نقد فیلم «زیر ابرها»| پرتره شاعرانه‌ای از «وزوو» در سینمای جیانفرانکو روزی

چارسو پرس: جیانفرانکو روزی، مستندساز شناخته‌شده ایتالیایی، در تازه‌ترین فیلم خود با عنوان «زیر ابرها» سه سال را صرف فیلم‌برداری در ناپل و اطراف وزوو کرده است؛ مستندی چندلایه و تأمل‌برانگیز که زندگی مدرن را در کنار بقایای تاریخ باستان به تصویر می‌کشد.

وزوو، نامی اسطوره‌ای و تداعی‌گر ویرانی پمپئی، در این فیلم نه به‌عنوان تصویری مهیب و همواره حاضر، بلکه به‌عنوان پس‌زمینه‌ای آرام اما تهدیدکننده ظاهر می‌شود؛ واقعیتی خاموش که همچنان بخشی از زندگی روزمره ناپلی‌هاست. روزی با نگاهی دقیق و پرجزئیات نشان می‌دهد که چگونه هر کس به‌نوعی با این میراث زیسته کنار می‌آید: برای برخی منبع کار و پژوهش، برای بعضی عامل اضطراب زیست‌محیطی و برای گروهی دیگر صرفاً یادگاری از گذشته.

برخلاف آثاری چون «شبانه» (Notturno) یا «آتش در دریا» (Fire at Sea)، این فیلم کمتر بر سیاست روز متمرکز است، اما همچنان از دل مشاهدات روزمره و جزئیات کوچک به تصویری عمیق‌تر و اجتماعی‌تر می‌رسد. سیاه‌وسفید چشم‌نواز روزی زیبایی بصری می‌آفریند، اما «زیر ابرها» صرفاً یک کارت‌پستال گردشگری نیست؛ بلکه مطالعه‌ای انسانی و شهری‌ست که با نگاهی شاعرانه روایت می‌شود.

عنوان فیلم از جمله‌ای مشهور از ژان کوکتو گرفته شده: «وزوو تمام ابرهای جهان را می‌سازد». و روزی با ثبت ابرهای نقره‌ای بر فراز خیابان‌ها و سواحل ناپل، یا بخارهای خاکستری دهانه آتشفشان، این گفته را به تصویر بدل می‌کند. دوربین او همچنین زندگی روزمره‌ی شهر را دنبال می‌کند: آتش‌نشانانی که هم با آتش‌های کوچک و هم با حوادث بزرگ، از زلزله ۴.۲ ریشتری گرفته تا خشونت خانگی، مواجه می‌شوند؛ پلیس‌هایی که به دنبال سارقان مقبره‌ها می‌گردند؛ موزه‌هایی که گنجینه‌های باستانی پمپئی را حفظ می‌کنند؛ و پناهجویی سوری که در بندر در میان سیلوهای پر از غله اوکراینی کار می‌کند.

در میان این روایت‌ها، یک متصدی سالخورده موزه با چراغ‌قوه روی پیکره‌ها و آثار مدفون‌شده نور می‌اندازد و با لبخند می‌گوید: «این‌ها سی سال است دوستان من هستند.» یا معلمی که در کتابخانه به بچه‌ها جدول ضرب یاد می‌دهد و آن‌ها را به بحث‌های ادبی تشویق می‌کند. در همان نزدیکی، سینمایی متروک فیلم «سفر به ایتالیا»ی روسلینی را برای سالن خالی نمایش می‌دهد.

موسیقی مینیمال و تجربی دنیل بلومبرگ – برنده اسکار برای «بروتالیست» – با صداهای استخراج‌شده از زمین و دریا ترکیب می‌شود تا به خود وزوو صدایی غم‌خیز و رازآلود ببخشد.

«زیر ابرها» اگرچه بدون انفجار و فوران پیش می‌رود، اما سرشار از زندگی، تضاد و تأمل است؛ اثری شاعرانه و انسانی که پس از نمایش در بخش رقابتی جشنواره ونیز، بی‌تردید راه خود را به سینماهای هنری و مخاطبان جهانی باز خواهد کرد.