مستند جدید «داستان ناگفته» که از هولو پخش شده، به بررسی جشنواره موسیقی «Lilith Fair» در دهه ۱۹۹۰ می‌پردازد؛ رویدادی پیشگامانه به رهبری سارا مک‌لاکلن که به نمادی از قدرت و نفوذ زنان در صنعت موسیقی تبدیل شد. این مستند، با نگاهی به موفقیت‌ها و چالش‌های این جشنواره، به مخاطب نشان می‌دهد که چرا Lilith Fair در زمان خود، حسی انقلابی داشت.
مستند «یادداشت‌های یک جنایتکار واقعی»، تازه‌ترین اثر الکساندر رودنیانسکی، تهیه‌کننده سرشناس، نگاهی عمیق و شخصی به تاریخ رنج‌آلود اوکراین دارد. این فیلم، تاریخچه خانوادگی رودنیانسکی را با وقایع کلان تاریخی، از فاجعه هولوکاست و کشتار بابین یار در سال ۱۹۴۱ تا حمله روسیه در سال ۲۰۲۲، پیوند می‌زند و نشان می‌دهد که چگونه چرخه خشونت در این سرزمین تکرار می‌شود.
مستند «Man on the Run» به کارگردانی مورگان نوویل، که در جشنواره تلوراید به نمایش درآمد، روایتی پرشتاب و سرزنده از دوران گروه «وینگز» (Wings) و دهه ۷۰ میلادی پل مک‌کارتنی ارائه می‌دهد. این فیلم با بازخوانی بصری و شنیداری آثار مشهور مک‌کارتنی پس از جدایی از بیتلز، تلاش می‌کند به مخاطبان جدید، دوران خلاقیت بی‌وقفه او را بشناساند.
«مارک با سوفیا»، اولین مستند سوفیا کوپولا، به رونمایی از کالکشن بهار ۲۰۲۴ مارک جیکوبز می‌پردازد و در عین حال، مروری کوتاه بر بیش از سی سال فعالیت حرفه‌ای این طراح مد ارائه می‌دهد. این فیلم که حاصل گفت‌وگوهای دوستانه میان دو دوست دیرینه است، تجربه‌ای خوشایند و شیک از حضور یک غول مد به دست می‌دهد.
مستندساز پرکار، الکساندر او. فیلیپ، در تازه‌ترین اثر خود با عنوان «سرگیجه کیم نواک» (Kim Novak's Vertigo)، تصویری صمیمی و خودمانی از این بازیگر افسانه‌ای دوران طلایی هالیوود ارائه می‌دهد. این فیلم که پس از سال‌ها کناره‌گیری نواک از سینما ساخته شده، نه تنها به میراث او می‌پردازد، بلکه به سکوت‌های معنادار و خاطرات شخصی او نیز نزدیک می‌شود.
فیلم مستند-داکیودرامای «صدای هند رجب» به کارگردانی کاثر بن هانیا، روایتی دردناک از آخرین لحظات زندگی هند رجب، کودک پنج‌ساله فلسطینی در غزه را به تصویر می‌کشد. این فیلم با تمرکز بر صدای واقعی و لرزان هند که از طریق تماس با مرکز هلال احمر فلسطین برای کمک خواهی ثبت شده، فاجعه‌ای انسانی و دردناک را روایت می‌کند که پرسش‌هایی جدی درباره اخلاق و شیوه بازآفرینی آن برمی‌انگیزد.
لوکرسیا مارتل، فیلمساز برجسته آرژانتینی، با نخستین مستند خود با عنوان «نشانه‌ها» (The Signs) وارد عرصه جدیدی از فعالیت هنری‌اش شده است. این فیلم که نخستین نمایش جهانی خود را در جشنواره ونیز تجربه کرد، روایتی خشمگینانه و صریح از قتل یک رهبر بومی در آرژانتین و تبعیض‌های ریشه‌دار در این کشور است.
مستند سه‌ساعته «Highway 99: A Double Album» به کارگردانی «ایتن هاوک» ادای دینی عمیق به خواننده و ترانه‌سرای فقید موسیقی کانتری «مرل هیگارد» است. این فیلم با ترکیبی از آرشیوهای صوتی و تصویری، روایت‌های شخصی و اجرای ستاره‌های معاصر موسیقی «آمریکانا»، تصویری تازه و انسانی از «مرل هیگارد» ارائه می‌دهد.
فیلم مستند «Broken English» ساخته «Iain Forsyth» و «Jane Pollard» با ترکیبی از روایت‌های مستند و عناصر داستانی، تصویری متفاوت و پرشور از زندگی و صدای «Marianne Faithfull» ارائه می‌دهد. هرچند بخش‌های ساختگی فیلم گاه اضافی به نظر می‌رسند، اما مصاحبه‌ها و اجراهای موسیقی این خواننده افسانه‌ای نفس‌گیر و ماندگار هستند.
