباره او نیز به دستورالعملی آشنا و بدون ریسک پایبند مانده است.

این زن که در سراسر جهان، اما به‌ویژه در آمریکا به‌عنوان مرجع مطلق آشپزی ایتالیایی شناخته می‌شود، در واقع پیش از مهاجرت به نیویورک و ازدواج، حتی یک وعده هم غذا نپخته بود. هازان که فارغ‌التحصیل علوم بود، ناگهان در نقش یک خانه‌دار قرار گرفت و دلتنگ مزه‌های وطن شد. با کمک یک کتاب کهنه از آدا بونی، یکی از سرآشپزهای نامدار ایتالیا، خودش را آموزش داد. و باقی ماجرا، تاریخ است.

مستند «مارچلا» درواقع ادای دینی است به زنی که استاد شد، بدون آن‌که از ابتدا چنین هدفی داشته باشد.

در دنیای آشپزی سنتی ایتالیا، کمتر کسی می‌تواند ادعای مالکیت بر یک دستور غذا داشته باشد. اما مارچلا با سس گوجه‌فرنگی معروفش—متشکل از گوجه، کره، نمک و یک پیاز—چنان تأثیری گذاشت که نام او با این دستور پیوند خورده است. سسی که نه اختراع، بلکه تکمیل و به جهانیان معرفی شد. دستورهایی که به نظر ساده می‌رسند، در واقع از دانش عمیق و پژوهش‌های دقیق او سرچشمه گرفته‌اند. همین موضوع در مستند به‌خوبی نشان داده می‌شود، با حضور چهره‌هایی سرشناس از دنیای آشپزی که هر یک به تأثیر او اعتراف می‌کنند.

اما بخش‌های جذاب‌تر مستند آن‌جاست که لایه‌های موفقیت را کنار زده و تصویری از زنی رک، بی‌تکلف و گاهی شکننده را ارائه می‌دهد؛ زنی که از مشهور شدن خود شگفت‌زده شده بود.

مصاحبه با همسرش ویکتور هازان، پسرش جولیانو (که خود نیز نویسنده آشپزی است) و ناشر قدیمی‌اش بیل شنکر از لحظاتی است که شخصیت واقعی مارچلا را بهتر به ما می‌شناساند. روایتی که با صدای ماریا توچی از خاطرات شخصی مارچلا همراه می‌شود و تصویری انسانی‌تر از این اسطوره خلق می‌کند.

از نکات تلخ مستند، اشاره به معلولیت دوران کودکی اوست؛ بازوی راستش که پس از شکستن هرگز به‌درستی بهبود نیافت و همیشه خم‌مانده بود. و از بخش‌های شیرین، پشیمانی‌اش از رواج دادن سرکه بالزامیک است—چیزی که خود او بعدها آن را بیش‌ازحد استفاده‌شده و بد کاربردی توصیف می‌کرد.

این مستند همچنین تضاد جالبی را بین آشپزی اصیل ایتالیایی و آشپزی پرچرب و شورِ رستوران‌های ایتالیایی‌ـ‌آمریکایی نشان می‌دهد. هازان به‌شدت سنت‌گرا بود، و غذاهایش ظرافتی در برابر سبک سنگین مهاجران ایتالیایی ساکن آمریکا داشتند.

اگرچه «مارچلا» نگاهی جامع به جایگاه او در ایتالیا ندارد و بیشتر با تمرکز بر تأثیر او در آمریکا پیش می‌رود، اما به‌خوبی نشان می‌دهد چطور این زن مهاجر، در کشوری دیگر بدل به یک گنجینه ملی شد؛ درست مانند دوست و همکار قدیمی‌اش جولیا چایلد.

اگرچه هیچ‌گاه برنامه تلویزیونی مخصوص خود را نداشت، اما شاید همین مستند بتواند جای خالی آن را پر کند—و شاید در آینده حتی یک فیلم بیوگرافی سینمایی هم درباره‌اش ساخته شود.