فیلم مستند «زیر ابرها» تازه‌ترین اثر «جیانفرانکو روزی»، مستندساز تحسین‌شده ایتالیایی است که در جشنواره ونیز رونمایی شد. این فیلم سه سال تصویربرداری در ناپل و اطراف آتشفشان وزوو را در بر می‌گیرد و زندگی مدرن مردم را در همزیستی با میراثی باستانی و تهدیدی همیشگی به تصویر می‌کشد.
مستند «مدرسه سازماندهی تونی کِید بامبارا» به کارگردانی لوئیس مسایا، پرتره‌ای زنده و متفاوت از نویسنده، فعال سیاسی و مستندساز برجسته‌ای است که به جای تبدیل شدن به یک اسطوره دور از دسترس، به انسانی واقعی و الهام‌بخش در قلب روایت بدل می‌شود.
مستند «تورا!» ساخته کودی جرت، نه‌تنها ادای دینی به یکی از بزرگ‌ترین آیکون‌های «B-Movie»، تورا ساتانا، است؛ بلکه در سفری احساسی و گاه تکان‌دهنده، چهره‌ای انسانی و کمتر دیده‌شده از او را نمایان می‌سازد. این مستند که هم‌زمان با شصتمین سالگرد فیلم کالت Faster Pussycat! Kill! Kill! اکران می‌شود، در لایه‌هایی عمیق‌تر از تصویر زن زیبارو و خشنِ روی پرده، واقعیت‌های تلخ دوران کودکی، زندگی شخصی پرچالش و نقش مهم او در فرهنگ عامه و جنبش‌های اجتماعی را روایت می‌کند.
فیلم اسلواکیایی «Better Go Mad in the Wild» به کارگردانی میرو رمو، برنده جایزه بزرگ جشنواره بین‌المللی فیلم کارلووی واری 2025، مرزهای مستند، درام و افسانه را درهم می‌شکند. این فیلم نگاهی شاعرانه، عجیب و گاه تراژیک به زندگی دو برادر دوقلوی منزوی دارد که در دل طبیعت زندگی می‌کنند و شعر را نه با کلمات، بلکه با زیستن معنا می‌کنند – آن‌هم با روایت یک گاو سخنگو!
مستند داستانی «Better Go Mad in the Wild» به کارگردانی میرو رمو، روایتگر زندگی دو برادر دوقلو شصت‌ساله است که در دل جنگل‌های سرسبز Šumava در مرز چک و آلمان، سال‌هاست به دور از هیاهوی شهر و در هماهنگی کامل با طبیعت زندگی می‌کنند. فیلم، تلفیقی منحصربه‌فرد از طنز، شاعرانه‌گی و زندگی روزمره است که نگاه تازه‌ای به زندگی ساده و پیچیده این دو مرد می‌اندازد.
«فصول» ساخته مورن فازندیرو، مستندی هنری و تجربی است که با نگاهی شاعرانه و چندلایه به تاریخ و مردم منطقه آلنتژو پرتغال می‌پردازد. فیلم در جشنواره لوکارنو ۲۰۲۵ رقابت می‌کند و حق پخش جهانی‌اش توسط Square Eyes خریداری شده است.
مستند «Just Kids» در دل یکی از ملتهب‌ترین موضوعات اجتماعی روز آمریکا فرو می‌رود: حق دسترسی نوجوانان ترنس به مراقبت‌های پزشکی. این فیلم با روایتی انسانی و بی‌واسطه، از خلال زندگی سه نوجوان در ایالت‌های محافظه‌کار، تصویری عمیق از تأثیرات قوانین سخت‌گیرانه بر جسم و روان این نسل آسیب‌پذیر ترسیم می‌کند.
نتفلیکس در مستند «تایتان: فاجعه اوشن‌گیت» به بازخوانی فاجعه‌بارترین سفر توریستی عمق‌دریایی سال‌های اخیر می‌پردازد؛ سفری که پنج نفر را در زیردریایی ناامن به کام مرگ کشاند. این مستند پرتنش، نمایی از غرور، نادیده‌گرفتن هشدارها و اشتباهات مرگبار است.
فیلم مستند «Militantropos» با روایتی جسورانه و فرم‌گرایانه، نگاهی ضدجنگ و ژرف به تأثیرات روانی و انسانی جنگ اوکراین دارد. ترکیبی از زیبایی بصری و وحشت واقعی که بیننده را به تفکر درباره مرزهای زیبایی، واقعیت و اخلاق در سینمای مستند وامی‌دارد.
بهروز نورانی پور، تهیه کننده، کارگردان و پژوهشگر مستند «سه نُهزارم» در حدود 70 هفتاد دقیقه اثرش، همراهی و هم‌صحبتی با سه بانوی کرد ایزدی را به تصویر کشیده و کوشیده ضمن شنیدن خاطرات به غایت تلخ‌شان از زمان اسارت، از رنج‌های امروز هم بگوید؛ از پذیرفته نشدن بین خویشان و نزدیکان، از امرار معاشِ سخت و اصرار به بیرون راندن از خانه و شهر که در نهایت به فاجعه‌ی دیگری هم منجر می‌شود که در پایان مستند با آن مواجه می‌شویم.
«میدان بی حصار» در لایه‌‌های زیرین به سراغ تاریخ معاصر ایران می‌رود و برخی از مهم‌ترین تحولات تاریخی سیاسی یک سده اخیر سپهر سیاسی اجتماعی ایران را به تصویر می‌کشد؛ از این رو به سختی می‌توان حوزه خاصی را به این مستند نسبت داد. همان اندازه که اجتماعی است، همان قدر سیاسی است. همان میزان که فرهنگی- تاریخی است اقتصادی و شهری است و بالاخره هنری و سرگرم‌‌کننده.
با وجود حجم نسبتا زیاد مصاحبه‌ها، فیلمساز سعی کرده با تنوع در فیلمبرداری و تدوین آنها فضای ملال‌آور و نه چندان مخاطب‌پسند مستندهای اینچنینی را از میان ببرد و مخاطبان خود را با روایت متفاوت و شیرین‌اش همراه کند.
مستند «خالدار» روایتی ساده و روان از زندگی عباس بیرامی یکی از گنده‌لات‌های مشهور کرمان است که پس از یک دوره زندگی پر فراز و نشیب، سر به راه شده و به زندگی عادی و فارغ از خلاف روی آورده است.
«در جستجوی فریده» فیلمی زنانه است، مهری که زنان به فریده نثار می‌کنند، انعکاسی غریب دارد و به فیلم روح بخشیده. فیلم در ستایش وطن است، بی‌آنکه ادعایی در این باره داشته باشد، ضدمهاجرت نیست، اما غربت را دوست داشتنی نمی‌داند. این مستند، بیش از بسیاری فیلم‌های سینمای ایران، میهن پرستانه است و وطن را مادر می‌داند.
مستند «هیچ‌کس منتظرت نیست» را می‌توان در ذیل مستندهای اجتماعی تعریف کرد که هم به مصائب زنان آسیب‌دیده می‌پردازد و هم به نوعی می‌توان آن را مصداقی از مستند شهری دانست که چالش‌های حاشیه‌نشینی یا خیابان‌زیستی را در نسبت با سوژه اصلی خود بازنمایی و صورت‌بندی می‌کند.
پایه شناس در «چوب» نشان می‌دهد که سینما را می‌شناسد و می‌داند که در این ظرف چطور می‌توان مسائل مهم انسان امروز را عرضه کرد. «چوب» یک مستند کوتاه به یادماندنی است؛ اثری شاخص در کارنامه فیلمسازی که به نظر می‌رسد در سینمای مستند، به دنبال زبان و لحن مخصوص خود به ویژه در مورد موضوعاتی است که ماهیت‌شان چندان باب میل یا مد روز نیست.
نسخه تصویری مسترکلاس جاناتان رزنبام منتقد سرشناس آمریکایی در دسترس علاقمندان در فضای مجازی قرار گرفت.
مسائل اصلی که شخصیت فیلم «غار» با آنها درگیر است رویا، بازی و هنر است. مسائلی که در طول فیلم از زبان کاراکتر با لحن و واژگان شیرین کودکانه بیان می‌شود. مسائلی که وقتی در مخاطب درونی می‌شود بسیار تلخ و گزنده است و این سوال را به وجود می‌آورد که آیا ما کودکان را از حقوق خود محروم کرده‌ایم؟
کودک‌آزاری بنا بر تعریف سازمان جهانی بهداشت عبارت است از هر‌گونه بدرفتاری فیزیکی یا عاطفی، سوءاستفاده جنسی، غفلت یا رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار تجاری یا سایر انواع استثمار، که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، بقا، رشد یا کرامت کودک در زمینه روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت شود. با این نگاه شاید بهتر بتوان به این فیلم توجه کرد.
در طول این مستند مدام به چهره‌های آشنای سینمای ایران برمی‌خوریم که اغلب بار اول نامشان را از تیتراژی منتخب از یکی از آثارشان می‌خوانیم و معمولا بعد از آن، تیتراژی را می‌بینیم (و می‌شنویم) که یا، به آن علاقه دارند، یا از جنبه زیبایی‌شناسانه بررسی‌اش می‌کنند.
آرمین ایثاریان پس از کارگردانی چندین مستند و برنامه تلویزیونی برای ساختن اولین مستند بلند خود، سراغ موضوع جذابی رفته است. «اسرار دریاچه» مجموعه باستانی تخت سلیمان را که گفته می‌شود زادگاه زرتشت بوده، با قدمتی بیش از سه هزار سال و با عجایب پُررمزورازش به تصویر می‌کشد.
برنامه‌ی این هفته کانون فیلم «سینماحقیقت» مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، به نمایش و نقد فیلم مستند «به روایت کمانچه» ساخته‌ی «کیوان کیانی» اختصاص یافته است.
